Τα εκπαιδευτικά κοινά έχουν καταστραφεί. Η επόμενη κυβέρνηση των Εργατικών πρέπει να το διορθώσει, υποστηρίζει ο Guy Standing, σε ένα μακροσκελές άρθρο του Labour Hub.
“Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης… είναι η απελευθέρωση και ο αγώνας για την περαιτέρω εκπαίδευση” – Χέγκελ, 1820
Το εκπαιδευτικό σύστημα στη Βρετανία είναι μέσα στη λάσπη. Αυτό δεν είναι καθόλου καινούργιο. Θα είχαν όμως οι Εργατικοί το θάρρος και τις αξίες που απαιτούνται για να το αναζωογονήσουν; Το πρόβλημα που θα έχουν αν κερδίσουν τις επόμενες γενικές εκλογές οφείλεται εν μέρει στην κληρονομιά του κόμματός τους και εν μέρει σε ένα προσωπικό πρόβλημα.
Η εκπαίδευση είναι, ή θα έπρεπε να είναι, ένα κοινό αγαθό. Ανήκει σε όλους μας εξίσου, με την έννοια ότι ό,τι μετράει ως γνώση και μάθηση δεν μπορεί ηθικά να γίνει ιδιοκτησία κανενός ή οποιουδήποτε συμφέροντος. Είναι ένα φυσικό δημόσιο αγαθό. Αν διατηρηθεί ως κοινό αγαθό, η εκπαίδευση είναι ένα ανώτερο δημόσιο αγαθό, δεδομένου ότι αν όλοι έχουν καλή εκπαίδευση, όλοι κερδίζουμε. Ένα δημόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό που δεν είναι ανταγωνιστικό, δεδομένου ότι αν ένα άτομο το έχει, αυτό δεν το στερεί ή δεν πρέπει να το στερεί από άλλους. Έτσι, η άρνησή του σε ορισμένους ανθρώπους, όπως όταν χρησιμοποιείται ο μηχανισμός των τιμών, αποτελεί άρνηση κοινών δικαιωμάτων.
Τα τελευταία 50 χρόνια, τα εκπαιδευτικά κοινά έχουν κατακρεουργηθεί. Αντί η εκπαίδευση να είναι απελευθερωτική, ως δημόσιο αγαθό και ως μέσο ανάπτυξης καλλιεργημένων πολιτών, έχει εμπορευματοποιηθεί σε σημείο που η εκπαίδευση να αποτελεί τη μεγαλύτερη “βιομηχανία” στην οικονομία, μετά τη χρηματοδότηση. Μια προοδευτική κυβέρνηση θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια συστημική κατάρρευση που είναι πολύ περισσότερο από ένα ζήτημα περισσότερης δημόσιας χρηματοδότησης ή ένα ζήτημα που μπορεί να διασωθεί από τα λογικά δημοσιονομικά μέτρα που έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής η ηγεσία των Εργατικών.
Για να εκτιμήσουμε την κλίμακα της πρόκλησης και τις οικονομικές πτυχές της, πρέπει να θυμηθούμε τι είναι η εκπαίδευση. Στην αρχαία Ελλάδα, η εκπαίδευση απεικονιζόταν ως μέσο με το οποίο οι άνθρωποι γίνονταν πολιτισμένοι. Αλλά αναπτύχθηκε ένας αγώνας μεταξύ της “αυταρχικής” προσέγγισης, κατά την οποία οι σοφές ελίτ μετέφεραν την αλήθεια στις μάζες, και της “φιλελεύθερης” σωκρατικής προσέγγισης, κατά την οποία δάσκαλοι και μαθητές μάθαιναν ο ένας από τον άλλον, σε κοινή αναζήτηση της αλήθειας.
Η τελευταία αποτέλεσε το πρότυπο για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση από τον 12ο αιώνα και μετά και αποκρυσταλλώθηκε στις απόψεις που εξέφρασαν ο Χέγκελ, ο καρδινάλιος Τζον Νιούμαν και ο J.S. Mill τον 19ο αιώνα. Όπως δήλωσε ο Newman το 1875, “Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι το μεγάλο συνηθισμένο μέσο για έναν μεγάλο αλλά συνηθισμένο σκοπό- στοχεύει στην ανύψωση του πνευματικού τόνου της κοινωνίας”.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυτή η φιλελεύθερη άποψη επεκτάθηκε στους εργαζόμενους στις αρχές του 20ού αιώνα με τη δημιουργία, το 1903, αυτού που ονομάστηκε Workers’ Education Association, που ιδρύθηκε από μετριοπαθείς μεταρρυθμιστές για να διευρύνει τις γνώσεις για την κοινωνία και την πολιτική. Η WEA, η οποία θεωρήθηκε ότι αποσπούσε την ενέργεια από τον επαναστατικό μαρξισμό, έλαβε την έγκριση της συντηρητικής κυβέρνησης Μπάλφουρ και των ομοίων του Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Παρ’ όλα αυτά, προώθησε τις απελευθερωτικές επιδράσεις της εκπαίδευσης, οι οποίες μεταφέρονταν σε διαλέξεις και μαθήματα για τις τέχνες, τις κοινωνικές επιστήμες, ομάδες ανάγνωσης και περιπλανήσεις για μελέτη της φύσης. Το 2003, σε ένα βιβλίο για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας της, ο Tony Blair έγραψε έναν πρόλογο. Μια μόνιμη πτυχή της WEA είναι το όραμα της εκπαίδευσης ως αμφίδρομης διαδικασίας μεταξύ διδάσκοντος και φοιτητή. Μεταξύ των διαμορφωτών της ήταν ο R.H. Tawney και ο Karl Polanyi.
Ωστόσο, ήταν οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι που προώθησαν το φιλελεύθερο μοντέλο με τον πιο εμφατικό τρόπο. Το 1919, μια μνημειώδης δήλωση ήταν η Έκθεση της Επιτροπής Εκπαίδευσης Ενηλίκων του Υπουργείου Ανασυγκρότησης, γνωστή έκτοτε απλώς ως Έκθεση του 1919. Στη συνοδευτική επιστολή του προς τον πρωθυπουργό, ο πρόεδρος έγραφε ότι “στόχος κάθε εκπαίδευσης” πρέπει να είναι η ιδιότητα του πολίτη, “δηλαδή τα δικαιώματα και τα καθήκοντα κάθε ατόμου ως μέλους της κοινότητας- και η όλη διαδικασία πρέπει να είναι η ανάπτυξη του ατόμου σε σχέση με την κοινότητα”. Δήλωσε ότι ο στόχος της εκπαίδευσης ενηλίκων θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της δημοκρατικής κοινωνίας, προσανατολισμένη στις κοινές αστικές, κοινωνικές και οικονομικές αξίες. Με απλά λόγια, η εκπαίδευση ενηλίκων δεν θα πρέπει να αφορά μόνο την προετοιμασία των εργαζομένων για θέσεις εργασίας.
Καθώς ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε προς το τέλος του, καθώς οι πολιτικοί εξέταζαν ένα νέο μεταπολεμικό κοινωνικό σύμφωνο, ο φιλελεύθερος συντηρητικός “Ραμπ” Μπάτλερ κατεύθυνε τον εκπαιδευτικό νόμο του 1944, ο οποίος διαμόρφωσε την κρατική εκπαίδευση για τα επόμενα 44 χρόνια. Αν και με διαχωρισμένο τρόπο, και με μια ανόητη ροή μέσω των εξετάσεων 11+, καθιέρωσε τη δωρεάν δευτεροβάθμια εκπαίδευση για όλους. Με τον τρόπο αυτό, επανέλαβε την εκπαίδευση ως κοινό αγαθό, ως δημόσιο αγαθό.
Το ζενίθ της φιλελεύθερης προοπτικής ήρθε το 1963 με την έκθεση Robbins για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πρόεδρος της έκθεσης ήταν ο Lionel Robbins, ένας δεξιός οικονομολόγος στο LSE και ιδρυτικό μέλος της Mont Pelerin Society το 1947, μιας κοινωνίας που έμελλε να παράγει όλους τους οικονομολόγους που σφυρηλάτησαν τη νεοφιλελεύθερη οικονομική επανάσταση στις δεκαετίες του 1970 και 1980. Η ειρωνεία έγκειται στο γεγονός ότι η έκθεση Robbins ήταν μια εύγλωττη επαναδιατύπωση της κλασικής άποψης. Απεικόνιζε το πανεπιστήμιο ως δημόσιο αγαθό που θα έπρεπε να είναι προσβάσιμο σε όλους όσους μπορούν να πληρούν τις προϋποθέσεις για να εισέλθουν σε αυτό. Ήταν σταθερά στην παράδοση του Καρδινάλιου Νιούμαν και του Τζον Στιούαρτ Μιλ. Αυτό αποτυπώνεται σε τρεις δηλώσεις της έκθεσης:
“Η αριστεία δεν είναι κάτι που μπορεί να αγοραστεί οποιαδήποτε μέρα στην αγορά”.
“Ο βασικός στόχος ενός πρώτου πτυχίου θα πρέπει να είναι να διδάσκει στον φοιτητή πώς να σκέφτεται”.
“Θα πρέπει να αποδοκιμάζουμε κάθε τεχνητή ώθηση στην έρευνα”.
Η έκθεση ανέφερε ότι τα πανεπιστήμια είχαν τέσσερα καθήκοντα: “την προώθηση της γενικής διαδικασίας του πνεύματος, ώστε να μην παράγουν απλούς ειδικούς αλλά μάλλον καλλιεργημένους άνδρες και γυναίκες”, “την αναζήτηση της αλήθειας”, “την εκπαίδευση σε δεξιότητες” και τη μετάδοση του πολιτισμού και των κοινών προτύπων του πολίτη.
Η φιλελεύθερη παράδοση επεκτάθηκε στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το οποίο ιδρύθηκε από τον Harold Wilson το 1969, ξεπερνώντας τον σκεπτικισμό του Anthony Crosland μεταξύ άλλων πολιτικών των Εργατικών. Μέχρι σήμερα, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο παραμένει το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο από άποψη αριθμού εγγεγραμμένων φοιτητών, παρά το γεγονός ότι διανύει μια δύσκολη περίοδο μετά την απότομη αύξηση των διδάκτρων το 2012. Ένα καλοήθες παρακλάδι ήταν το U3A, το Πανεπιστήμιο της Τρίτης Ηλικίας.
Ωστόσο, η ίδρυση του Ανοικτού Πανεπιστημίου σηματοδότησε το ζενίθ της φιλελεύθερης παράδοσης. Η διάβρωση άρχισε με την άφιξη της Μάργκαρετ Θάτσερ στη σκηνή, ως υπουργού Παιδείας, γνωστής ως “η άρπαγας του γάλακτος” για τον τερματισμό του δωρεάν σχολικού γάλακτος για τα παιδιά ηλικίας 7-11 ετών. Η μόνιμη κληρονομιά της ήρθε κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας της. Ξεκίνησε με τον βανδαλισμό της με το ξεπούλημα των παιδικών χαρών των κρατικών σχολείων, μια σαφώς παράνομη κλοπή από τα εκπαιδευτικά κοινά. Αλλά η επίθεση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν περισσότερο στρατηγικά ιδεολογική.
Το 1985, στο αποκορύφωμα της νεοφιλελεύθερης οικονομικής επανάστασης, δημοσιεύτηκε μια νέα έκθεση, δημιούργημα του Keith Joseph, πολιτικού μέντορα της Θάτσερ. Γνωστή ως έκθεση Jarratt, από το όνομα του προέδρου της Alex Jarratt, συντάχθηκε από μια επιτροπή που ήταν προκατειλημμένη προς τα οικονομικά συμφέροντα, με τους οικονομικούς διευθυντές της Ford και μιας εταιρείας όπλων μεταξύ των μελών της. Η έκθεση συνιστούσε τα πανεπιστήμια να λειτουργούν σαν επιχειρήσεις, δηλώνοντας ότι “τα πανεπιστήμια είναι πρώτα και κύρια εταιρικές επιχειρήσεις”, στις οποίες τα ακαδημαϊκά τμήματα οφείλουν να είναι υποταγμένα. Οι αντιπρυτάνεις, αντί να είναι “πρώτα οι ακαδημαϊκοί”, θα πρέπει να ενεργούν ως διευθύνοντες σύμβουλοι, με τη διαχείριση, τα οικονομικά και τις επιχειρηματικές δεξιότητες να υπερισχύουν.
Η υιοθέτηση των συστάσεων της έκθεσης από την κυβέρνηση τερμάτισε ουσιαστικά την ακαδημαϊκή ανεξαρτησία των βρετανικών πανεπιστημίων. Μεταξύ των μεταρρυθμίσεων ήταν η κατάργηση της ακαδημαϊκής μονιμότητας, ξεκινώντας την εμπορευματοποίηση των ακαδημαϊκών, η εισαγωγή του διευθυντισμού, με την υπαγόρευση να κερδίζουν από τα περιουσιακά στοιχεία του πανεπιστημίου, και η έμφαση στην “ανταγωνιστικότητα” ως οδηγό για τη “βιομηχανία της εκπαίδευσης”.
Την έκθεση Jarratt ακολούθησε ο νόμος περί εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1988, ένα αξιοσημείωτα “ρυθμιστικό” μέτρο για μια κυβέρνηση που ισχυριζόταν ότι ευνοούσε την “απορύθμιση”. Τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν: πρώτον, η εισαγωγή ενός εθνικού σχολικού προγράμματος σπουδών σε συνδυασμό με μεγαλύτερη χρήση των εξετάσεων για να διασφαλιστεί ότι περισσότερα παιδιά έβγαιναν από το σχολείο με προσόντα για την αγορά εργασίας- δεύτερον, η κατάργηση του ελέγχου της σχολικής εκπαίδευσης από τις τοπικές αρχές, επιτρέποντας σε μεμονωμένα σχολεία να επιλέξουν να μην συμμετέχουν και να λαμβάνουν χρηματοδότηση από την κεντρική κυβέρνηση- και τρίτον, μια διακηρυγμένη προσπάθεια να αυξηθούν τα πρότυπα δίνοντας στους γονείς περισσότερες επιλογές για το πού θα στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο.
Ο νόμος του 1988 ήταν μια πράξη εγκλωβισμού, που συγκέντρωσε τον έλεγχο του περιεχομένου και των επιλογών και προετοίμασε το έδαφος για την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίηση. Για τα κρατικά σχολεία, η ίδια η Θάτσερ ήθελε ένα εθνικό πρόγραμμα σπουδών πολύ στενό, αφήνοντας εκτός όλα τα καλλιτεχνικά και δημιουργικά μαθήματα ως μη λειτουργικά χρήσιμα.
Έκτοτε, η εμπορευματοποίηση, η ιδιωτικοποίηση και η χρηματιστικοποίηση πυροδότησαν ό,τι είχε απομείνει από τα εκπαιδευτικά κοινά και τη φιλελεύθερη παράδοση. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση έγινε μια ζώνη του καπιταλισμού των ενοικιαστών. Οι φοιτητές και τα πτυχία έγιναν εμπορεύματα. Οι υποτροφίες συντήρησης αντικαταστάθηκαν από φοιτητικά δάνεια το 1990 και οι Νέοι Εργατικοί εισήγαγαν δίδακτρα το 1998. Οι κρατικές επιχορηγήσεις τερματίστηκαν επίσημα το 2015. Τα μέτρα αυτά μετέτρεψαν τους φοιτητές σε όργανα της νέας οικονομίας που καθοδηγείται από το χρέος. Οι φοιτητές υποχρεώθηκαν να πάρουν δάνεια για να πληρώσουν τα “δίδακτρα”, τα οποία αυξήθηκαν από 1.000 λίρες το 1998 σε 9.250 λίρες το 2018 (και πάλι αυτά το 2023). Σε κατά κεφαλήν βάση, το χρέος των φοιτητών στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι εύκολα το υψηλότερο στον κόσμο.
Τα πανεπιστήμια έχουν μετατραπεί σε εταιρικές οντότητες βυθισμένες στον ανταγωνισμό της αγοράς, μεταξύ τους, με ξένα πανεπιστήμια και με άλλους αναδυόμενους προμηθευτές εκπαίδευσης ενηλίκων. Η κυβέρνηση έχει μειώσει σταθερά τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να κινητοποιήσουν μόνα τους περισσότερα χρήματα, κυρίως με την αύξηση του αριθμού των φοιτητών, τάση που απελευθερώθηκε με την κατάργηση του ανώτατου ορίου για τον αριθμό των φοιτητών μετά το 2012. Το φετίχ της προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης επεκτάθηκε στα πανεπιστήμια, την πρώτη γραμμή της “βιομηχανίας της εκπαίδευσης”.
Τα πανεπιστήμια άρχισαν να πωλούνται ως “μάρκες” και, κατά συνέπεια, να αφιερώνουν περισσότερους από τους οικονομικούς πόρους που μπορούσαν να κινητοποιήσουν για να πουλήσουν τον εαυτό τους. Τέσσερις εξελίξεις ξεχωρίζουν. Πρώτον, αφιέρωσαν περισσότερους πόρους για να καταστήσουν το “προϊόν” τους ελκυστικό πακέτο, με πιο πολυτελείς ανέσεις και εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας. Δεύτερον, επεδίωξαν να πουλήσουν το προϊόν τους στο εξωτερικό με δαπανηρές εκστρατείες πωλήσεων και προσλήψεις. Τρίτον, ορισμένες άνοιξαν πανεπιστημιουπόλεις στο εξωτερικό.
Ως αποτέλεσμα της δεύτερης και της τρίτης δραστηριότητας, σήμερα πάνω από τρία τέταρτα του ενός εκατομμυρίου φοιτητών των βρετανικών πανεπιστημίων σπουδάζουν εκτός Βρετανίας και ο συνολικός αριθμός των ξένων φοιτητών έχει αυξηθεί σε περίπου 40% του συνόλου. Αλλά είναι το τέταρτο αποτέλεσμα που συνεπάγεται απάτη. Ως αποτέλεσμα της αφιέρωσης περισσότερων οικονομικών πόρων σε δραστηριότητες πώλησης, πολύ λιγότερο από το ήμισυ των εσόδων από τα δίδακτρα δαπανάται στην πραγματικότητα για τα δίδακτρα. Οι φοιτητές εξαπατώνται.
Εν τω μεταξύ, διαμορφώνεται μια νέα τάση, η οποία είναι προβλέψιμη όταν ένα δημόσιο αγαθό εμπορευματοποιείται. Αναδύονται υποκατάστατοι ανταγωνιστές για να καταλάβουν, να μοιραστούν και να επεκτείνουν την αγορά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυτοί είναι κυρίως τα MOOCs και οι εκπαιδευτικοί μεσίτες, οι οποίοι ευδοκιμούν με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και του ληστρικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
MOOCs
Τα MOOCs είναι μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα. Από πολιτική άποψη, τους έχει δοθεί μια εύκολη βόλτα μέχρι στιγμής. Ολοένα και περισσότερο, μαθήματα και κομμάτια εκπαίδευσης συσκευάζονται και πωλούνται σε πανεπιστήμια και σχολεία αντί ή επιπλέον της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών σε τάξεις. Υπάρχουν πλέον πτυχία που βασίζονται εξ ολοκλήρου σε MOOCs.
Όπως είναι φυσικό, τείνουν να είναι φθηνότερα από τα πτυχία που διδάσκονται από καθηγητές. Αλλά για κάθε προοδευτικό θα πρέπει να είναι ανησυχητικά. Κινδυνεύουν να ελαχιστοποιήσουν την ουσία της φιλελεύθερης, διαλογικής εκπαίδευσης- κινδυνεύουν να τυποποιήσουν τη μάθηση και να γίνουν όργανα κατήχησης εκατομμυρίων ανθρώπων σε έναν ηγεμονικό τρόπο σκέψης. Και τείνουν να εξαγοράζονται από τη Μεγάλη Τεχνολογία και τη Μεγάλη Χρηματοοικονομία, όπου κυριαρχούν λίγοι εταιρικοί γίγαντες που είναι σε θέση να αποσπούν μισθωμένα κέρδη.
Τα MOOCs αναμενόταν να διαταράξουν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αλλά αποδείχθηκαν κυρίως συμπληρωματικά, επειδή, όπως σημειώνει ο Economist, οι φοιτητές “δεν αγοράζουν την εκπαίδευση για την ίδια της την αξία, αλλά μάλλον ένα πιστοποιητικό από ένα σεβαστό ίδρυμα”. Αυτό που έχει γνωρίσει μεγαλύτερη άνθηση είναι ένα σύστημα διαμεσολάβησης, μέσω των “Διαδικτυακών Διαχειριστών Προγραμμάτων”, με επικεφαλής την εταιρεία 2U. Έχουν κερδίσει από την αύξηση των online δεύτερων πτυχίων. Περίπου το ένα τρίτο της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης στις ΗΠΑ είναι διαδικτυακό, γεγονός που αντανακλά την υψηλή μισθολογική πριμοδότηση που συνδέεται με τέτοιου είδους πτυχία. Μπορεί κανείς να προβλέψει ότι τα MOOCs θα σκάψουν για να πάρουν κέρδη από τα πανεπιστήμια στη Βρετανία, διαβρώνοντας περαιτέρω τη φιλελεύθερη παράδοση.
Μεσίτες εκπαίδευσης
Ωστόσο, είναι μια άλλη τάση εμπορευματοποίησης που θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα από μια επερχόμενη προοδευτική κυβέρνηση. Γενικά, μπορεί να ονομαστεί “εκπαιδευτικός διασπαστής”. Αν οι πολιτικοί σφυρηλατήσουν μια εκπαιδευτική “βιομηχανία” που θα προσανατολίζεται στην προετοιμασία παιδιών και ενηλίκων για εργασία και για περισσότερα κέρδη, τότε είναι πιθανό να εμφανιστούν εταιρείες που θα υπόσχονται να το κάνουν αυτό πιο αποτελεσματικά από τα πανεπιστήμια. Αυτό γίνεται πιο πιθανό αν τα προϊόντα που παράγονται από τα πανεπιστήμια γίνουν “πιστοποιητικά” και όχι σημάδια επαγγελματικής ικανότητας. Αυτό διευκολύνει τους ανταγωνιστές να προσφέρουν σχεδόν υποκατάστατα.
Εισάγεται ο αυτοαποκαλούμενος “πάροχος εκπαίδευσης”. Τον Απρίλιο του 2017, η κυβέρνηση εισήγαγε το Apprenticeship Levy για την ενίσχυση της μαθητείας. Για τις μεγάλες επιχειρήσεις, αυτό περιλαμβάνει εισφορά 0,5% επί του ετήσιου μισθολογικού κόστους, εάν αυτό υπερβαίνει τα 3 εκατομμύρια λίρες, με τις μικρότερες επιχειρήσεις να πληρώνουν μόνο το 5% του κόστους οποιασδήποτε θέσης μαθητείας, ενώ η κυβέρνηση πληρώνει το υπόλοιπο.
Λίγο νωρίτερα, ένας νεαρός εργαζόμενος στην J.P. Morgan συνεργάστηκε με έναν συνάδελφό του για να δημιουργήσουν μια εταιρεία που μπόρεσε να επωφεληθεί από το πρόγραμμα. Έγινε η Multiverse, στην πραγματικότητα ένας μεσίτης εργασίας. Τοποθετεί νέους που αναζητούν εργασία σε επιχειρήσεις ως μαθητευόμενους. Οι αναζητούντες εργασία δεν πληρώνουν τίποτα άμεσα, ενώ οι επιχειρήσεις πληρώνουν την Multiverse για την εύρεση μαθητευομένων. Το επιχειρηματικό μοντέλο είναι απλό και χωρίς κίνδυνο. Οι επιχειρήσεις που ούτως ή άλλως θα έπρεπε να πληρώσουν το τέλος μαθητείας μπορούν να το εκτρέψουν για να πληρώσουν την Multiverse, η οποία ανέλαβε να παράσχει ονομαστικά κατάρτιση μαθητείας, όλα σε απευθείας σύνδεση, για περίπου 12 έως 15 μήνες.
Μέσα σε έξι χρόνια, η Multiverse έχει τοποθετήσει περίπου 8.000 “μαθητευόμενους”, αποφέροντας ένα αξιοσημείωτο ποσό εσόδων, που δηλώνεται ότι θα είναι 27 εκατομμύρια λίρες μόνο για το 2021-22. Με κάποιο τρόπο, έχει καταφέρει να δηλώνει ζημία κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα η εταιρεία να λαμβάνει από την κυβέρνηση εκατομμύρια λίρες από φορολογικές πιστώσεις (2,7 εκατομμύρια λίρες το 2022). Επικεφαλής της Multiverse είναι ο Γιούαν Μπλερ, μεγαλύτερος γιος του Τόνι Μπλερ. Σε ηλικία 38 ετών, του απονεμήθηκε MBE για “Υπηρεσίες στην Εκπαίδευση”, αν και δεν είναι σαφές ποιες υπηρεσίες έχει προσφέρει.
Παρά το γεγονός ότι η εταιρεία του προφανώς σημειώνει συνεχώς μεγάλες ζημίες, ο Μπλερ επιδείκνυε την πλουτοκρατική του ιδιότητα όταν ξόδεψε πάνω από 22 εκατομμύρια λίρες για ένα πολυτελές πενταώροφο σπίτι στο δυτικό Λονδίνο, με επτά υπνοδωμάτια, ένα διώροφο υπόγειο “παγόβουνο” με εσωτερική πισίνα, γυμναστήριο και γκαράζ πολλών αυτοκινήτων. Το 2022, επίσης, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έριξε χρήματα στην εταιρεία του, μετατρέποντάς την σε μονόκερο, η αξία του οποίου αποτιμάται σε 1,7 δισεκατομμύρια λίρες- ο Μπλερ έχει προφανώς το 50% των μετοχών.
Υπάρχει μια ειρωνεία στο γεγονός ότι ενώ τα πανεπιστήμια έχουν γίνει περισσότερο σαν εργοστάσια προετοιμασίας για την εργασία, ο γιος του πρωθυπουργού που προώθησε το “Εκπαίδευση, εκπαίδευση, εκπαίδευση” ως μάντρα των Εργατικών απορρίπτει τη σημασία της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης για τις αγορές εργασίας. Ο Μπλερ δήλωσε στην πλατφόρμα ψηφιακών μέσων UNLEASH ότι “το πανεπιστημιακό πτυχίο έχει γίνει μια σφραγίδα στο διαβατήριο για τους νέους που αναζητούν πρόσβαση στις καλύτερες καριέρες. Όμως, τις περισσότερες φορές, η εκπαίδευση που λαμβάνουν στο πανεπιστήμιο δεν είναι σχετική με τις θέσεις εργασίας που επιδιώκουν”.
Ο Μπλερ αναφέρθηκε στους Financial Times λέγοντας: “Ένα από τα πράγματα που είναι τόσο σπασμένα στο σημερινό σύστημα είναι ότι προσπαθεί να προσποιηθεί ότι ένα προπτυχιακό πτυχίο τριών ή τεσσάρων ετών είναι αρκετό για να σας βοηθήσει να διανύσετε μια καριέρα πολλών δεκαετιών. Δεν θα κάνουμε το ίδιο λάθος με τη μαθητεία. Το όραμά μας είναι ένα σύστημα στο οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να επιστρέφουν στη μαθητεία όποτε το χρειάζονται, για να ανεβάσουν επίπεδο την καριέρα τους”. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι κάποιος “προσποιείται” κάτι τέτοιο. Αλλά αυτή η απαξίωση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης προέρχεται από μια νεοφιλελεύθερη προοπτική που θεωρεί ότι τα πανεπιστήμια απλώς προετοιμάζουν τους ανθρώπους για καριέρα.
Στη συνέχεια ήρθε η πιθανή βόμβα. Τον Σεπτέμβριο του 2022, η εταιρεία του Μπλερ έλαβε άδεια να απονέμει πτυχία χωρίς την ανάγκη πανεπιστημίου ή κολεγίου, μια τεράστια ρήξη με την ιστορική παράδοση, που σηματοδοτεί μια νέα φάση εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης, το πτυχίο μαθητείας ή “πτυχίο μαθητείας”. Είναι αμφισβητήσιμο αν ένα πρόγραμμα κατάρτισης 12-15 μηνών στην εργασία, που γίνεται εξ ολοκλήρου εικονικά, θα είχε περάσει ως μαθητεία σε οποιαδήποτε προηγούμενη ιστορική στιγμή. Είναι ακόμη πιο αμφίβολο να αποκαλείται “πτυχίο” αυτό που προσφέρει η Multiverse, δίνοντας στους επιτυχόντες μαθητευόμενους το δικαίωμα να αποκτήσουν το πτυχίο B.Sc.
Παρόλο που η ανάπτυξή του ήταν ραγδαία και το ποσοστό ολοκλήρωσής του αξιοσημείωτα υψηλό, η κλίμακα αυτής της εκπαιδευτικής αναστάτωσης είναι ακόμη μέτρια. Αλλά το οικονομικό κεφάλαιο και το Γραφείο Φοιτητών, η κυβερνητική ρυθμιστική αρχή που ενέκρινε το “πτυχίο” του Μπλερ, έχουν σαφώς αποφασίσει ότι πρόκειται για ένα μοντέλο για το μέλλον σε μεγάλη κλίμακα. Όμως εγείρει πολλά ηθικά και οικονομικά ζητήματα. Το πιο προφανές είναι ότι αποτελεί κατάχρηση της ιδέας του πτυχίου ως ενσάρκωση της φιλελεύθερης άποψης για την εκπαίδευση. Αποτελεί επίσης μια περαιτέρω κίνηση προς μια “αρθρωτή” προσέγγιση των δεξιοτήτων και της κατάρτισης, υπονομεύοντας τις παραδόσεις της μαθητείας. Είναι επίσης περαιτέρω καταστροφή της ιδέας της εκπαίδευσης ενηλίκων ως κοινό αγαθό, ως δημόσιο αγαθό.
Το μοντέλο διάσπασης του Euan Blair (όπως το περιγράφει ο ίδιος) θα αποτελέσει μια λεπτή πρόκληση για τους Εργατικούς αν εκλεγεί ως η επόμενη κυβέρνηση. Η αναπληρώτρια ηγέτης των Εργατικών, Angela Rayner, έχει δηλώσει: “Η εκπαίδευση είναι δημόσιο αγαθό και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο”. Το μοντέλο του Μπλερ είναι το αντίθετο, όπως και η άδεια για την έκδοση πτυχίων που δόθηκε από το Γραφείο Σπουδών στον James Dyson, τον δισεκατομμυριούχο υποστηρικτή του Brexit, ο οποίος αμέσως μετά την ψηφοφορία για το Brexit μετέφερε την έδρα του στη Σιγκαπούρη. Είναι η επιτομή του σημερινού καπιταλισμού των ενοικιαστών.
Θέτουν επίσης πολλά ερωτήματα. Θα έπρεπε μια εμπορική εταιρεία να αποκομίζει εκατομμύρια λίρες από την απαλλαγή από “πτυχία”; Θα πρέπει οι επιχειρήσεις να μπορούν να εκτρέψουν την εισφορά μαθητείας για να πληρώσουν μια εταιρεία για να προσλάβει εργαζόμενους για θέσεις μαθητείας που πληρώνονται από τον φόρο; Θα έπρεπε η ελαφρώς ρυθμιζόμενη εταιρεία του Blair, η οποία αποτιμάται σε σχεδόν 2 δισεκατομμύρια λίρες, να λαμβάνει εκατομμύρια λίρες κάθε χρόνο σε φορολογικές πιστώσεις, οι οποίες πληρώνονται από το φορολογούμενο κοινό; Θα έπρεπε το “πτυχίο” του Μπλερ να έχει τη μισή διάρκεια ενός κανονικού πανεπιστημιακού πτυχίου; Εάν η εταιρεία του Μπλερ επιτρέπεται να εκδίδει πτυχία, θα πρέπει να επιτραπεί σε όλες τις ανταγωνιστικές της διαδικτυακές πλατφόρμες να το κάνουν; Τα αμήχανα ερωτήματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν.
Ωστόσο, υπάρχουν κρίσιμα κοινωνικά ερωτήματα που πρέπει να θέσουν οι Εργατικοί. Πρώτον, θα πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα να είναι μια “βιομηχανία” που θα καθοδηγείται από τις αντιληπτές απαιτήσεις της αγοράς εργασίας; Οι σημερινές τάσεις εμπορευματοποίησης καταστρέφουν μια ευρείας βάσης φιλελεύθερη εκπαίδευση. Δεύτερον, πώς μπορεί μια προοδευτική κυβέρνηση να αποκαταστήσει τη θεμελιώδη αρχή της εκπαίδευσης, δηλαδή την ανάπτυξη κριτικών μυαλών και πολιτών που καθοδηγούνται από τις αξίες της ενσυναίσθησης, του αλτρουισμού, της ηθικής, της δημιουργικότητας και της κοινωνικής αλληλεγγύης και όχι από την ανταγωνιστικότητα, τον ναρκισσισμό και την προσωπική μεγέθυνση; Τρίτον: Δεδομένων των τάσεων προς την επιφανειακότητα και την εμπορευματοποίηση, σε ποιο σημείο ένα πτυχίο από ένα βρετανικό πανεπιστήμιο δεν θα αναγνωρίζεται ως αξιόπιστο πτυχίο στο εξωτερικό επειδή έχει υποτιμηθεί τόσο πολύ; Θα πρέπει να χτυπήσουν οι καμπάνες συναγερμού.
Μετά από προηγούμενα τραυματικά εθνικά μετασχηματιστικά γεγονότα, όπως οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, υπήρξε ριζική επανεκτίμηση του ρόλου της εκπαίδευσης. Όποια και αν είναι η πολιτική απόχρωση της επόμενης κυβέρνησης, θα πρέπει να συστήσει μια επιτροπή υψηλού κύρους για να χαρτογραφήσει πώς θα ανακτήσει την ψυχή των εκπαιδευτικών κοινών.
Υπηρέτησε ως καθηγητής στο SOAS, και στα Πανεπιστήμια του Bath και του Monash, καθώς και ως διευθυτής του Προγράμματος Κοινωνικο-οικονομικής Ασφάλειας της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Συμβούλευσε σειρά διεθνών φορέων, υπήρξε διευθυντής ερευνών της Επιτροπής Πολιτικών Αγοράς και Εργασίας του Προέδρου Nelson Mandela, και εφάρμοσε τις προτάσεις του για βασικό εισόδημα σε σειρά πιλοτικών προγραμμάτων. Στα βιβλία του συγκαταλέγεται «Το Πρεκαριάτο», (The Precariat: The New Dangerous Class, μεταφρασμένο σε 23 γλώσσες), το The Corruption of Capitalism (τρίτη έκδοση, 2021), το «Βασικό Εισόδημα – και πώς να το επιτύχουμε» (Basic Income: And how we can make it happen), και το Plunder of the Commons (2019). Το 2020 συνεργάστηκε με τους Massive Attack σε ένα βίντεο βασισμένο στο βιβλίο του Battling Eight Giants: Basic Income Now (2020).
Ο Mark Mazzetti είναι ερευνητικός ανταποκριτής στην Ουάσινγκτον και δύο φορές βραβευμένος με Πούλιτζερ. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου “The Way of the Knife: The C.I.A., a Secret Army, and a War at the Ends of the Earth”. @MarkMazzettiNYT
Η Matina Stevis-Gridneff είναι επικεφαλής του γραφείου Βρυξελλών των New York Times, και καλύπτει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήρθε στους Times αφού κάλυψε την Ανατολική Αφρική και προηγουμένως την Ευρώπη για την Wall Street Journal. @MatinaStevis
Η αγορά του εμπορικού κατασκοπευτικού λογισμικού – το οποίο επιτρέπει στις κυβερνήσεις να εισβάλλουν στα κινητά τηλέφωνα και να συλλέγουν δεδομένα – ανθεί. Ακόμα και η κυβέρνηση των ΗΠΑ το χρησιμοποιεί.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν πήρε δημόσια θέση πέρυσι κατά της κατάχρησης του spyware για τη στοχοποίηση ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αντιφρονούντων και δημοσιογράφων: Έβαλε στη μαύρη λίστα τον πιο διαβόητο κατασκευαστή των εργαλείων hacking, την ισραηλινή εταιρεία NSO Group.
Αλλά η παγκόσμια βιομηχανία εμπορικού κατασκοπευτικού λογισμικού – που επιτρέπει στις κυβερνήσεις να εισβάλλουν στα κινητά τηλέφωνα και να συλλέγουν δεδομένα – συνεχίζει να ανθεί. Ακόμη και η κυβέρνηση των ΗΠΑ το χρησιμοποιεί.
Η Υπηρεσία Καταπολέμησης Ναρκωτικών αναπτύσσει κρυφά spyware από μια διαφορετική ισραηλινή εταιρεία, σύμφωνα με πέντε άτομα που γνωρίζουν τις επιχειρήσεις της υπηρεσίας, στην πρώτη επιβεβαιωμένη χρήση εμπορικού spyware από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Την ίδια στιγμή, η χρήση του spyware συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, με νέες εταιρείες – οι οποίες απασχολούν πρώην βετεράνους της ισραηλινής κυβερνοκατασκοπείας, ορισμένοι από τους οποίους εργάζονταν για την NSO – να αναλαμβάνουν να καλύψουν το κενό που άφησε η μαύρη λίστα. Με αυτή την επόμενη γενιά εταιρειών, η τεχνολογία που κάποτε βρισκόταν στα χέρια ενός μικρού αριθμού εθνών είναι πλέον πανταχού παρούσα – μεταμορφώνοντας το τοπίο της κυβερνητικής κατασκοπείας.
Μια εταιρεία, η οποία πωλεί ένα εργαλείο hacking που ονομάζεται Predator και διοικείται από έναν πρώην ισραηλινό στρατηγό από γραφεία στην Ελλάδα, βρίσκεται στο επίκεντρο ενός πολιτικού σκανδάλου στην Αθήνα σχετικά με τη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον πολιτικών και δημοσιογράφων.
Μετά από ερωτήσεις των New York Times, η ελληνική κυβέρνηση παραδέχτηκε ότι έδωσε στην εταιρεία Intellexa άδειες για την πώληση του Predator σε τουλάχιστον μία χώρα με ιστορικό καταστολής, τη Μαδαγασκάρη. Οι Times απέκτησαν επίσης πρόσβαση σε μια επιχειρηματική πρόταση από την Intellexa για να πουλήσει τα προϊόντα της στην Ουκρανία, η οποία απέρριψε την πρόταση πώλησης.
Διαπιστώθηκε ότι το Predator έχει χρησιμοποιηθεί σε άλλες δώδεκα χώρες από το 2021, γεγονός που καταδεικνύει τη συνεχιζόμενη ζήτηση μεταξύ των κυβερνήσεων και την έλλειψη ισχυρών διεθνών προσπαθειών για τον περιορισμό της χρήσης τέτοιων εργαλείων.
Η έρευνα των Times βασίζεται στην εξέταση χιλιάδων σελίδων εγγράφων – συμπεριλαμβανομένων σφραγισμένων δικαστικών εγγράφων στην Κύπρο, απόρρητων κοινοβουλευτικών καταθέσεων στην Ελλάδα και μιας μυστικής έρευνας της ισραηλινής στρατιωτικής αστυνομίας – καθώς και συνεντεύξεων με περισσότερους από δύο δωδεκάδες κυβερνητικούς και δικαστικούς αξιωματούχους, πράκτορες των υπηρεσιών επιβολής του νόμου, στελέχη επιχειρήσεων και θύματα hacking σε πέντε χώρες.
Τα πιο εξελιγμένα εργαλεία κατασκοπευτικού λογισμικού – όπως το Pegasus της NSO – διαθέτουν τεχνολογία “μηδενικού κλικ”, που σημαίνει ότι μπορούν να αποσπάσουν κρυφά και εξ αποστάσεως τα πάντα από το κινητό τηλέφωνο ενός στόχου, χωρίς ο χρήστης να χρειάζεται να κάνει κλικ σε έναν κακόβουλο σύνδεσμο για να δώσει στο Pegasus απομακρυσμένη πρόσβαση. Μπορούν επίσης να μετατρέψουν το κινητό τηλέφωνο σε συσκευή εντοπισμού και μυστικής καταγραφής, επιτρέποντας στο τηλέφωνο να κατασκοπεύει τον ιδιοκτήτη του. Αλλά και τα εργαλεία hacking χωρίς τη δυνατότητα μηδενικού κλικ, τα οποία είναι σημαντικά φθηνότερα, κατέχουν επίσης αξιοσημείωτο μερίδιο στην αγορά.
Το εμπορικό κατασκοπευτικό λογισμικό έχει χρησιμοποιηθεί από τις υπηρεσίες πληροφοριών και τις αστυνομικές δυνάμεις για την παραβίαση τηλεφώνων που χρησιμοποιούνται από δίκτυα ναρκωτικών και τρομοκρατικές ομάδες. Αλλά έχει επίσης γίνει κατάχρηση από πολλά αυταρχικά καθεστώτα και δημοκρατίες για την κατασκοπεία πολιτικών αντιπάλων και δημοσιογράφων. Αυτό έχει οδηγήσει τις κυβερνήσεις σε μια ενίοτε βασανιστική αιτιολογία για τη χρήση τους – συμπεριλαμβανομένης μιας αναδυόμενης θέσης του Λευκού Οίκου ότι η αιτιολόγηση της χρήσης αυτών των ισχυρών όπλων εξαρτάται εν μέρει από το ποιος τα χρησιμοποιεί και εναντίον ποιου.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπαθεί να επιβάλει κάποιο βαθμό τάξης στο παγκόσμιο χάος, αλλά σε αυτό το περιβάλλον, οι Ηνωμένες Πολιτείες παίζουν τόσο τον εμπρηστή όσο και τον πυροσβέστη. Εκτός από τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού από την D.E.A. -στην προκειμένη περίπτωση, ενός εργαλείου που ονομάζεται Graphite, το οποίο κατασκευάστηκε από την ισραηλινή εταιρεία Paragon, κατά τη διάρκεια της διοίκησης, Τραμπ η C.I.A. αγόρασε το Pegasus για την κυβέρνηση του Τζιμπουτί, η οποία χρησιμοποίησε το εργαλείο hacking για τουλάχιστον ένα χρόνο. Επιπλέον, οι αξιωματούχοι του F.B.I. έκαναν μια προσπάθεια στα τέλη του 2020 και το πρώτο μισό του 2021 να χρησιμοποιήσουν το Pegasus στις δικές τους ποινικές έρευνες, προτού το γραφείο εγκαταλείψει τελικά την ιδέα.
Σε δήλωσή της προς τους Times, η Υπηρεσία Καταπολέμησης Ναρκωτικών ανέφερε ότι “οι άνδρες και οι γυναίκες της D.E.A. χρησιμοποιούν κάθε νόμιμο ερευνητικό εργαλείο που είναι διαθέσιμο για να καταδιώξουν τα καρτέλ που εδρεύουν στο εξωτερικό και τα άτομα που δραστηριοποιούνται σε όλο τον κόσμο και είναι υπεύθυνα για 107.622 θανάτους Αμερικανών πέρυσι από δηλητηρίαση με ναρκωτικά “.
Ο Steven Feldstein, εμπειρογνώμονας στο Carnegie Endowment for International Peace στην Ουάσιγκτον, έχει τεκμηριώσει τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού από τουλάχιστον 73 χώρες.
“Οι κυρώσεις κατά της NSO και των ομοειδών της είναι σημαντικές”, δήλωσε. “Αλλά στην πραγματικότητα, άλλοι προμηθευτές παρεμβαίνουν. Και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι το φαινόμενο θα εκλείψει”.
Εμπρηστής και πυροσβέστης
Για περισσότερο από μια δεκαετία, η NSO πωλούσε το Pegasus σε υπηρεσίες κατασκοπείας και επιβολής του νόμου σε όλο τον κόσμο. Η ισραηλινή κυβέρνηση απαιτούσε από την εταιρεία να εξασφαλίζει άδειες πριν εξάγει το κατασκοπευτικό λογισμικό της σε συγκεκριμένη υπηρεσία επιβολής του νόμου ή υπηρεσία πληροφοριών.
Αυτό επέτρεψε στην ισραηλινή κυβέρνηση να αποκτήσει διπλωματική επιρροή σε χώρες που ήταν πρόθυμες να αγοράσουν το Pegasus, όπως το Μεξικό, η Ινδία και η Σαουδική Αραβία. Όμως ένα βουνό από στοιχεία σχετικά με την κατάχρηση του Pegasus συσσωρεύτηκε.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν ανέλαβε δράση: Πριν από ένα χρόνο, έβαλε την NSO και μια άλλη ισραηλινή εταιρεία, την Candiru, σε μαύρη λίστα του Υπουργείου Εμπορίου – απαγορεύοντας στις αμερικανικές εταιρείες να συνεργάζονται με τις εταιρείες hacking. Τον Οκτώβριο, ο Λευκός Οίκος προειδοποίησε για τους κινδύνους του κατασκοπευτικού λογισμικού, στο σχέδιο στρατηγικής για την εθνική ασφάλεια, το οποίο ανέφερε ότι «η κυβέρνηση θα καταπολεμήσει την παράνομη χρήση της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένου του εμπορικού κατασκοπευτικού λογισμικού και της τεχνολογίας παρακολούθησης, και θα σταθεί ενάντια στον ψηφιακό αυταρχισμό».
Η κυβέρνηση συντονίζει έρευνα για το ποιες χώρες έχουν χρησιμοποιήσει το Pegasus ή άλλα εργαλεία κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον Αμερικανών αξιωματούχων στο εξωτερικό.
Το Κογκρέσο επεξεργάζεται ένα διακομματικό νομοσχέδιο που απαιτεί από τον διευθυντή των εθνικών μυστικών υπηρεσιών να συντάξει μια αξιολόγηση των κινδύνων αντικατασκοπείας για τις Ηνωμένες Πολιτείες από το ξένο εμπορικό spyware. Το νομοσχέδιο θα δώσει επίσης στον διευθυντή της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών την εξουσία να απαγορεύσει τη χρήση spyware από οποιαδήποτε υπηρεσία πληροφοριών. Ο Λευκός Οίκος επεξεργάζεται εκτελεστικό διάταγμα με άλλους περιορισμούς στη χρήση του spyware.
Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Ο Λευκός Οίκος επιτρέπει στην D.E.A. να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το Graphite, το εργαλείο hacking που κατασκευάζεται από την Paragon με έδρα το Ισραήλ, για τις επιχειρήσεις της κατά των καρτέλ ναρκωτικών.
Ανώτερος αξιωματούχος του Λευκού Οίκου, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο να μην κατονομαστεί, δήλωσε ότι το υπό προετοιμασία εκτελεστικό διάταγμα του Λευκού Οίκου θα στοχεύει σε spyware που ενέχει “κινδύνους αντικατασκοπείας και ασφάλειας” ή έχει χρησιμοποιηθεί αθέμιτα από ξένες κυβερνήσεις. Εάν προκύψουν τέτοια στοιχεία εναντίον της Paragon, δήλωσε ο αξιωματούχος, ο Λευκός Οίκος αναμένει ότι η κυβέρνηση θα καταγγείλει τη σύμβασή της με την εταιρεία.
“Η κυβέρνηση έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα χρησιμοποιήσει ερευνητικά εργαλεία που έχουν χρησιμοποιηθεί από ξένες κυβερνήσεις ή πρόσωπα για να στοχοποιήσουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ και το προσωπικό μας, ή για να στοχοποιήσουν την κοινωνία των πολιτών, να καταστείλουν τη διαφωνία ή να επιτρέψουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”, δήλωσε ο αξιωματούχος. “Αναμένουμε από όλα τα τμήματα και τις υπηρεσίες να ενεργούν σύμφωνα με αυτή την πολιτική”.
Παρόμοια με το Pegasus, το εργαλείο NSO, το κατασκοπευτικό λογισμικό Graphite μπορεί να εισβάλει στο κινητό τηλέφωνο του στόχου του και να αποσπάσει το περιεχόμενό του. Αλλά σε αντίθεση με το Pegasus, το οποίο συλλέγει δεδομένα που είναι αποθηκευμένα μέσα στο ίδιο το τηλέφωνο, το Graphite συλλέγει δεδομένα κυρίως από το cloud, αφού πρώτα δημιουργηθεί αντίγραφο ασφαλείας των δεδομένων από το τηλέφωνο. Αυτό μπορεί να καταστήσει πιο δύσκολη την ανακάλυψη της παραβίασης και της κλοπής πληροφοριών, σύμφωνα με τους ειδικούς σε θέματα ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.
Ένας αξιωματούχος της Υπηρεσίας Επιβολής Ναρκωτικών δήλωσε ότι το Graphite είχε χρησιμοποιηθεί μόνο εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, για τις επιχειρήσεις της υπηρεσίας κατά των εμπόρων ναρκωτικών. Η υπηρεσία δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με το αν το Graphite είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον Αμερικανών που ζουν στο εξωτερικό ή σε ερωτήσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η υπηρεσία χειρίστηκε πληροφορίες σχετικά με Αμερικανούς πολίτες – μηνύματα, τηλεφωνικές επαφές ή άλλες πληροφορίες – που απέκτησε η υπηρεσία όταν χρησιμοποίησε το Graphite εναντίον των στόχων της.
Αξιωματούχοι της D.E.A. συναντήθηκαν το 2014 με την NSO σχετικά με την αγορά του Pegasus για τις επιχειρήσεις της, μια συνάντηση που ανέφερε νωρίτερα το Vice News, αλλά η υπηρεσία αποφάσισε να μην αγοράσει το κατασκοπευτικό λογισμικό.
Οι πωλήσεις της Paragon ρυθμίζονται από την ισραηλινή κυβέρνηση, η οποία ενέκρινε την πώληση του Graphite στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με αξιωματούχο που γνωρίζει τις συμφωνίες αδειοδότησης αμυντικών εξαγωγών του Ισραήλ.
Η εταιρεία ιδρύθηκε μόλις πριν από τρία χρόνια από τον Ehud Schneorson, πρώην διοικητή της Μονάδας 8200, του ισραηλινού ισοδύναμου της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Λίγες δημόσιες πληροφορίες είναι διαθέσιμες για την εταιρεία- δεν έχει ιστοσελίδα. Τα περισσότερα από τα στελέχη της εταιρείας είναι βετεράνοι των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, ορισμένοι από τους οποίους εργάστηκαν για την NSO, σύμφωνα με δύο πρώην αξιωματικούς της Μονάδας 8200 και έναν υψηλόβαθμο ισραηλινό αξιωματούχο.
Ο Ehud Barak, ο πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας και αμερικανικά χρήματα συμβάλλουν στη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων της. Το Battery Ventures, ένα ταμείο με έδρα τη Βοστώνη, καταγράφει την Paragon ως μία από τις εταιρείες στις οποίες επενδύει. Εκπρόσωπος της Paragon αρνήθηκε να σχολιάσει.
Ακόμη και όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ αγοράζει και αναπτύσσει κατασκοπευτικό λογισμικό ισραηλινής κατασκευής με το ένα χέρι, η κίνηση της κυβέρνησης Μπάιντεν να περιορίσει την εμπορική βιομηχανία κατασκοπευτικού λογισμικού με το άλλο χέρι έχει φθείρει τις σχέσεις με το Ισραήλ.
Ο Amir Eshel, γενικός διευθυντής του ισραηλινού υπουργείου Άμυνας, δήλωσε ότι ισραηλινοί αξιωματούχοι προσπαθούσαν να μάθουν τις κόκκινες γραμμές της αμερικανικής κυβέρνησης σχετικά με το εμπορικό spyware.
Παρά τις προσπάθειες αυτές, είπε ο κ. Eshel, “ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν είναι έτοιμοι να μας απαντήσουν, να ασχοληθούν με το θέμα ή να εξηγήσουν την άποψή τους”.
Η κίνηση της κυβέρνησης Μπάιντεν να βάλει στη μαύρη λίστα τις NSO και Candiru είχε οικονομικό αντίκτυπο. Για να αποτρέψει τη μαύρη λίστα άλλων εταιρειών, το υπουργείο Άμυνας του Ισραήλ έχει επιβάλει αυστηρότερους περιορισμούς στην τοπική βιομηχανία κυβερνοασφάλειας, μεταξύ άλλων μειώνοντας τον αριθμό των χωρών στις οποίες οι εταιρείες αυτές μπορούν δυνητικά να πωλούν τα προϊόντα τους σε 37 από 110, σύμφωνα με δύο ανώτερους ισραηλινούς αξιωματούχους και ένα στέλεχος ισραηλινής εταιρείας τεχνολογίας. Με λιγότερες χώρες διαθέσιμες ως δυνητικοί αγοραστές, πολλές ισραηλινές εταιρείες κατασκοπευτικού λογισμικού, με πιο γνωστή την NSO, έχουν δεχθεί σοβαρό οικονομικό πλήγμα. Τρεις άλλες έχουν χρεοκοπήσει.
Αυτό το νέο τοπίο, ωστόσο, παρείχε νέες ευκαιρίες για να τις εκμεταλλευτούν άλλες.
Αναδύεται το Predator
Πορτρέτο του Tal Dilian με μπλε ριγέ πουκάμισο μπροστά από μια πισίνα στο σπίτι του στην Κύπρο. Ο Tal Dilian, πρώην στρατηγός των ισραηλινών στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών, αναγκάστηκε να συνταξιοδοτηθεί το 2003 μετά από υποψίες για κακοδιαχείριση κεφαλαίων.Πηγή: Γιάννης Κούρτογλου/Reuters
Ο Tal Dilian έκανε ακριβώς αυτό.
Πρώην στρατηγός στις ισραηλινές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών, ο κ. Dilian αναγκάστηκε να αποσυρθεί από τις ισραηλινές αμυντικές δυνάμεις το 2003, αφού σε εσωτερική έρευνα προέκυψαν υποψίες ότι είχε εμπλακεί σε κακοδιαχείριση κεφαλαίων, σύμφωνα με τρία άτομα που ήταν ανώτεροι αξιωματικοί των στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών. Τελικά μετακόμισε στην Κύπρο, ένα νησιωτικό κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει γίνει αγαπημένος προορισμός τα τελευταία χρόνια για εταιρείες παρακολούθησης και εμπειρογνώμονες κυβερνοκατασκοπείας.
Το 2008 στην Κύπρο, ο κ. Dilian συνίδρυσε την Circles, μια εταιρεία που χρησιμοποιούσε μια τελειοποιημένη από το Ισραήλ τεχνολογία κατασκοπείας γνωστή ως Signaling System 7. Την πούλησε και συνέχισε να ιδρύει άλλες εταιρείες που πωλούν προϊόντα παρακολούθησης. Ήταν υπερήφανος για την πρόσληψη των καλύτερων χάκερ, συμπεριλαμβανομένων πρώην ειδικών σε κατασκοπευτικά προγράμματα από την πιο επίλεκτη μονάδα κυβερνοκατασκοπείας του ισραηλινού στρατού.
Ο κ. Dilian δεν απάντησε σε αιτήματα για συνέντευξη ή σε γραπτές ερωτήσεις που του υποβλήθηκαν απευθείας και μέσω των δικηγόρων του στην Κύπρο και το Ισραήλ.
Για αρκετά χρόνια μετά την πώληση της Circles, η Κύπρος ήταν καλή με τον κ. Dilian. Στη συνέχεια, το 2019, έδωσε συνέντευξη στο Forbes από ένα βαν παρακολούθησης που οδηγούσε στην κυπριακή πόλη Λάρνακα. Έκανε μια εικονική επίδειξη της ικανότητας του βαν να χακάρει οποιοδήποτε κοντινό τηλέφωνο και να κλέβει μηνύματα WhatsApp και SMS από ανυποψίαστους στόχους.
Ερωτηθείς για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται κατά τη χρήση των προϊόντων του, ο κ. Dilian δήλωσε στο Forbes ότι “συνεργαζόμαστε με τους καλούς”. Και πρόσθεσε: “Και μερικές φορές οι καλοί τύποι δεν συμπεριφέρονται”.
Οι κυπριακές αρχές εξέδωσαν σύντομα αίτημα για τη σύλληψή του μέσω της Ιντερπόλ, της παγκόσμιας αστυνομικής υπηρεσίας, για παράνομη παρακολούθηση. Ο δικηγόρος του κατάφερε τελικά να διευθετήσει το επεισόδιο με πρόστιμο 1 εκατομμυρίου ευρώ (1 εκατομμύριο δολάρια) που καταβλήθηκε μέσω της εταιρείας του κ. Dilian, αλλά δεν ήταν πλέον ευπρόσδεκτος να δραστηριοποιείται επιχειρηματικά στην Κύπρο, δήλωσαν αρκετοί Κύπριοι αξιωματούχοι που εμπλέκονται στην υπόθεση.
Ο κ. Dilian δεν είχε τελειώσει. Μετακόμισε στην Αθήνα και ίδρυσε εκεί την Intellexa το 2020, οπότε και άρχισε να εμπορεύεται επιθετικά το νέο του προϊόν κατασκοπευτικού λογισμικού, το Predator.
Το Predator απαιτεί από τον χρήστη-στόχο να κάνει κλικ σε έναν σύνδεσμο για να μολύνει το τηλέφωνό του, ενώ το Pegasus μολύνει το τηλέφωνο χωρίς καμία ενέργεια από τον στόχο.
Οι μολύνσεις του Predator έρχονται με τη μορφή προσεκτικά σχεδιασμένων, εξατομικευμένων άμεσων μηνυμάτων και το δόλωμα – μολυσμένους συνδέσμους που μιμούνται καθιερωμένους ιστότοπους. Μια έρευνα για το Predator από την Meta απαρίθμησε περίπου 300 τέτοιους ιστότοπους που οι ειδικοί είχαν διαπιστώσει ότι χρησιμοποιούνταν για μολύνσεις Predator.
Από την άνοιξη του 2020, η Intellexa λειτουργούσε από γραφεία κατά μήκος της Ριβιέρας της ελληνικής πρωτεύουσας, της νότιας ακτογραμμής της που προτιμούν οι ψηφιακοί νομάδες του σερφ και οι διεθνείς αστέρες του αθλητισμού. Σύμφωνα με τα εμπιστευτικά αρχεία απασχόλησης που εξέτασαν οι Times, καθώς και τα προφίλ του προσωπικού στο LinkedIn, η εταιρεία προσέλαβε τουλάχιστον οκτώ Ισραηλινούς, αρκετοί από τους οποίους είχαν προϋπηρεσία στις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας.
Ο κ. Eshel, το υπουργείο του οποίου εποπτεύει τις άδειες εξαγωγής κατασκοπευτικού λογισμικού, δήλωσε ότι είχε λίγη εξουσία να ελέγξει τι έκαναν ο κ. Dilian ή άλλοι πρώην πράκτορες των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών μόλις ίδρυσαν επιχειρήσεις εκτός Ισραήλ.
“Σίγουρα με ενοχλεί το γεγονός ότι ένας βετεράνος των μονάδων πληροφοριών και του κυβερνοχώρου μας, ο οποίος απασχολεί άλλους πρώην ανώτερους αξιωματούχους, δραστηριοποιείται σε όλο τον κόσμο χωρίς καμία επίβλεψη”, δήλωσε.
Η Intellexa έψαχνε επίσης για ευκαιρίες που ανήκαν στον τομέα της NSO. Η Ουκρανία είχε προηγουμένως προσπαθήσει να αποκτήσει την Pegasus, αλλά η προσπάθεια απέτυχε αφού η ισραηλινή κυβέρνηση εμπόδισε την NSO να πουλήσει στην Ουκρανία από την ανησυχία ότι κάτι τέτοιο θα έβλαπτε τις σχέσεις του Ισραήλ με τη Ρωσία.
Η Intellexa ανέλαβε δράση. Οι Times απέκτησαν αντίγραφο μιας εννιασέλιδης πρότασης της Intellexa για το Predator προς μια ουκρανική υπηρεσία πληροφοριών πέρυσι, την πρώτη πλήρη εμπορική πρόταση κατασκοπευτικού λογισμικού που δημοσιοποιήθηκε. Το έγγραφο, με ημερομηνία Φεβρουάριος 2021, καυχιέται για τις δυνατότητες του Predator και προσφέρει ακόμη και μια γραμμή βοήθειας 24/7.
Για 13,6 εκατομμύρια ευρώ (14,3 εκατομμύρια δολάρια) για το πρώτο έτος, η Intellexa προσέφερε στην Ουκρανία ένα βασικό πακέτο 20 ταυτόχρονων μολύνσεων με το Predator και ένα “περιοδικό” 400 παραβιάσεων εγχώριων αριθμών, καθώς και εκπαίδευση και ένα κέντρο βοήθειας όλο το εικοσιτετράωρο. Εάν η Ουκρανία ήθελε να χρησιμοποιήσει το Predator σε μη ουκρανικούς αριθμούς, η τιμή θα ανέβαινε κατά επιπλέον 3,5 εκατομμύρια ευρώ.
Διαβάστε την παρουσίαση της Intellexa για το εργαλείο κατασκοπευτικού λογισμικού της
Οι New York Times απέκτησαν αντίγραφο ενός εννιασέλιδου pitch της Intellexa για το Predator σε μια ουκρανική υπηρεσία πληροφοριών το 2021, η πρώτη πλήρης τέτοια εμπορική πρόταση κατασκοπευτικού λογισμικού που δημοσιοποιείται.ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ
Η Ουκρανία απέρριψε την πρόταση, δήλωσε άτομο που γνωρίζει το θέμα. Οι λόγοι για τους οποίους η Ουκρανία αρνήθηκε το Predator είναι ασαφείς, αλλά αυτό δεν φαίνεται να απέτρεψε την Intellexa ή τον κ. Dilian. Απαλλαγμένη από τις αυστηρές ρυθμίσεις της ισραηλινής κυβέρνησης και λειτουργώντας ουσιαστικά χωρίς καμία εποπτεία στην Αθήνα, η εταιρεία διεύρυνε το πελατολόγιό της.
Η Meta, καθώς και το Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο, ένας οργανισμός παρακολούθησης της κυβερνοασφάλειας, εντόπισαν το Predator στην Αρμενία, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ινδονησία, τη Μαδαγασκάρη, το Ομάν, τη Σαουδική Αραβία, τη Σερβία, την Κολομβία, την Ακτή Ελεφαντοστού, το Βιετνάμ, τις Φιλιππίνες και τη Γερμανία. Οι τοποθεσίες αυτές προσδιορίστηκαν μέσω σαρώσεων στο διαδίκτυο για διακομιστές που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με το spyware.
Ένα ελληνικό δράμα
Τους τελευταίους μήνες, το Predator αναστάτωσε επίσης τη δημόσια ζωή στην Ελλάδα, όπου διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποιήθηκε εναντίον δημοσιογράφων και στελεχών της αντιπολίτευσης. Η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα περιγράψει το κατασκοπευτικό λογισμικό ως παράνομο και δήλωσε ότι δεν είχε καμία σχέση με αυτό.
Παρά τις καταγγελίες, η Ελλάδα παραδέχτηκε ότι υποστήριξε την Intellexa και το κατασκοπευτικό λογισμικό της με έναν ζωτικό τρόπο: δίνοντας άδεια στην εταιρεία να εξάγει το Predator στη Μαδαγασκάρη, η κυβέρνηση της οποίας έχει ιστορικό καταστολής των διαφωνιών.
Ο Αλέξανδρος Παπαϊωάννου, εκπρόσωπος του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, επιβεβαίωσε ότι ένα τμήμα του υπουργείου εξέδωσε δύο άδειες εξαγωγής στην Intellexa στις 15 Νοεμβρίου 2021. Σε μια υπόδειξη της πίεσης που δέχεται η χώρα, ο κ. Παπαϊωάννου δήλωσε ότι ο γενικός επιθεωρητής του υπουργείου ξεκίνησε εσωτερική έρευνα μετά από δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο σχετικά με την εταιρεία. Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετωπίζει το κατασκοπευτικό λογισμικό ως δυνητικό όπλο και ζητεί από τις αρχές να χορηγούν άδειες εξαγωγής μετά από τη δέουσα επιμέλεια για την αποτροπή της κατάχρησής του.
Ακριβώς στα ανοικτά των ακτών της Ανατολικής Αφρικής, η Μαδαγασκάρη είναι το τέταρτο φτωχότερο έθνος στον κόσμο. Παλεύει με τη διαφθορά, ιδίως στις βιομηχανίες εξόρυξης και πετρελαίου που αποφέρουν δισεκατομμύρια ετησίως στις εταιρείες. Οι αξιωματούχοι της Μαδαγασκάρης δεν σχολίασαν.
Το έπος ξεκίνησε τον Απρίλιο, όταν το ελληνικό πρακτορείο Inside Story ανέφερε ότι το Predator είχε χρησιμοποιηθεί για να μολύνει το τηλέφωνο ενός τοπικού δημοσιογράφου ερευνητή. Το Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο εντόπισε εγκληματολογικά τη μόλυνση. Δύο πολιτικοί της αντιπολίτευσης επιβεβαίωσαν σύντομα ότι και οι ίδιοι είχαν στοχοποιηθεί, ο καθένας με εγκληματολογικά στοιχεία που υποστήριζαν τους ισχυρισμούς τους.
Και οι τρεις υποψιάζονται ότι το ελληνικό κράτος διέταξε την παρακολούθησή τους και έχουν καταθέσει αγωγές. Ο Θανάσης Κουκάκης, ένας ερευνητής δημοσιογράφος, έχει μηνύσει τον κ. Dilian και τους συνεργάτες του στην Intellexa.
Ο συντηρητικός πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έχει αρνηθεί ότι διέταξε την παρακολούθηση με τη χρήση του Predator και υποστηρίζει ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν κατέχει το κατασκοπευτικό λογισμικό.
Ακόμα κι έτσι, ο ανιψιός του κ. Μητσοτάκη, ο οποίος είχε την πολιτική εποπτεία της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών, παραιτήθηκε για το σκάνδαλο του spyware τον Αύγουστο, αν και αρνείται κάθε ρόλο σε αυτό. Περίπου την ίδια εποχή, ο πρωθυπουργός απέλυσε τον επικεφαλής της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών.
Τον ίδιο μήνα, η Intellexa απέλυσε το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού της με έδρα την Αθήνα.
Τον Νοέμβριο, ο κ. Μητσοτάκης παραδέχθηκε ότι κάποιος διεξάγει μυστικές επιχειρήσεις με τη χρήση του Predator εντός της Ελλάδας – απλώς δεν γνωρίζει ποιος.
“Για να είμαι ξεκάθαρος, ποτέ δεν ισχυρίστηκα – και η κυβέρνηση δεν ισχυρίστηκε ποτέ – ότι δεν υπάρχουν χάκερς και δυνάμεις που χρησιμοποιούν το λογισμικό Predator”, είπε και πρόσθεσε: “Υπάρχει παράνομο λογισμικό κατασκοπείας σε όλη την Ευρώπη”.
Ο Αμερικανός συγγραφέας Μάικλ Αλμπερτ, με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου «Χωρίς αφεντικά. Μια νέα οικονομία για έναν καλύτερο κόσμο» (εκδ. Τόπος & mέta), μίλησε στο Documento και ανέλυσε την κρίση που βιώνουν οι ΗΠΑ, την ανάγκη για αγώνα από τη μεριά των λαών της Ευρώπης, την κατάσταση στην Ελλάδα, το δίκτυο διανόησης «Z» (από την ταινία του Γαβρά), του οποίου είναι συνιδρυτής, ενώ στέλνει το δικό του μήνυμα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες μοιάζουν να βρίσκονται σε βαθιά πολιτική και κοινωνική διχόνοια. Είναι κατάλληλη στιγμή για τα κινήματα στις ΗΠΑ να διεκδικήσουν ένα διαφορετικό μέλλον;
Πρόκειται αναμφισβήτητα για πολύ μαύρες εποχές. Η στάθμη των θαλασσών ανεβαίνει, οι δυσκολίες αθροίζονται, τα ψέματα πολλαπλασιάζονται. Αλλά είναι επίσης αναμφισβήτητα η καλύτερη εποχή. Οι εργαζόμενοι, οι γυναίκες και η νεολαία δυσπιστούν και απορρίπτουν το παλιό. Αντιστέκονται. Σιγά σιγά οι άνθρωποι αναζητούν το καινούργιο. Νομίζω ότι είναι μια εξαιρετική στιγμή για να προβλέψουμε, να υποστηρίξουμε και να αναζητήσουμε ένα διαφορετικό μέλλον, γιατί χωρίς αυτό ο κυνισμός θα πνίξει τον ακτιβισμό και ο ακτιβισμός θα στερείται κατεύθυνσης. Αλλά για να λέμε την αλήθεια οι απόψεις αυτές μοιάζουν αρκετά με άλλων καιρών. Αυτό που διαφέρει είναι το διακύβευμα. Τώρα το διακύβευμα δεν είναι μόνο η απελευθέρωση αλλά και η επιβίωση.
Και η Ευρώπη; Πώς θα πρέπει να αγωνιστούν οι λαοί της;
Νομίζω ότι η απάντηση είναι σε γενικές γραμμές η ίδια παντού. Να αφουγκραστούν και να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες οικολογικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες. Να συνδέσουν τις κοινωνικές ομάδες που υποφέρουν και εξεγείρονται μεταξύ τους. Να ακούσουν, να εξηγήσουν, να οργανωθούν και να διεκδικήσουν με τρόπους που στοχεύουν όχι μόνο σε πρόσκαιρα κέρδη, αλλά και στην πρόκληση επιθυμίας για άλλες νίκες στην πορεία μέχρι να κερδηθεί ένα διαφορετικό, άξιο και βιώσιμο μέλλον. Με άλλα λόγια, όχι να σημειώνετε μια νίκη τώρα και μετά να πάτε σπίτι σας. Κατακτήστε μια νίκη κι αμέσως μετά αγωνιστείτε για περισσότερα. Αλλά αυτή η γενική απάντηση ενώ είναι αρκετά ευρεία ώστε να ισχύει παντού, όταν εξειδικεύεται στην εκάστοτε πραγματικότητα γίνεται διαφορετική. Οι ανάγκες των ανθρώπων σήμερα και τα εμπόδια στις νίκες υπέρ αυτών των αναγκών που μας περιορίζουν σήμερα διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Οι ακριβείς λέξεις και οι τακτικές που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε για νίκες σήμερα εξαρτώνται στενά από τις τοπικές συνθήκες. Διαφέρουν από τόπο σε τόπο.
Υπάρχει κάποιο τέλος στον ορίζοντα για την Ελλάδα έπειτα από μια δεκαετία σκληρής λιτότητας, την οποία ακολούθησαν η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία καθώς κι ένα ασύλληπτο κυβερνητικό σκάνδαλο παράνομης παρακολούθησης πολιτών και αξιωματούχων;
Υποθέτω ότι το τι βλέπει κανείς στο τέλος του δρόμου εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία και την κατανόησή του. Αρπακτικά ή θεμελιώδης αλλαγή; Προσωπικά βλέπω σίγουρα υπαρκτή πιθανότητα αυξανόμενης αντίστασης και με τον καιρό θεμελιώδη αλλαγή. Υποψιάζομαι μάλιστα ότι αντίσταση από διευρυμένη μάζα θα συμβεί σχεδόν αυτόματα. Διαφορετικά πάμε κατευθείαν προς την κόλαση. Το δύσκολο θα είναι να μετεξελιχτεί η κρίσιμη μάζα αντίστασης σε συνολικότερη μαζική αντίσταση. Να οργανωθεί αυτή η μαζική αντίσταση ώστε να οδηγήσει εκεί που θέλουμε να πάμε και να είναι αρκετά ελαστική, ευέλικτη και αφοσιωμένη ώστε να παραμείνει επιτυχώς στην πορεία για όσο καιρό χρειαστεί. Αυτό δεν είναι προαιρετικό. Οχι μόνο απαιτείται –προκειμένου να φτάσουμε στο διαφορετικό μέλλον που επιδιώκουμε– μια τέτοια ενημερωμένη, οραματική, αφοσιωμένη συνέχεια, αλλά απαιτείται για οποιοδήποτε μέλλον εν γένει.
Πολλοί στην Ελλάδα δεν γνωρίζουν τόσο καλά το Z Network, έναν πυρήνα ριζοσπαστικής πολιτικής στις ΗΠΑ με ρίζες στη δεκαετία του ’60. Πώς θα το περιγράφατε στο ελληνικό κοινό;
Το ZNet το βρίσκετε στο znetwork. org. Συνδυάζει άρθρα, συνεντεύξεις, συζητήσεις, βίντεο, ήχο και πολλά άλλα και ελπίζουμε ότι εμπνέει και παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία για να κερδίσουμε την κοινωνική αλλαγή σε όλη τη διαδρομή προς ένα διαφορετικό μέλλον. Θα έλεγα ότι διακριτικό χαρακτηριστικό του είναι το γεγονός ότι δίνει έμφαση στο όραμα και στη στρατηγική τόσο για την οικονομία, το πολίτευμα, τις ανθρώπινες σχέσεις όσο και για τον πολιτισμό, την οικολογία και τις διεθνείς σχέσεις. Ονομάζει το μέλλον που επιδιώκει «συμμετοχική κοινωνία».
Το μόλις φετινό βιβλίο σας «No ΒOSSES» κυκλοφόρησε στα ελληνικά, ποιο είναι το μήνυμα προς τους αναγνώστες του;
Ελπίζω πραγματικά να βρείτε το όραμα της συμμετοχικής οικονομίας (PARECON) ελπιδοφόρο και χρήσιμο. Επικεντρώνεται σε προτάσεις για μια κοινοτική προσέγγιση των φυσικών και δομημένων παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων. Για αυτοδιαχειριζόμενη λήψη οικονομικών αποφάσεων από τους εργαζόμενους και από συμβούλια καταναλωτών. Για έναν αταξικό καταμερισμό και οργάνωσης της εργασίας. Για δίκαιη κατανομή του εισοδήματος, των ευθυνών και των ευκαιριών για όλους. Και για συμμετοχική, συνεργατική κατανομή που υποστηρίζει τα παραπάνω και λαμβάνει σωστά υπόψη τις προσωπικές, συλλογικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της παραγωγής και της κατανάλωσης. Το βιβλίο αξιώνει ότι οι πέντε πυλώνες θεσμών που προτείνει θα παρέχουν τον κεντρικό πυρήνα μιας αταξικής και ελεύθερης, άξιας και βιώσιμης αντικατάστασης του καπιταλισμού αυτοκτονίας, που ληστεύει την αξιοπρέπεια και κλέβει τις ψυχές. Μπορούν να το πετύχουν; Αυτό θα το κρίνετε εσείς και θα ήθελα πολύ να ακούσω τις κριτικές σας, τις παρεμβάσεις, τις ερωτήσεις και πραγματικά οτιδήποτε θα θέλατε να ακούσω για να βελτιώσω τις προσπάθειές μου, προκειμένου να υποστηρίξω το συμμετοχικό οικονομικό όραμα που προτείνει το βιβλίο. Γράψτε μου στο sysop@ zmag.org: θα σας απαντήσω!
Ο Michael Albert είναι βετεράνος Αμερικανός διανοητής, ακτιβιστής και συνιδρυτής του South End Press και του δικτύου Z Magazine, ZCom, ZNet, με τις ρίζες της ριζοσπαστικοποίησής του να εντοπίζονται στη δεκαετία του 1960. Είναι επίσης μέλος του Συμβουλευτικού Σώματος του mέta, του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού του ΜέΡΑ25. Το νέο του βιβλίο, «ΧΩΡΙΣ ΑΦΕΝΤΙΚΑ: Μια νέα οικονομία για έναν καλύτερο κόσμο» –με προλόγους των Noam Chomsky και Γιάνη Βαρουφάκη– κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Tόπος στη σειρά του mέta. Το Σάββατο 10 Δεκεμβρίου, στις 6μμ, παρουσιάζεται το «ΧΩΡΙΣ ΑΦΕΝΤΙΚΑ» (εδώ τα περιεχόμενα και εδώ το εισαγωγικό κεφάλαιο) στο Red n’ Noir στην Κυψέλη, κάτι που λειτούργησε ως αφορμή για τη συζήτησή μας.
Γιατί «Χωρίς Αφεντικά»; Είναι ένα ουτοπικό όραμα ή ένας συγκεκριμένος και υλοποιήσιμος οδικός χάρτης;
Νομίζω ότι δεν είναι τίποτα από τα δύο. Νομίζω ότι είναι, αντίθετα, ένα όραμα πέντε προτεινόμενων μελλοντικών θεσμών, αλλά ένα όραμα που δεν είναι ουτοπικό με την έννοια του αδύνατου ή ανέφικτου. Είναι ένα όραμα, μάλλον, κάποιων βασικών προτάσεων για μια άξια, εφικτή, αταξική, αυτοδιαχειριζόμενη μετακαπιταλιστική οικονομία. Πρώτον, το ίδιο το όραμα θα επικαιροποιείται συνεχώς από την εμπειρία και σίγουρα αμέτρητα ενδεχόμενα χαρακτηριστικά θα εφαρμόζονται με διαφορετικό τρόπο σε άλλους τόπους. Δεύτερον, δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος για την επίτευξη μιας τέτοιας οικονομίας. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν παντού παρόμοια εμπόδια για την υπέρβαση του καπιταλισμού, αλλά οι λεπτομέρειες διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Για το λόγο αυτό, τα μονοπάτια που ακολουθούνται για την υπέρβαση των εμποδίων θα διαφέρουν επίσης.
Απευθύνεις κάλεσμα για μια συμμετοχική οικονομία, έναν συμμετοχικό σχεδιασμό, έναν συλλογικό, αποκεντρωμένο, συνεργατικό, αυτοδιαχειριζόμενο τρόπο για να προχωρήσουμε. Θα μπορούσες να το περιγράψεις αυτό με λίγα λόγια;
Η συμμετοχική οικονομία (participatory economics), που συχνά αποκαλείται PARECON για συντομία, έχει πέντε καθοριστικά χαρακτηριστικά: ένα «κοινό» (commons) των παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων της κοινωνίας, συμβούλια αυτοδιαχείρισης εργαζομένων και καταναλωτών, έναν νέο τρόπο καταμερισμού της εργασίας που ονομάζεται συγκροτήματα ισορροπημένων θέσεων εργασίας, μια νέα προσέγγιση του εισοδήματος που ονομάζεται δίκαιη αμοιβή και, όπως σημειώνεις στην ερώτηση, μια νέα προσέγγιση της κατανομής που ονομάζεται συμμετοχικός σχεδιασμός.
Αξιώνω ότι αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά είναι αμοιβαία συμβατά και υποστηρικτικά. Ισχυρίζομαι ότι μπορούν να αποδώσουν αποτελέσματα κατάλληλα για την ανθρώπινη ευημερία και την ανάπτυξη, με τη δέουσα προσοχή στις οικολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Υποστηρίζω ότι τα βασικά αυτά στοιχεία, αν εφαρμοστούν, θα εξαλείψουν τον ταξικό διαχωρισμό και την κυριαρχία. Όχι μόνο θα εξαλείψουν τη φτώχεια, αλλά θα κατανείμουν δίκαια τις συνθήκες και τα αγαθά και τις υπηρεσίες. Και θα τα καταφέρουν όλα αυτά παροχωρώντας λόγο τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές ως προς τις οικονομικές αποφάσεις που τους επηρεάζουν, λόγο ανάλογο με τις επιπτώσεις σε αυτούς. Ακούγεται ίσως βαρύγδουπο, αλλά οι υποστηρικτές της συμμετοχικής οικονομίας πιστεύουν ότι αυτό χρειαζόμαστε για το οικονομικό μας μέλλον.
Γιατί «συμμετοχική οικονομία»; Ποια η διαφορά από τον σοσιαλισμό; Και ποιο είναι το υπόβαθρο (οι άνθρωποι, η ιστορία) αυτής της συλλογικής προσπάθειας για τη διατύπωση μιας συμμετοχικής οικονομίας;
Υποθέτω ότι την ονομάσαμε συμμετοχική οικονομία επειδή ένα αναγνωριστικό χαρακτηριστικό της είναι η αυτοδιαχειριζόμενη συμμετοχή που παρέχει στους ανθρώπους. Αλλά σε τι διαφέρει; Λοιπόν, όλες οι παραλλαγές του σοσιαλισμού απορρίπτουν την ατομική ιδιοκτησία, αλλά οι περισσότερες την αντικαθιστούν με κρατική ιδιοκτησία – όχι με ένα παραγωγικό «κοινό» (commons) από το οποίο οι άνθρωποι ζητούν να χρησιμοποιήσουν μέρη για να παράγουν, για λογαριασμό της κοινωνικής ευημερίας.
Ομοίως, ορισμένα είδη σοσιαλισμού είχαν εργατικά συμβούλια και μερικά είχαν συμβούλια καταναλωτών, και μερικοί μάλιστα τα εξυμνούν ως κεντρικής σημασίας, αλλά οι προτιμώμενες προσεγγίσεις τους για τη λήψη αποφάσεων ήταν συνήθως πολύ μακριά από την αυτοδιαχείριση που προτείνει η συμμετοχική οικονομία.
Καμία εκδοχή του σοσιαλισμού που γνωρίζω δεν είχε, ούτε καν πρότεινε να έχει, αυτό που ονομάζουμε συγκροτήματα ισορροπημένων θέσεων εργασίας για να αντικαταστήσει τον εταιρικό καταμερισμό εργασίας που ήταν τόσο χαρακτηριστικός τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό του εικοστού αιώνα. Σε όλους τους τύπους οικονομίας, οι θέσεις εργασίας είναι συνδυασμοί καθηκόντων. Τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό του εικοστού αιώνα, η φόρμουλα για το πώς να συνδυαστούν τα καθήκοντα σε θέσεις εργασίας που μπορούν να κάνουν οι εργαζόμενοι είναι να γίνει κάθε θέση εργασίας ένας συνδυασμός υπερβολικά εξουσιοδοτημένων/ενδυναμωτικών (empowered) καθηκόντων ή υπερβολικά αποδυναμωτικών καθηκόντων. Ως αποτέλεσμα, και στις δύο προσεγγίσεις, περίπου το 20% όλων των εργαζομένων, μηχανικοί, διευθυντές, λογιστές κ.ο.κ., έχουν σχεδόν μονοπώλιο στα ενδυναμωτικά καθήκοντα που με τη σειρά τους τούς μεταφέρουν πληροφορίες, πρόσβαση σε επιλογές, συνδέσεις με άλλους, αυτοπεποίθηση και άλλα χαρακτηριστικά κρίσιμα για τη λήψη αποφάσεων. Οι υποστηρικτές των συμμετοχικών οικονομικών συνήθως αποκαλούν αυτό το 20% «τάξη συντονιστών».
Μετά υπάρχει επίσης αυτό που αποκαλούμε «εργατική τάξη», δηλαδή περίπου το 80% του συνόλου των εργαζομένων, οι οποίοι μένουν με εργασίες που μειώνουν τις πληροφορίες, την πρόσβαση σε επιλογές, τις διασυνδέσεις με άλλους, την αυτοπεποίθηση και άλλα χαρακτηριστικά που είναι κρίσιμα για τη λήψη αποφάσεων. Οι υποστηρικτές των συμμετοχικών οικονομικών συνήθως αποκαλούν το 80% «εργατική τάξη».
Με αυτόν τον εταιρικό καταμερισμό εργασίας, ακόμη και αν υπάρχει «έλεγχος από τους εργαζόμενους» μέσω συμβουλίων, η εξουσιοδοτημένη τάξη των συντονιστών θα κάνει προτάσεις, θα θέτει ατζέντες, θα έχει το λόγο, θα παίρνει τις αποφάσεις. Αυτοί θα κυβερνούν. Σύντομα, ακόμη και στην απίθανη περίπτωση που οι εργαζόμενοι καλούνται στις συνεδριάσεις των συμβουλίων, θα αποφεύγουν να παρευρίσκονται μη θέλοντας να είναι απλώς ανίσχυροι θεατές. Λόγω του εταιρικού καταμερισμού της εργασίας που διασφαλίζει ότι είναι ανίσχυροι, η εργατική τάξη θα έχει ελάχιστες επιλογές παρά να ακολουθεί τις εντολές ή να επιδιώκει την αλλαγή. Αλλά ποια αλλαγή;
Η συμμετοχική οικονομική εναλλακτική λύση στην κυριαρχία των συντονιστών επί των εργαζομένων (ακόμη και ελλείψει ιδιοκτητών) είναι να κάνουμε το προφανές: να κατανείμουμε ενδυναμωτικά/εξουσιοδοτικά καθήκοντα σε όλες τις θέσεις εργασίας, ώστε όλες οι θέσεις εργασίας να είναι συγκριτικά ενδυναμωτικές, και έτσι όλοι οι εργαζόμενοι ή υπάλληλοι, τώρα πλέον όλοι οι «εργάτες», να είναι συγκριτικά προετοιμασμένοι να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων.
Αντίστοιχα, οι σοσιαλισμοί συνήθως αμείβουν τους δρώντες όχι για την ιδιοκτησία που έχουν όπως ο καπιταλισμός (σίγουρα ένα βήμα προς τα εμπρός), αλλά τις περισσότερες φορές για την παραγωγική ή τη διαπραγματευτική δύναμη. Η συμμετοχική οικονομία αντίθετα αμείβει για τη διάρκεια, την ένταση και την επιβάρυνση της κοινωνικά αποτιμώμενης εργασίας. Και τι καθορίζει τι είναι κοινωνικά πολύτιμο; Η κατανομή. Και οι σοσιαλισμοί έχουν συνήθως επιλέξει είτε τον κεντρικό σχεδιασμό είτε τις αγορές –ή στοιχεία και των δύο– για την κατανομή, αν και ορισμένοι έχουν προτρέψει για την ανάγκη δημοκρατικού σχεδιασμού. Η συμμετοχική οικονομία απορρίπτει ρητά τόσο τον κεντρικό σχεδιασμό όσο και τις αγορές και προτείνει στη θέση τους αυτό που αποκαλείται «συμμετοχικός σχεδιασμός», μια αποκεντρωμένη, συνεργατική διαδικασία που λαμβάνει υπόψη το πλήρες προσωπικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος και όφελος για να καταλήξει σε παραγωγή και κατανάλωση που προάγει την ανθρώπινη ευημερία και ανάπτυξη.
Έτσι αυτό το όραμα, που ονομάζεται συμμετοχική οικονομία, περιγράφει περαιτέρω και επιχειρηματολογεί υπέρ της βιωσιμότητας και της αξίας αυτών των προτάσεων για την οικονομία μετά τον καπιταλισμό.
Το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Ποιες είναι οι αντιρρήσεις που συνήθως προβάλλονται από τον μέσο αναγνώστη του ΧΩΡΙΣ ΑΦΕΝΤΙΚΑ και του PARECON εν γένει και πώς θα απαντούσες σε αυτές;
Οι αντιρρήσεις έχουν συνήθως την εξής μορφή: ότι η συμμετοχική οικονομία θα κάνει περισσότερη ζημιά παρά καλό. Οι λόγοι που προβάλλονται ποικίλλουν. Έχω συνοψίσει εν συντομία τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά παραπάνω, αλλά το να συνοψίζω εν συντομία τις απαντήσεις στις ανησυχίες των ανθρώπων δεν είναι ο τρόπος που προτιμώ, διότι δεν είναι δίκαιο για όλες τις ανησυχίες τους και δεν δίνει πλήρεις απαντήσεις σε καμία. Παρόλα ταύτα, με την επιφύλαξη ότι το να απαντηθούν πραγματικά οι ανησυχίες των επικριτών –δηλαδή να εξηγηθεί πλήρως ο χαρακτήρας της συμμετοχικής οικονομίας και γιατί θα ήταν άξια και βιώσιμη– αποτελεί μέρος της ατζέντας βιβλίων για το όραμα, εδώ, σε μια συνέντευξη, δεν μπορώ παρά να ελπίζω ότι κάθε αναγνώστης που θα ήθελε να επιτύχει μια άξια και βιώσιμη μετακαπιταλιστική, αταξική, δίκαιη, αυτοδιαχειριζόμενη, βιώσιμη οικονομία, θα εξετάσει μεγαλύτερες σε έκταση επεξεργασίες όπως το ίδιο το βιβλίο. Προς το παρόν, ωστόσο, για να προϊδεάσω τουλάχιστον για μια πιο ολοκληρωμένη απάντηση στην ερώτησή σου, θα προσπαθήσω να συνοψίσω εν συντομία μια ευρεία απάντηση, πολύ χαλαρά, στις κύριες ανησυχίες των κριτικών.
Οι επικριτές λένε: η μετατροπή των παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων σε «κοινά» τεχνητών και φυσικών παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων θα αφαιρούσε τους πιο εργατικούς φορείς, οι οποίοι είναι φυσικά οι καπιταλιστές, από το να αποφασίζουν για τα αποτελέσματα, και θα έχαναν έτσι τη μοναδική καινοτομία τους και την αταλάντευτη αφοσίωσή τους στην αποτελεσματικότητα.
Εγώ απαντώ: οι καπιταλιστές δεν είναι, πρώτον, οι πιο εργατικοί και πολύ περισσότερο οι πιο καινοτόμοι πολίτες. Αντιθέτως, είναι εικονικοί δικτάτορες στις επιχειρήσεις που κατέχουν, και ταυτόχρονα κυβερνούν και την κοινωνία. Συγκεντρώνουν γιγαντιαίο πλούτο, ενώ οι υπόλοιποι υποφέρουν με ανεπαρκή ή ακόμη και ελάχιστα βιώσιμα εισοδήματα. Δεν επιδιώκουν την καινοτομία, επιδιώκουν να διατηρήσουν τον πλούτο και την εξουσία τους. Η δική τους εκδοχή της αποτελεσματικότητας είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους τους χωρίς σπαταλούν πράγματα που εκτιμούν. Και αφού δεν εκτιμούν τις ζωές των εργαζομένων, την κοινωνική ευημερία ή την οικολογική ισορροπία, παραβιάζουν συστηματικά το καθένα από αυτά στην επιδίωξη της κερδοσκοπικής αποτελεσματικότητας. Η ιδέα ότι κάνοντας την παραγωγική ιδιοκτησία των καπιταλιστών ένα «Κοινό» υπό συλλογικό κοινωνικό έλεγχο θα χάσουμε κάτι που μόνο οι καπιταλιστές μπορούν να προσφέρουν, και ότι αυτή η απώλεια θα αντισταθμίσει τα πολυάριθμα οφέλη από την απόδραση από τον αυταρχικό έλεγχό τους και τον τερματισμό του άθλιου πλουτισμού τους, είναι γελοία. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, γιατί είναι αυτοί στην κορυφή;
Κάποιοι καπιταλιστές είναι απλώς τυχεροί στην καταγωγή τους. Μερικές φορές, οι καπιταλιστές έχουν μια τυχερή ιδέα, ή πράγματι μερικές φορές εργάζονται σκληρά. Κυρίως όμως, για να υπερασπιστούν και να διευρύνουν τον πλούτο και τον έλεγχό τους, όλοι τους λειτουργούν σαν μαχαιροβγάλτες πειρατές ή, πολύ σπάνια και στην καλύτερη περίπτωση, σαν πειρατές με καλό χαρακτήρα. Ενώ ολόκληρες βιβλιοθήκες είναι αφιερωμένες όλα αυτά τα θέματα που αφορούν τα δεινά της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων, εδώ, για να αποφύγω να μετατρέψω μια συνέντευξη σε βιβλίο, προσφέρω μόνο την παραπάνω σύντομη απάντηση. Απαλλασσόμαστε από την εξουσία των καπιταλιστών έναντι όλων.
Απαλλασσόμαστε από τον αυτοπλουτισμό των καπιταλιστών. Απαλλασσόμαστε από τις διεστραμμένες προτεραιότητες των καπιταλιστών. Απαλλασσόμαστε από όλα αυτά για το καλό της κοινωνίας. Μια κυρίαρχη τάξη έφυγε, μια ακόμα εκκρεμεί.
Οι κριτικοί προσθέτουν: η αυτοδιαχείριση των συμβουλίων εργαζομένων και καταναλωτών θα κέρδιζε τη συμμετοχή τους με παράπλευρη απώλεια την κακή λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, η εξισορρόπηση των θέσεων εργασίας για να προσπαθήσουμε να πετύχουμε καλύτερη λήψη αποφάσεων θα τερμάτιζε την κυριαρχία των συντονιστών, και μάλιστα θα τερμάτιζε την τάξη των συντονιστών αυτή καθαυτή, καθιστώντας όλους τους εργαζόμενους αυτοδιαχειριζόμενους εργαζόμενους, αλλά η εξισορρόπηση των θέσεων εργασίας θα μείωνε επίσης τρομερά την παραγωγή, επειδή οι εργαζόμενοι θα έπρεπε να κάνουν ενδυναμωτικά/εξουσιοδοτημένα καθήκοντα στα οποία δεν μπορούν να διαπρέψουν και οι συντονιστές θα σπαταλούνταν έχοντας να κάνουν αποδυναμωτικά καθήκοντα αναντίστοιχα του κύρους τους.
Εγώ απαντώ: αυτή η ιδέα ότι τα συμβούλια εργαζομένων και καταναλωτών θα έπαιρναν αναπόφευκτα ηλίθιες αποφάσεις προϋποθέτει ότι οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές είναι γενετικά ηλίθιοι ή τουλάχιστον αναπόφευκτα αδαείς, ότι οι αποφάσεις στον χώρο εργασίας και στην κοινότητα είναι κάτι σαν πυρηνική φυσική και ότι επομένως αυτή η αλλαγή θα επιφέρει την αταξικότητα αλλά ταυτόχρονα θα παραλύσει την παραγωγή και την καινοτομία. Θα έπαιρνε ηλίθιες αποφάσεις και έτσι θα εγκαινίαζε την αταξική φτώχεια.
Αυτό είναι σαν το επιχείρημα, δεκαετίες πριν, ότι οι γυναίκες δεν μπορούσαν να είναι χειρουργοί, αλλά μόνο υποταγμένες νοικοκυρές που μερικές φορές αναπάντεχα ανεβαίνουν και κάνουν άσκοπες εργασίες και εκτός σπιτιού. Αυτή η σεξιστική άποψη θεωρούσε λανθασμένα την έλλειψη γνώσεων, δεξιοτήτων, αυτοπεποίθησης κλπ. των γυναικών ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της γενετικής τους προδιάθεσης. Αγνοούσε ότι οι πατριαρχικοί θεσμοί και η σεξιστική εκπαίδευση προετοίμαζαν/καταπίεζαν τις γυναίκες για να ταιριάζουν σε ρόλους υποδεέστερους ή φροντιστικούς και σε κανέναν άλλο. Δεκαετίες τώρα έχουν δείξει ότι η ανύψωση των γυναικών (που μέχρι στιγμής έχει επιτευχθεί μόνο εν μέρει) δεν μείωσε την παραγωγικότητα και δεν κατέστρεψε την ποιότητα με την υποαξιοποίηση των ανδρών, αλλά αντίθετα άρχισε να αξιοποιεί τις ικανότητες ενός καταπιεσμένου, εκμεταλλευόμενου, υποταγμένου μισού του πληθυσμού, των γυναικών (καθώς και να αξιοποιεί κάποιες νέες ιδιότητες των ανδρών που δεν εξαφανίζονται πλέον από τη διεστραμμένη ανύψωση των ανδρών), και έτσι αύξησε την παραγωγική ικανότητα και κυρίως έφερε πρόοδο προς την απελευθέρωση της μισής ανθρωπότητας. Η αναλογία με τις ανησυχίες σχετικά με την ταξική ιεραρχία είναι ισχυρή.
Δηλαδή, οι επόπτες συντονιστές λανθασμένα θεωρούν ότι η έλλειψη γνώσεων, δεξιοτήτων, αυτοπεποίθησης κλπ. των εργαζομένων οφείλεται στη γενετική προίκα των εργαζομένων αντί να έχει επιβληθεί από τους ταξικούς θεσμούς και την περιοριστική εκπαίδευση που απαιτεί από το 80% του εργατικού δυναμικού να υπακούει σε εντολές και να υπομένει την πλήξη και που κατά συνέπεια καταπνίγει τις ικανότητες και τις κλίσεις τους. Στην πραγματικότητα, η εξισορρόπηση των θέσεων εργασίας θα απαιτήσει εκπαίδευση που θα ενδυναμώνει όλους τους μελλοντικούς εργαζόμενους ώστε να απελευθερωθούν και να αξιοποιηθούν τα κατ’ αυτόν τον τρόπο απελευθερωμένα ταλέντα και οι δυνατότητες του 80% του πληθυσμού που μέχρι σήμερα καταπιέζονταν και δεν αξιοποιούνταν επαρκώς. Αυτή η νέα παραγωγικότητα θα υπερκαλύψει την παραγωγικότητα που χάθηκε λόγω του ότι οι προηγούμενοι συντονιστές έπρεπε να κάνουν το μερίδιο που τους αναλογούσε σε λιγότερο ενδυναμωτικά καθήκοντα. Η εξισορρόπηση των θέσεων εργασίας ως μέσο για την εξάλειψη της βάσης της ύπαρξης της τάξης των συντονιστών, και επομένως για να γίνουν όλοι οι εργαζόμενοι ενδυναμωμένοι/εξουσιοδοτημένοι εργαζόμενοι προετοιμασμένοι και διατεθειμένοι για αυτοδιαχείριση, όχι μόνο θα εξαλείψει τη διαίρεση μεταξύ της τάξης των συντονιστών και των εργατών και τις πολλές φρικτές αδικίες της, που είναι και το κύριο κέρδος της, αλλά θα απελευθερώσει επίσης, ως ένα είδος παράπλευρου οφέλους, τις ικανότητες όλων αντί μόνο του ενός πέμπτου των εργαζομένων, αυξάνοντας έτσι τις παραγωγικές δυνατότητες.
Συνεχίζοντας την αναλογία, εκείνοι (οι άνδρες και μερικές φορές γυναίκες) που επιχειρηματολογούσαν κατά των γυναικών που εργάζονταν εκτός σπιτιού πίστευαν μερικές φορές κυριολεκτικά, ειλικρινά αν και από άγνοια, ότι οι γυναίκες απλώς δεν ήταν ικανές για περισσότερα. Άλλες φορές υπερασπίζονταν παλιούς τρόπους που τους ωφελούσαν και ήταν μια χαρά με τους περιορισμούς στις γυναίκες που τις κρατούσαν χαμηλά, παρά το γεγονός ότι δεν είχαν κανένα πραγματικό λόγο να σκέφτονται όπως σκέφτονταν, εκτός από την υπεράσπιση των εγωιστικών τους συμφερόντων. Παρομοίως, μερικές φορές τα επιχειρήματα κατά των ισορροπημένων θέσεων εργασίας και υπέρ της διατήρησης του ταξικού διαχωρισμού εργαζομένων και συντονιστών βασίζονται στην ειλικρινή πεποίθηση της χαμηλής ικανότητας των εργαζομένων. Άλλες φορές, ωστόσο, απορρέουν από την επιθυμία να διατηρηθεί το ταξικό καθεστώς των συντονιστών και να περιοριστεί η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των εργαζομένων, παρά την έλλειψη πραγματικού λόγου για τη στάση αυτή, εκτός από την εγωιστική προστασία των παλαιών τρόπων και των οφελών που αποφέρουν στους συντονιστές.
Οι επικριτές υποστηρίζουν επίσης ότι η δίκαιη αμοιβή για τη διάρκεια, την ένταση και την επιβάρυνση της κοινωνικά αποτιμώμενης εργασίας θα αφαιρούσε τη δυνατότητα πλουτισμού και για το λόγο αυτό δεν θα αποτελούσε επαρκές κίνητρο για να γίνουν οι άνθρωποι γιατροί και άλλα παρόμοια επαγγέλματα.
Απαντώ ότι στο βαθμό που η εργασία χρειάζεται κίνητρο και ότι οι άνθρωποι πρέπει να απολαμβάνουν ένα δίκαιο μερίδιο του κοινωνικού προϊόντος, αυτό που πρέπει να αμείβουμε είναι η προσπάθεια και η θυσία των ανθρώπων στην κοινωνικά επιθυμητή εργασία και όχι η περιουσία τους, η διαπραγματευτική τους δύναμη ή ακόμη και η παραγωγή τους. Αν έχετε εισόδημα για να εργάζεστε περισσότερο, σκληρότερα ή κάνοντας πιο επαχθείς κοινωνικά εκτιμώμενες εργασίες, τότε έχετε κίνητρο να κάνετε αυτά τα πράγματα, ή να μην τα κάνετε, όπως εσείς επιλέγετε. Αν πληρώνεστε για ιδιοκτησία, δεν είναι για αυτό που κάνετε, αλλά για αυτό που έχετε στην κατοχή σας. Έχετε κίνητρο να διατηρήσετε αυτό που ήδη κατέχετε και να αποκτήσετε περισσότερα, αλλά αυτό το κίνητρο, αν το δούμε νηφάλια, είναι να υπερασπιστείτε και να διευρύνετε την αδικία. Αν πληρώνεσαι για τη διαπραγματευτική σου δύναμη, μπορείς να προσπαθήσεις να αυξήσεις τη δική σου και να μειώσεις αυτήν των άλλων, αλλά αυτό είναι και πάλι πλουτισμός του εαυτού σου βλάπτοντας την κοινωνία. Αν πληρώνεσαι για την παραγωγή, αυτό σε ανταμείβει εν μέρει για την τύχη σου στη γενετική κληρωτίδα (να είσαι πιο δυνατός, πιο ταλαντούχος στη μία ή την άλλη ικανότητα), ή για την τύχη σου να έχεις πιο παραγωγικό εξοπλισμό, ή για το ότι τυχαίνει να παράγεις κάτι πιο πολύτιμο, και ούτω καθεξής. Και πάλι δεν υπάρχει κανένα χρήσιμο κίνητρο. Ούτε είναι, για τους ανθρώπους που υποστηρίζουν τη συμμετοχική οικονομία, κοινωνικά θετικό να συσσωρεύονται υλικές ανταμοιβές σε όσους ήδη επωφελούνται από την τύχη. Από την άλλη πλευρά, το να λαμβάνουν όλοι οι εργαζόμενοι εισόδημα για τη διάρκεια, την ένταση και την επιβάρυνση της κοινωνικά αποτιμώμενης εργασίας ανταμείβει δίκαια την προσπάθεια και παρέχει ένα κίνητρο για αυτό που μπορεί κανείς να επιλέξει πραγματικά να αυξήσει. Παρέχει υγιή κίνητρα και παρέχει δίκαιη αμοιβή.
Και τέλος, λέει ο επικριτής, η αποκέντρωση του σχεδιασμού, χωρίς αγορές που να οδηγούν τη συσσώρευση και να προσανατολίζουν την κατανομή ή χωρίς εμπειρογνώμονες που να είναι υπεύθυνοι για τις επιλογές του σχεδιασμού, θα οδηγούσε σε μικρότερη παραγωγή και θα διαρκούσε περισσότερο και αναμφίβολα θα απέκλινε τρομερά από τις λογικές επιλογές.
Εγώ και οι υποστηρικτές της συμμετοχικής οικονομίας απαντάμε: πρώτα απ’ όλα ελπίζουμε να κάνετε λάθος, διότι τόσο οι αγορές όσο και ο κεντρικός σχεδιασμός επιβάλλουν τον εταιρικό καταμερισμό της εργασίας και συνεπώς τον διαχωρισμό των εργαζομένων και των συντονιστών με τους δεύτερους στο τιμόνι. Τόσο ο κεντρικός σχεδιασμός όσο και οι αγορές παραβιάζουν φρικτά το περιβάλλον σε βαθμό που κυριολεκτικά πρώτα σέρνονται και τώρα σπριντάρουν προς την παγκόσμια αυτοκτονία. Και οι δύο λειτουργούν με άδικες αμοιβές που πλουτίζουν ακόμη περισσότερο τους ήδη πλούσιους και εξαθλιώνουν ακόμη περισσότερο τους ήδη φτωχούς. Και οι δύο προσανατολίζουν τα οικονομικά αποτελέσματα προς τη διατήρηση των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων και προς όφελος των κυρίαρχων τάξεων. Στην πραγματικότητα, εν πάση περιπτώσει, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα από ό,τι υποδηλώνουν αυτές οι σύντομες λέξεις, αλλά δεν έχουμε πολύ χώρο.
Αντίθετα, το πιο περίπλοκο ή σύνθετο μέρος της συμμετοχικής οικονομίας, που ονομάζεται συμμετοχικός σχεδιασμός, χρησιμοποιεί ποικίλα εργαλεία και μεθόδους —αλλά κυρίως αυτοδιαχειριζόμενα συμβούλια εργαζομένων και καταναλωτών— για να συνεργαστεί συμβατά με άλλα χαρακτηριστικά της συμμετοχικής οικονομίας με στόχο την παραγωγή και κατανομή αγαθών και υπηρεσιών σύμφωνα με τις προτάσεις της αυτοδιαχείρισης, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνει σωστά υπόψη τις προσωπικές, κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις. Όλα αυτά γίνονται μέσω ενός είδους συνεργατικής διαπραγμάτευσης των δραστηριοτήτων των εργαζομένων και των καταναλωτών. Γύροι ή επαναλήψεις προτάσεων για τις δραστηριότητες των εργαζομένων και των καταναλωτών, κατανόηση των συνεπειών και νέα πρόταση υπό το φως νέων πληροφοριών, οδηγούν σύντομα σε ένα συμφωνημένο σχέδιο. Δεν υπάρχει κορυφή και δεν υπάρχει πάτος. Δεν υπάρχει κέντρο και περιφέρεια. Υπάρχουν εργατικά συμβούλια που προτείνουν τη δραστηριότητά τους στο χώρο εργασίας, και συμβούλια καταναλωτών και ομοσπονδίες συμβουλίων που προτείνουν κατανάλωση για τον εαυτό τους, τη μονάδα τους, την κοινότητα, τον νομό και το κράτος, με κάθε εργατικό και καταναλωτικό συμβούλιο να λαμβάνει νέες πληροφορίες με κάθε νέο γύρο προτάσεων. Προφανώς, γι’ αυτή τη συνιστώσα της συμμετοχικής οικονομίας, όπως και για τις άλλες αλλά εδώ ακόμη περισσότερο, θα ήταν απαραίτητη η περαιτέρω παρουσίαση των πολλών πτυχών της (π.χ., για το πώς και το γιατί της υποβολής των προτάσεων των εργαζομένων και των καταναλωτών, για το πώς οι προτάσεις φτάνουν σε συμφωνία, για το πώς λαμβάνουν υπόψη τις εξωτερικές επιπτώσεις, όπως αυτές στο περιβάλλον, για το πώς κατανέμουν σωστά τις απαιτήσεις εισοδήματος για την παραγωγή, για το πώς συγκεντρώνουν και αξιοποιούν τις ποιοτικές πληροφορίες και πολλά άλλα), καθώς και συζήτηση των ανησυχιών για κάθε πτυχή.
Έχεις πρόχειρα να αναφέρει σχετικά παραδείγματα όπου το πείραμα αυτό έχει πετύχει και συνιστά έμπρακτη απάντηση;
Σίγουρα δεν υπάρχει ολόκληρη κοινωνία που να έχει επιτύχει ποτέ συμμετοχική οικονομία. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι είναι αδύνατο, απλώς ότι δεν έχει συμβεί ακόμη. Υπάρχουν, ωστόσο, αμέτρητα επιμέρους πειράματα που φέρουν στοιχεία του οράματος, ενώ συχνά και στην πραγματικότητα σχεδόν πάντα δεν υπάρχει επίγνωση ότι το όλον όραμα υπάρχει καν. Έτσι, υπάρχουν χιλιάδες συνεταιρισμοί με περισσότερο ή λιγότερο δίκαιες αμοιβές, και μερικοί με προσπάθειες για έλεγχο και εξουσία από τους εργαζόμενους κι ακόμη και ισορροπημένες θέσεις εργασίας για να αποφευχθεί ο ταξικός διαχωρισμός. Υπάρχουν επίσης προσπάθειες, σε ορισμένα μέρη, για συνεταιριστική διαπραγμάτευση των σχέσεων μεταξύ των παραγωγικών κοινοτήτων και των καταναλωτών πέριξ τους, καθώς και προσπάθειες για τη συμμετοχή των κοινοτήτων στην κατανομή του προϋπολογισμού. Και υπάρχουν ακόμη και μερικοί εργασιακοί χώροι που υιοθετούν σχέσεις τους με πλήρη επίγνωση του συμμετοχικού οικονομικού οράματος.
Το βιβλίο ΧΩΡΙΣ ΑΦΕΝΤΙΚΑ εκδίδεται από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ στη σειρά του mέta, του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, όπου είσαι μέλος του διεθνούς συμβουλευτικού του σώματος. Πώς προέκυψε αυτή η συνέργεια και πώς εξελίσσεται;
Νομίζω ότι ίσως προέκυψε, τουλάχιστον κατά προσέγγιση αν και δεν είμαι απόλυτα σίγουρος, μέσω μιας σειράς αλληλεπιδράσεων μεταξύ εμού και του Γιάνη Βαρουφάκη. Αλλά ήταν σε κάθε περίπτωση, μια πολύ ωραία και φυσική συνοδοιπορία, δεδομένων των αρκετά παρόμοιων προτεραιοτήτων μας όσον αφορά την υπέρβαση του καπιταλισμού προς ένα καλύτερο μέλλον. Από τότε που ξεκίνησε, η συνεργασία συνεχίστηκε με κύριο σύνδεσμό μου τον αξιοθαύμαστο και λαμπρά ευφυή Σωτήρη Μητραλέξη του mέta.
Μια σημείωση για την Ελλάδα;
Η Ελλάδα έχει υποστεί τόσες πολλές αναταραχές. Είναι μια αξιοθαύμαστη χώρα, τουλάχιστον κατά την ομολογουμένως μακρόθεν εποπτεία μου: η Ελλάδα υπήρξε η αφετηρία για τόσα πολλά. Έχοντας πρόσφατα βρεθεί τόσο κοντά στο να γίνει σημείο αφετηρίας, και πάλι, αυτή τη φορά για να ξεπεραστούν όλα αυτά που ρουφάνε τη ζωή από την ανθρωπότητα, ελπίζω ότι το όραμα της συμμετοχικής οικονομίας θα αποδειχθεί χρήσιμο στις περαιτέρω ελληνικές προσπάθειες, και θα ήθελα πολύ να ακούσω τις αντιδράσεις των αναγνωστών σε αυτό: τις κριτικές τους, τις ερωτήσεις τους, αυτά για τα οποία θα θέλανε να ακούσουν περισσότερα, και ό,τι πιστεύουν πως θα μπορούσε να βοηθήσει τους υποστηρικτές της συμμετοχικής οικονομίας να τα καταφέρουμε καλύτερα στις προσπάθειές μας να την υποστηρίξουμε στο ευρύ κοινό. Για το σκοπό αυτό, θα με βρείτε στο μέηλ μου, [email protected]. Γράψτε μου και θα σας απαντήσω.
Το βιβλίο ΧΩΡΙΣ ΑΦΕΝΤΙΚΑ: Μια νέα οικονομία για έναν καλύτερο κόσμο (Πρόλογοι: Noam Chomsky και Γιάνης Βαρουφάκης, ΤΟΠΟΣ 2022, σειρά: mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού) [εδώ τα περιεχόμενα και εδώ το εισαγωγικό κεφάλαιο] θα παρουσιαστεί το Σάββατο 10 Δεκεμβρίου, 6μμ-8μμ στο Red ‘n’ Noir (Δροσοπούλου 52, Κυψέλη).
Παρουσιάζουν-συζητούν:
*Κλεονίκη Αλεξοπούλου, διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
*Κωνσταντίνος Πουλής, δημοσιογράφος, The Press Project
*Διονύσιος Σκλήρης, διδάσκων ΕΑΠ, μεταφραστής του βιβλίου
Συντονιστής: Σωτήρης Μητραλέξης, mέta
Ο Michael Albert είναι ιδρυτής και μέλος της συντακτικής επιτροπής του Z Magazine καθώς και του αντίστοιχου διαδικτυακού τόπου, ZCom. Η ριζοσπαστικοποίηση του Albert έλαβε χώρα στη δεκαετία του 1960. Η πολιτική του δραστηριοποίηση, από τότε και μέχρι σήμερα, κυμαίνεται από τοπικά, περιφερειακά και εθνικά εγχειρήματα και εκστρατείες οργάνωσης έως την από κοινού ίδρυση του South End Press, του ZMagazine, του ZMediaInstitute και του ZNet, μαζί με δημόσιες διαλέξεις, δημοσιεύσεις, κλπ. Ο Albert είναι συγγραφέας 21 βιβλίων. Αυτά περιλαμβάνουν τα No Bosses: A New Economy for a Better World (Zero Books, 2021), Fanfare for the Future (ZBooks), Remembering Tomorrow (Seven Stories Press), Realizing Hope (Zed Press) και Parecon: Life After Capitalism (Verso). Πολλά από τα άρθρα του Albert είναι αποθηκευμένα στο ZCom και μπορείτε να τα βρείτε εκεί μαζί με εκατοντάδες άλλα δοκίμια των Z Magazine και ZNet, όπως και συνεντεύξεις κλπ.
Ο ριζοσπάστης οικονομολόγος Robin Hahnel συμμετέχει σε μια συζήτηση με τον Ferdia O’Brien σχετικά με το νέο του βιβλίο, A Participatory Economy.
Το βιβλίο “Μια συμμετοχική οικονομία” απευθύνεται σε ανθρώπους που επιθυμούν μια δίκαιη, οικολογική οικονομία, αλλά θέλουν να μάθουν πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια εναλλακτική στον καπιταλισμό. Παρουσιάζει μια συναρπαστική, νέα εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό. Προτείνει και υπερασπίζεται συγκεκριμένες απαντήσεις για το πώς μπορούν να ληφθούν όλες οι οικονομικές αποφάσεις της κοινωνίας χωρίς να καταφεύγουν σε ανεξέλεγκτες και απάνθρωπες αγορές (καπιταλισμός) ή σε κεντρικές αρχές σχεδιασμού (κομμουνισμός). Εξηγεί τη βιωσιμότητα του οράματος του πρώιμου σοσιαλισμού για μια οικονομία στην οποία οι εργαζόμενοι έρχονται μαζί για να αποφασίσουν μεταξύ τους τι θα παράγουν και τι θα καταναλώνουν. Ταυτόχρονα, ο Hahnel προτείνει νέα χαρακτηριστικά σε αυτό το οικονομικό μοντέλο, μεταξύ των οποίων προτείνει πώς θα μπορούσε να οργανωθεί κοινωνικά η “αναπαραγωγική εργασία”, πώς να σχεδιάζονται οι επενδύσεις και η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη ώστε να μεγιστοποιείται η λαϊκή συμμετοχή και η αποτελεσματικότητα, και τέλος, πώς μια συμμετοχική οικονομία θα μπορούσε να συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις χωρίς να παραβιάζει τις θεμελιώδεις αρχές της σε έναν κόσμο όπου η οικονομική ανάπτυξη μεταξύ των εθνών υπήρξε ιστορικά άδικη και άνιση. Ο Robin Hahnel είναι ριζοσπάστης ακτιβιστής και οικονομολόγος που δια βίου δίνει έμφαση στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα και είναι περισσότερο γνωστός για το έργο του σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις στον καπιταλισμό.
Ο Ferdia είναι ιδρυτικό μέλος του DiEM25. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός και ζει στην Ιρλανδία. Μπορείτε να βρείτε το έργο του στο aftertheoligarchy.com και στο Twitter: @afteroligarchy
Το Firestorm Books είναι ένα συλλογικό ριζοσπαστικό βιβλιοπωλείο και χώρος εκδηλώσεων της κοινότητας στο Άσβιλ της Βόρειας Καρολίνας: Twitter | YouTube | Website.
O Βρετανός πανεπιστημιακός μάς εξηγεί γιατί χρειαζόμαστε προοδευτικές πολιτικές
Ο Γκάι Στάντινγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και συγγραφέας, συνιδρυτής του Παγκόσμιου Δικτύου για το Βασικό Εισόδημα (BIEN) και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, βρέθηκε στην Αθήνα με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του «Το πρεκαριάτο, η νέα επικίνδυνη τάξη» (εκδ. Τόπος και mέta), το οποίο παρουσίασε στο Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού του ΜέΡΑ25. Μιλώντας στο Documento καταρχάς επεξήγησε τη σημασία του πρεκαριάτου, πώς αλλάζουν τα δεδομένα με την ανάδυσή του, γιατί είναι διαφορετικό από το προλεταριάτο και κυρίως ποιοι είναι οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την άνοδο της ακροδεξιάς.
Τι είναι το πρεκαριάτο;
Ο νεοφιλελευθερισμός που ξεκίνησε με τη Θάτσερ και τον Ρίγκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ξήλωσε την προηγούμενη σοσιαλδημοκρατική – μεταπολεμική συναίνεση. Πλέον όμως είμαστε σε άλλη εποχή, αυτή του ραντιέρικου καπιταλισμού. Διότι οι νεοφιλελεύθεροι προωθούσαν την ελεύθερη οικονομία, την απορρύθμιση κ.ά. Ενδεικτικά διαβάζω ότι η ελληνική αγορά εργασίας έχει απορρυθμιστεί, όμως αυτό οφείλεται στο κράτος και πραγματοποιείται υπέρ του κεφαλαίου. Το ζήτημα είναι η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας, καθώς ολοένα μεγαλύτερο μερίδιο του παραγόμενου εισοδήματος πάει στους ιδιοκτήτες, δηλαδή στους εισοδηματίες (ραντιέρηδες). Ταυτόχρονα το μερίδιο που πάει στους εργαζόμενους (σ.σ.: στο πρεκαριάτο) συρρικνώνεται. Συγχρόνως ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει συμμαχήσει με την πλουτοκρατία, αν και αυτό είναι μία όψη της νέας ταξικής διάρθρωσης. Εχεις μια κατακερματισμένη παγκοσμιοποιημένη ταξική διάρθρωση, ενώ η αστική τάξη συνιστά το 0,1% του πληθυσμού και περιλαμβάνει τους δισεκατομμυριούχους που λαμβάνουν τεράστια μερίσματα. Αυτά τα εισοδήματα προκύπτουν από την πνευματική ιδιοκτησία, τις μετοχές κ.ά., όχι από την εργασία. Εκείνοι είναι παγκόσμιοι πολίτες, ελέγχουν τον κόσμο ή χρησιμοποιούν την πολιτική ελίτ για να το κάνει εκ μέρους τους. Αυτές οι δύο ομάδες βρίσκονται στην κορυφή της ταξικής πυραμίδας και είναι οι ραντιέρηδες. Κάτω απ’ αυτούς είναι οι επαγγελματίες – τεχνίτες, οι οποίοι είναι οι αυτοαπασχολούμενοι.
Μιλάμε για τη μεσαία τάξη, τους ψηφιακούς νομάδες κ.λπ.;
Ναι ουσιαστικά. Είναι σημαντικό να μιλάμε για τάξεις, διότι αντιλαμβάνομαι τις τάξεις σε τρεις διαστάσεις. Ως προς τις τάξεις υπάρχουν οι ραντιέρηδες, οι επαγγελματίες – τεχνίτες, το σαλαριάτο (σ.σ.: οι μισθωτοί, προκύπτει από την αγγλική λέξη salary), το προλεταριάτο, το πρεκαριάτο και το λούμπεν πρεκαριάτο (π.χ. άστεγοι). Αξίζει να σημειωθεί ότι το σαλαριάτο έχει ασφάλιση, πληρωμένες διακοπές και σταθερή εργασία. Το σαλαριάτο ήταν το μοντέλο της Ευρώπης, όλοι ήθελαν να ανήκουν εκεί, αλλά δεν συνέβη και πλέον η τάξη έχει μειωθεί αριθμητικά. Παρομοίως έχουν συρρικνωθεί οι αριθμοί του προλεταριάτου και η πολιτική αντιδραστικότητα έχει κυριαρχήσει. Αυτό μετουσιώνεται στο «να πάρουμε πίσω ό,τι είχαμε». Το πρεκαριάτο αποτελεί τάξη επειδή το παγκόσμιο κεφάλαιο το χρειάζεται, ενώ χαρακτηρίζεται από την απουσία επαγγελματικής ταυτότητας ή προοπτικής. Εάν ανήκεις στο πρεκαριάτο, έχεις μια επισφαλή θέση εργασίας και πρέπει να εργαστείς για να βρεις δουλειά (π.χ. επανεκπαίδευση).
Το προλεταριάτο του 19ου αιώνα δεν είχε παρόμοια κινητικότητα με το πρεκαριάτο;
Oχι, ήταν διαφορετικά. Εργάζονταν δέκα με δώδεκα ώρες, γύριζαν κουρασμένοι στο σπίτι και κοιμούνταν. Πήγαιναν σχολείο για λίγα χρόνια, εργάζονταν για πολύ, αποσύρονταν για λίγο εάν ήταν τυχεροί και μετά πέθαιναν. Το πρεκαριάτο δεν έχει αυτούς τους ρυθμούς. Βέβαια, υπάρχει και δεύτερη διάσταση: το πρεκαριάτο βασίζεται στους μισθούς, δεν πληρώνεται για διακοπές, δεν έχει ιατρικές άδειες, προοπτική συνταξιοδότησης ή πρόσβαση στις κρατικές παροχές. Το κρίσιμο πάντως είναι ότι το πρεκαριάτο γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης μέσω του χρέους. Διότι οι ραντιέρηδες θέλουν τους πάντες χρεωμένους για να κερδίζουν. Επομένως, οδηγούμαστε στην τρίτη διάσταση: οι πολίτες χάνουν τα δικαιώματά τους. Οταν χάνεις τα δικαιώματα αυτά γίνεσαι ικέτης. Εάν οι πολιτικοί δεν κατανοήσουν το πρεκαριάτο, τότε θα δημιουργηθεί ένα πολιτικό τέρας ακροδεξιάς κατεύθυνσης. Και ο κόσμος από τη στιγμή που δεν ψηφίζει τους σοσιαλδημοκράτες ή τους συντηρητικούς, αναζητάει καινούργιους πολιτικούς, οι οποίοι υπόσχονται να ξαναέρθουν «οι παλιές καλές μέρες».
Το πρεκαριάτο αποκτά νέο ρόλο τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία; Βλέπουμε ότι οι άνθρωποι στέλνονται στο μέτωπο σαν κρέας για τα κανόνια ενόσω αναπτύσσονται νέες πολεμικές βιομηχανίες. Υπό αυτό το πρίσμα είναι το πρεκαριάτο μια επικίνδυνη τάξη;
Είναι όντως μια επικίνδυνη τάξη. Επισκέφτηκα στις αρχές της δεκαετίας του ’90 τόσο τη Ρωσία όσο και την Ουκρανία. Οχι με το ΔΝΤ, οι συνταγές του οποίου δημιουργούσαν την κλεπτοκρατία και τα θεμέλια του φασισμού εκεί. Εγραφα για το πρεκαριάτο τότε και έκανα διάφορες μετρήσεις, ενώ όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου μεταφράστηκε στα ρωσικά και πούλησε πολλά αντίτυπα. Πολλοί από τους νέους μορφωμένους ανθρώπους που γνώριζα και ανήκαν στο πρεκαριάτο είτε έχουν φύγει είτε βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Μάλιστα, κάποιοι από τους λιγότερο μορφωμένους στηρίζουν τον Πούτιν. Φίλοι μου από την Ουκρανία και τη Ρωσία τραβιούνται σε έναν πόλεμο που έχει προκαλέσει στην πολιτική Αριστερά παγκοσμίως προβλήματα. Γιατί η Αριστερά δεν θέλει να στηρίξει κάτι που μοιάζει αμερικανικό ή καπιταλιστικό, ενώ θεωρεί πως η Ρωσία αντιπολιτεύεται τον καπιταλισμό. Ουσιαστικά πάντως βλέπουμε τη ρωσική κλεπτοκρατία να γίνεται μέρος της παγκόσμιας πλουτοκρατίας. Αυτό γίνεται στη βρετανική πολιτική σκηνή, στην οποία οι ολιγάρχες στηρίζουν τους Συντηρητικούς, ενώ το ίδιο γίνεται και στην Κύπρο. Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι η Ρωσία οδεύει στον δρόμο ενός φασιστικού κράτους. Ωστόσο, ως προς το πρεκαριάτο η συμβουλή μου είναι πως αν δεν βρεθούν πολιτικές για την υποστήριξη της συγκεκριμένης τάξης, θα ψηφίζονται φασίστες και θα υποστηρίζουν εξεγέρσεις όπως αυτή που έγινε στο Καπιτώλιο. Θα οδηγηθούμε σε μια νέα φασιστική/ αυταρχική περίοδο και χρειαζόμαστε προοδευτικές πολιτικές.
Το έργο Other-Than-Statecraft #2: New Unions (Πέρα από το Statecraft #2: Νέες Ενώσεις), είναι μια πολιτιστική και πολιτική εκστρατεία που ξεκίνησε ο καλλιτέχνης Jonas Staal το 2016, με σκοπό τη συγκρότηση διεθνών, υπερθνικών και πανευρωπαϊκών πολιτικών οργανώσεων και κοινωνικών κινημάτων για να φανταστούν από την αρχή το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα νεο-κονστρουκτιβιστικά αστέρια που βυθίζονται ή αναδύονται από το δάπεδο, αντιστοιχούν στα αστέρια της σημαίας μιας Ευρώπης που βρίσκεται σε κρίση και μετασχηματισμό. Η κόκκινη ακτίνα του αστεριού είναι αναφορά στη διάσημη αφίσα του κονστρουκτιβιστή καλλιτέχνη El Lissitzky, Με την κόκκινη σφήνα νικήστε τους λευκούς, 1919. Σε αυτή την εγκατάσταση, η κόκκινη σφήνα συμβολίζει τις προσπάθειες για την ανοικοδόμηση μιας νέας πανευρωπαϊκής ένωσης, η οποία θα βασίζεται σε κοινωνικές, φεμινιστικές και οικολογικές αρχές. Σε μια τοιχογραφία πίσω από την εγκατάσταση, τα αστέρια ενώνονται σε ένα ενιαίο σύνολο και σχηματίζουν το καινούριο σύμβολο μιας πανευρωπαϊκής ένωσης. Καθώς τα προοδευτικά πολιτικά κόμματα και τα κοινωνικά κινήματα σε όλη την ήπειρο αναζητούν ένα καινούριο συλλογικό όραμα για να ξεπεράσουμε τις πολιτικές, οικονομικές και οικολογικές κρίσεις, τα νεο-κονστρουκτιβιστικά αστέρια συμβάλλουν με τη δική τους δυναμική «πέρα από το Statecraft» για να φανταστούμε –και να οικοδομήσουμε– τις νέες ενώσεις που απεγνωσμένα χρειαζόμαστε.
Ο Jonas Staal είναι εικαστικός καλλιτέχνης, που πραγματεύεται στο έργο του τη σχέση μεταξύ τέχνης, προπαγάνδας και δημοκρατίας. Η πρακτική του Staal περιλαμβάνει παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, εκθέσεις, διαλέξεις και εκδόσεις. Έχει ιδρύσει και διευθύνει καλλιτεχνικές και πολιτικές οργανώσεις και εκστρατείες, όπως το New World Summit, τη New Union, τη New World Academy (σε συνεργασία με την καλλιτεχνική συλλογικότητα BAK), την ουτοπιστική προπαρασκευαστική εκπαίδευση Training for the Future (με τον Florian Malzacher), την Obscure Union (με τη Laure Prouvost) και το Court for Intergenerational Climate Crimes (με τη Radha D’Souza).
Ή ο υποκλέψας του υποκλέψαντος και το αόρατο χέρι της εξαγοράς
Τα `φτιαξε η Μαίρη ξαφνικά με το Λευτέρη Που γουστάριζε την Νένα πριν γνωρίσει τη Γωγώ Που τα είχε με τον Άρη πριν τα φτιάξει με την Μάρη Και που κάποτε τη γούσταρα κι εγώ
Τα παραπάνω λόγια του Λουκιανού Κηλαηδόνη μου έφεραν στο νου τα απανωτά δημοσιεύματα για τις παρακολουθήσεις πολιτικών, επιχειρηματικών, καλλιτεχνικών και δεν-ξέρω-τι-άλλο προσώπων. Και μάλιστα από στόματα, μικρόφωνα, και πληκτρολόγια που για χρόνια χάιδευαν αυτιά, εξαγόραζαν πίστη, χρύσωναν χάπια, κατασκεύαζαν συναίνεση και διαμόρφωναν συνειδήσεις. Από “έγκριτος δημοσιογράφος”, “άριστος επιχειρηματίας” και “εθνικός ευεργέτης” στο “κακόβουλος συκοφάντης” και “εκβιαστής της δημοκρατίας” ήταν τελικά ένα predator δρόμος.
Μεταξύ μας, θα ήταν πολύ προτιμότερο να μεταδίδει τέτοιες ειδήσεις ο Κηλαηδόνης (καλά να ‘ναι εκεί που είναι ο άνθρωπος). Ο ρυθμός της ελληνικής country μοιάζει η πιο ταιριαστή μουσική υπόκρουση για την άγρια δύση του ντόπιου πολιτικού-μιντιακού-παρακρατικού μπουλουκιού που θυμίζει κινούμενη μπάλα από κλωτσομπουνίδια σε σαλούν της Νταίζη Τάουν. Η δικαιοσύνη ως άλλος Λούκυ Λουκ στρίβει τσιγάρο ατάραχη στο μπαρ ενώ σφαίρες σφυρίζουν δεξιά και αριστερά. Όσα ΜΜΕ αντέχουν ακόμη να είναι φιλικά προσκείμενα στην κυβέρνηση θυμίζουν την μπάντα του σαλούν, όπου μέσα στο πολεμικό σκηνικό συνεχίζουν το βιολί τους μέχρι να τους πάρει καμιά ξόφαλτση σφαίρα σε λα ματζόρε. Οι μόνοι που λείπουν από το σκηνικό είναι οι Ντάλτον, που πίνουν αμέριμνοι Μακάλαν 30+ ετών νεοφιλελευθερισμού στις Νήσους Κέιμαν. Αλλά ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποιο νόημα από όλο αυτό.
Σοσιοπαθείς εναντίον σοσιοπαθών
Από τις βασικές παραδοχές του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι δεν υπάρχει αυτό που λέμε κοινωνία. Είμαστε μόνο αυτόνομα άτομα, που λειτουργούμε πλήρως ορθολογικά, και αποκλειστικά με βάση τη μεγιστοποίηση του προσωπικού μας συμφέροντος. Και, με παρόμοιο τρόπο με το σαλούν της Νταίζυ Τάουν, το αόρατο (και μακρύ) χέρι της αγοράς φέρνει τις ισορροπίες ανάμεσα σε όλα τα αντικρουόμενα ατομικά συμφέροντα. Δεν χρειαζόμαστε καμία εμπιστοσύνη, καμία ενσυναίσθηση, καμία αλληλεγγύη, αν ο καθένας και η καθεμία μας κοιτάει την πάρτη τους, όλα θα πάνε καλά. Επόμενο είναι, οπότε, ότι κάποιοι θα τα καταφέρουν καλύτερα στο να είναι εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς και θα ανταμειφθούν με πλούτο και εξουσία, και άλλοι, δυστυχώς, θα μείνουν πίσω. Στην τελική, ας πρόσεχαν. Έκαναν τις επιλογές τους. Αυτός ο κόσμος δεν φτάνει για όλους και ποιός καλύτερος να τον διαχειριστεί από τον πιο επιτυχημένο εγωκεντρικό σοσιοπαθή; Φτιάξαμε έναν κόσμο που υποθέτει το χειρότερο από τους ανθρώπους και, προς μεγάλη μας έκπληξη, αυτό παίρνει.
Κοίτα να δεις όμως που αυτός ο παραλογισμός κάποια στιγμή θα γυρίσει να σε δαγκώσει στο πόδι. Βλέπουμε πάππου προς πάππου καταξιωμένους εγωκεντρικούς σοσιοπαθείς, ενώ είχαν επιτύχει την απόλυτη ισορροπία στο σύστημα εξυπηρέτησης των (δια)προσωπικών τους συμφερόντων, να στρέφονται ξαφνικά ο ένας εναντίον του άλλου. Φευ! Πώς έγινε αυτό στα καλά καθούμενα; Μην ήταν καμία εξωγενής κρίση; Μήπως καμιά σκοτεινή συνομωσία μεταξύ Πούτιν, Τσίπρα και Νίτσας Τσίτρα; Ποιός απέμεινε να έχει προσωπικό συμφέρον να τους καταστρέψει; Πώς θα ξαναφέρουμε την (εξ)αγορά σε ισορροπία; Πόσα θέλουν να το βουλώσουν τέλος πάντων! Γιατί μετά από τόσα χρόνια που ταΐζουν και αρμέγουν το προσωπικό τους συμφέρον, κατέληξαν να πιστέψουν ότι όλοι και όλες λειτουργούμε έτσι.
Η σκέψη και μόνο των χειρότερων ανθρώπων να εναντιώνονται μεταξύ τους μου φέρνει τρόμο, αλλά και λίγη ένοχη ευχαρίστηση. Όχι τόσο για την ενστικτώδη γοητεία του βίαιου αλληλοσπαραγμού, όσο για την ειρωνεία του “ποιός θα το περίμενε!”. Οι αγαπημένοι μας εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς, όπως και το σύστημα που τους έδωσε τόση δόξα και επιτυχία, ξέχασαν κάτι βασικό. Μετά από δεκαετίες που επαναλαμβάνουν το ίδιο ψέμα στον εαυτό τους, ότι δηλαδή οι κοινωνίες ευημερούν όταν όλοι συμπεριφερόμαστε ατομικιστικά και απάνθρωπα, έφτασαν να το πιστέψουν και οι ίδιοι. Πείστηκαν ότι είναι αυτοδημιούργητοι μεταξύ αυτοδημιούργητων. Ορθολογικοί μεταξύ ορθολογικών. Και ότι όσο η προσφορά και ζήτηση αχόρταγης εξουσίας διατηρηθεί αμόλυντη από “εξωτερικότητες”, όπως η λογοδοσία, η κοινωνική δικαιοσύνη, ή η δημοκρατία, τίποτα δεν μπορεί να πάει στραβά. Ξέχασαν ότι όταν σου πουλάνε πρόλογο, δεν κάνεις αυτό που σου λένε, κάνεις αυτό που σου κάνουν.
Δαγκώνοντας το αόρατο χέρι που μας ταΐζει νεοφιλελευθερισμό
Κατάπιαν, λοιπόν, αμάσητο τον δικό τους πρόλογο. Ξέχασαν ότι ο μόνος λόγος που μπόρεσαν να επιτύχουν ως εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς ήταν επειδή πλήθος άλλων νοιαζόταν για αυτούς, να τους μεγαλώσει, να τους στείλει σχολείο, να προσπαθήσει (ανεπιτυχώς) να τους κάνει ανθρώπους, να τους μπουκώσει δημόσιο χρήμα, και να συντηρεί στις σκιές και στην ομίχλη των δακρυγόνων ότι απέμεινε από αυτό που λέγεται κοινωνία. Γιατί όσο ο Άνταμ Σμιθ μελετούσε πώς το αόρατο χέρι της αγοράς γαργαλούσε τον φούρναρη, τον χασάπη και τον ζυθοποιό για να του φέρει το γεύμα του, κάποιος (ή μάλλον κάποια) όντως φρόντιζε γι’ αυτό στην κουζίνα. Γι’ αυτό τώρα δεν έχουν κανένα δικαίωμα να επικαλούνται τους θεσμούς της κοινωνίας, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία. Νίπτουμε κι εμείς τα αόρατα χέρια μας.
Όποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες λέει ο λαός. Και όλοι αυτοί που σπέρνουν ανέμους εδώ και δεκαετίες, ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουν τις θύελλες, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Το πρόβλημα είναι ότι η θύελλα θα μας πάρει όλους και όλες και θα μας σηκώσει στο πέρασμά της. Κι αυτοί έχουν φροντίσει να καβατζώσουν αρκετές ομπρέλες από 5άστερα ξενοδοχεία για να προφυλαχτούν. Το τίμημα θα το πληρώσουν πάλι οι πιο ευάλωτοι.
Ας στρέψουμε την προσοχή μας λοιπόν στην ευαλωτότητα. Σε αυτούς και αυτές που, σε πείσμα των καιρών, συνέχισαν να πιστεύουν ότι υπάρχει αυτό που λέμε κοινωνία και έγιναν ευάλωτοι απέναντι στη βία του αόρατου χεριού. Στο δρόμο όπου βγαίνουν να φωνάξουν τα αυτονόητα. Σε πλατείες και πάρκα, κοινωνικά ιατρεία, και αστικούς λαχανόκηπους που μαζεύονται για να στηρίξουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Στο Αιγαίο που θαλασσοδέρνονται, όχι για τους υδρογονάνθρακες, αλλά για να περισώσουν ανθρώπινα συντρίμμια. Σε συνεταιρισμούς, κοινωνικές επιχειρήσεις, και ενεργειακές κοινότητες όπου νοιάζονται και παλεύουν για το (ολοένα και μικρότερο) καλάθι του νοικοκυριού. Που επέμειναν ότι η ανθρωπιά, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη, και η συνεργασία αξίζουν να κρατηθούν ζωντανές, ακόμη κι αν απομείνουμε μόνο με αυτές στο (ορατό) χέρι.
Γιατί εν τέλει, αν το καλοσκεφτούμε, ανάμεσα σε όλα τα αόρατα που κατά καιρούς έχουμε πιστέψει, αυτό που παραμένει εξόφθαλμο είναι οι αξίες της συνύπαρξής μας. Ας ξεκινήσουμε να πιστέψουμε ξανά και να επενδύσουμε σε αυτές. Να ξυπνήσουμε από τη μέθη του αόρατου χεριού και (μεσαίου) δάχτυλου της αγοράς, και να εξοστρακίσουμε όσους μας είπαν ότι ήταν δικό μας φταίξιμο που δεν γίναμε εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς. Η κοινωνία άντεξε πολλά χρόνια την τυραννία και τη δυσωδία τους. Θα αντέξει και άλλη μία θύελλα. Ας την κάνουμε να είναι η τελευταία τους.
Democracy Now: Συζητάμε για τη δυτική ηγεμονία και την πολιτική των ΗΠΑ στη Ρωσία, την Ουκρανία και την Κίνα με τον οικονομολόγο του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Jeffrey Sachs, του οποίου το νέο άρθρο έχει τίτλο «Η ψευδής αφήγηση της Δύσης για τη Ρωσία και την Κίνα». Ο Sachs λέει ότι η διακομματική προσέγγιση των ΗΠΑ στην εξωτερική πολιτική είναι «ανεξήγητα επικίνδυνη και λανθασμένη» και προειδοποιεί ότι οι ΗΠΑ δημιουργούν «μια συνταγή για έναν ακόμη πόλεμο» στην Ανατολική Ασία.
AMY GOODMAN: Το Politico αναφέρει ότι η κυβέρνηση Biden ετοιμάζεται να ζητήσει από το Κογκρέσο να εγκρίνει μια νέα πώληση όπλων στην Ταϊβάν ύψους 1,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το πακέτο φέρεται να περιλαμβάνει 60 αντιπλοϊκούς πυραύλους, 100 πυραύλους αέρος-αέρος. Αυτό έρχεται μετά τον απόπλου δύο αμερικανικών πολεμικών πλοίων από τα Στενά της Ταϊβάν την Κυριακή, για πρώτη φορά από τότε που η Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων Νάνσι Πελόζι επισκέφθηκε την Ταϊβάν νωρίτερα αυτό το μήνα. Η Κίνα καταδίκασε την επίσκεψη και ξεκίνησε μεγάλες στρατιωτικές ασκήσεις κοντά στην Ταϊβάν.
Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα επιπλέον στρατιωτική βοήθεια ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων χρημάτων για πυραύλους, βολές πυροβολικού και μη επανδρωμένα αεροσκάφη που θα βοηθήσουν τις ουκρανικές δυνάμεις να πολεμήσουν τη Ρωσία.
Ξεκινάμε τη σημερινή εκπομπή εξετάζοντας την πολιτική των ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας και της Κίνας. Μαζί μας είναι ο οικονομολόγος Jeffrey Sachs, διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Είναι πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Διετέλεσε σύμβουλος τριών γενικών γραμματέων του ΟΗΕ. Το τελευταίο του άρθρο έχει τίτλο «Η ψευδής αφήγηση της Δύσης για τη Ρωσία και την Κίνα».
Ξεκινά το άρθρο γράφοντας, «Ο κόσμος βρίσκεται στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής, όχι σε μικρό βαθμό λόγω της αποτυχίας των δυτικών πολιτικών ηγετών να είναι ειλικρινείς σχετικά με τις αιτίες των κλιμακούμενων παγκόσμιων συγκρούσεων. Η αδυσώπητη δυτική αφήγηση ότι η Δύση είναι ευγενής, ενώ η Ρωσία και η Κίνα είναι κακές, είναι απλοϊκή και εξαιρετικά επικίνδυνη», γράφει ο Jeffrey Sachs.
Jeffrey Sachs, καλώς ήρθατε στο Democracy Now! Γιατί δεν συνεχίζετε από εκεί;
JEFFREY SACHS: Σας ευχαριστώ. Χαίρομαι που είμαι μαζί σας.
AMY GOODMAN: Ποια είναι η ιστορία που πρέπει να καταλάβουν οι άνθρωποι στη Δύση και σε όλο τον κόσμο σχετικά με το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή με αυτές τις συγκρούσεις, με τη Ρωσία, με τη Ρωσία και την Ουκρανία και με την Κίνα;
JEFFREY SACHS: Το κύριο σημείο, Amy, είναι ότι δεν χρησιμοποιούμε διπλωματία — χρησιμοποιούμε όπλα. Αυτή η πώληση που ανακοινώθηκε τώρα στην Ταϊβάν, την οποία συζητήσατε σήμερα το πρωί, είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αυτό δεν κάνει την Ταϊβάν ασφαλέστερη. Αυτό δεν κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο. Σίγουρα δεν κάνει τις Ηνωμένες Πολιτείες ασφαλέστερες.
Αυτό πάει πολύ πίσω. Νομίζω ότι είναι χρήσιμο να ξεκινήσουμε πριν από 30 χρόνια. Η Σοβιετική Ένωση τελείωσε και ορισμένοι Αμερικανοί ηγέτες έβαλαν στο μυαλό τους ότι υπήρχε πλέον αυτό που αποκαλούσαν μονοπολικό κόσμο, ότι οι ΗΠΑ ήταν η μοναδική υπερδύναμη και ότι μπορούσαμε να κάνουμε κουμάντο. Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Είχαμε τώρα τρεις δεκαετίες στρατιωτικοποίησης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Μια νέα βάση δεδομένων που διατηρεί το Tufts μόλις έδειξε ότι έχουν γίνει περισσότερες από 100 στρατιωτικές επεμβάσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1991. Είναι πραγματικά απίστευτο.
Και έχω δει, από τη δική μου εμπειρία τα τελευταία 30 χρόνια που εργάζομαι εκτενώς στη Ρωσία, στην Κεντρική Ευρώπη, στην Κίνα και σε άλλα μέρη του κόσμου, πώς η προσέγγιση των ΗΠΑ είναι μια στρατιωτική πρώτια, και συχνά μια αποκλειστικά στρατιωτική, προσέγγιση. Οπλίζουμε όποιον θέλουμε. Ζητάμε τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, άσχετα με το τι λένε οι άλλες χώρες ότι μπορεί να είναι επιζήμιο για τα συμφέροντα ασφαλείας τους. Παραμερίζουμε τα συμφέροντα ασφαλείας οποιουδήποτε άλλου. Και όταν παραπονιούνται, στέλνουμε περισσότερους εξοπλισμούς στους συμμάχους μας στην περιοχή αυτή. Πηγαίνουμε σε πόλεμο όταν θέλουμε, όπου θέλουμε, είτε πρόκειται για το Αφγανιστάν ή το Ιράκ ή για τον κρυφό πόλεμο κατά του Άσαντ στη Συρία, ο οποίος ακόμη και σήμερα δεν έχει γίνει σωστά κατανοητός από τον αμερικανικό λαό, είτε για τον πόλεμο στη Λιβύη. Και λέμε: «Είμαστε φιλειρηνικοί. Τι συμβαίνει με τη Ρωσία και την Κίνα; Είναι τόσο πολεμοχαρείς. Έχουν βαλθεί να υπονομεύσουν τον κόσμο». Και καταλήγουμε σε τρομερές αντιπαραθέσεις.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία — για να ολοκληρώσω την εισαγωγική άποψη — θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί και θα έπρεπε να είχε αποφευχθεί μέσω της διπλωματίας. Αυτό που έλεγε επί χρόνια ο Πρόεδρος Πούτιν της Ρωσίας ήταν: «Μην επεκτείνετε το ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα, ούτε στην Ουκρανία, ούτε πολύ περισσότερο στη Γεωργία», η οποία, αν οι άνθρωποι κοιτάξουν στον χάρτη, βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την ανατολική άκρη της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία είπε: «Αυτό θα μας περικυκλώσει. Αυτό θα θέσει σε κίνδυνο την ασφάλειά μας. Ας έχουμε διπλωματία». Οι Ηνωμένες Πολιτείες απέρριψαν κάθε διπλωματία. Προσπάθησα να επικοινωνήσω με τον Λευκό Οίκο στα τέλη του 2021 — στην πραγματικότητα, επικοινώνησα με τον Λευκό Οίκο και είπα ότι θα υπάρξει πόλεμος εάν οι ΗΠΑ δεν αρχίσουν διπλωματικές συνομιλίες με τον Πρόεδρο Πούτιν για το ζήτημα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Μου είπαν ότι οι ΗΠΑ δεν θα το κάνουν ποτέ αυτό. Αυτό είναι εκτός συζήτησης. Και δεν ήταν στο τραπέζι. Τώρα έχουμε έναν πόλεμο που είναι εξαιρετικά επικίνδυνος.
Και ακολουθούμε ακριβώς την ίδια τακτική στην Ανατολική Ασία που οδήγησε στον πόλεμο στην Ουκρανία. Οργανώνουμε συμμαχίες, αυξάνουμε τον οπλισμό μας, χλευάζουμε την Κίνα, βάζοντας την Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Pelosi να πετάξει στην Ταϊβάν, όταν η κινεζική κυβέρνηση είπε: «Σας παρακαλώ, ‘χαμηλώστε τη θερμοκρασία’, μειώστε τις εντάσεις». Εμείς λέμε: «Όχι, κάνουμε ό,τι θέλουμε», και τώρα στέλνουμε περισσότερα όπλα. Αυτή είναι η συνταγή για έναν ακόμη πόλεμο. Και κατά τη γνώμη μου, είναι τρομακτικό.
Βρισκόμαστε στην 60ή επέτειο της κρίσης των πυραύλων της Κούβας, την οποία μελετώ όλη μου τη ζωή και έχω γράψει γι’ αυτήν, έχω γράψει ένα βιβλίο για τα επακόλουθά της. Οδηγούμαστε στο χείλος του γκρεμού και μας γεμίζει ο ενθουσιασμός μας καθώς το κάνουμε. Και είναι απλά ανεξήγητα επικίνδυνη και λανθασμένη, η όλη προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Και είναι διακομματική.
JUAN GONZÁLEZ: Jeffrey Sachs, ήθελα να σας ρωτήσω — ένα από τα πράγματα που αναφέρατε σε ένα πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Consortium News ήταν αυτή η επιμονή των Ηνωμένων Πολιτειών, παρασύροντας και την Ευρώπη, να διατηρήσουν την ηγεμονία σε όλο τον κόσμο, σε μια εποχή που η οικονομική δύναμη της Δύσης μειώνεται. Αναφέρετε, για παράδειγμα, ότι τα έθνη BRICS — Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική — αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και έχουν μεγαλύτερο ΑΕΠ από τα έθνη της G7, ωστόσο τα συμφέροντα και οι ανησυχίες τους λίγο πολύ απορρίπτονται ή, στην περίπτωση, προφανώς, της Ρωσίας και της Κίνας, παρουσιάζονται στον αμερικανικό λαό ως επιθετικοί, ως αυταρχικοί, ως αυτοί που δημιουργούν αναταραχή στον κόσμο.
JEFFREY SACHS: Αυτό που θέλετε να πείτε είναι…
JUAN GONZÁLEZ: Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσατε να επεκταθείτε σε αυτό.
JEFFREY SACHS: Ναι, απολύτως, και το να μας κατευθύνετε σε αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Η δυσανάλογη δύναμη του δυτικού κόσμου, και ιδιαίτερα του αγγλοσαξονικού κόσμου, που ξεκίνησε με τη Βρετανική Αυτοκρατορία και τώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι περίπου 250 ετών, δηλαδή μια σύντομη περίοδος στην παγκόσμια ιστορία. Συνέβη, για πολλούς πολύ ενδιαφέροντες λόγους, η Βιομηχανική Επανάσταση να έρθει πρώτη στην Αγγλία. Η ατμομηχανή εφευρέθηκε εκεί. Αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη εφεύρεση της σύγχρονης ιστορίας. Η Βρετανία κατέστη στρατιωτικά κυρίαρχη τον 19ο αιώνα, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Η Βρετανία έκανε κουμάντο. Η Βρετανία είχε την αυτοκρατορία στην οποία ο ήλιος δεν έδυσε ποτέ. Και η Δύση, εννοώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δυτική Ευρώπη, τώρα εννοώντας τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, την Ιαπωνία — με άλλα λόγια, το G7, η Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί — είναι ένα μικρό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, ίσως τώρα περίπου 10%, λίγο περισσότερο, ίσως 12,5% αν προσθέσετε και την Ιαπωνία στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. αλλά η νοοτροπία είναι «Εμείς διοικούμε τον κόσμο». Και έτσι ήταν για 200 χρόνια σε αυτή τη βιομηχανική εποχή.
Αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει. Και πραγματικά, από τη δεκαετία του 1950, ο υπόλοιπος κόσμος, όταν απέκτησε την ανεξαρτησία του από τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό, άρχισε να εκπαιδεύει τους πληθυσμούς του, άρχισε να υιοθετεί και να προσαρμόζεται και να καινοτομεί στις τεχνολογίες. Και ιδού, ένα μικρό κομμάτι του κόσμου πραγματικά δεν κυβερνούσε τον κόσμο ή δεν είχε το μονοπώλιο της σοφίας ή της γνώσης ή της επιστήμης ή της τεχνολογίας. Και αυτό είναι υπέροχο. Η γνώση και η δυνατότητα αξιοπρεπούς ζωής εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει μια δυσαρέσκεια γι’ αυτό, μια βαθιά δυσαρέσκεια. Νομίζω ότι υπάρχει επίσης μια τεράστια ιστορική άγνοια, γιατί νομίζω ότι πολλοί ηγέτες των ΗΠΑ δεν έχουν ιδέα για τη σύγχρονη ιστορία. Αλλά δυσανασχετούν με την άνοδο της Κίνας. Αυτό αποτελεί προσβολή για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πώς τολμά η Κίνα να ανεβαίνει! Αυτός είναι ο κόσμος μας! Αυτός είναι ο αιώνας μας! Και έτσι, ξεκινώντας γύρω στο 2014, είδα, βήμα προς βήμα — το παρακολούθησα με έντονη λεπτομέρεια, γιατί είναι η καθημερινή μου δραστηριότητα — πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αναπαρήγαγαν την Κίνα όχι ως μια χώρα που ανακάμπτει από ενάμιση αιώνα μεγάλων δυσκολιών, αλλά μάλλον ως εχθρό. Και συνειδητά, ως θέμα αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αρχίσαμε να λέμε: «Πρέπει να περιορίσουμε την Κίνα. Η άνοδος της Κίνας δεν είναι πλέον προς το συμφέρον μας», λες και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να καθορίσουν αν η Κίνα ευημερεί ή όχι. Οι Κινέζοι δεν είναι αφελείς — στην πραγματικότητα, είναι εξαιρετικά εξελιγμένοι. Παρακολούθησαν όλα αυτά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τα παρακολούθησα κι εγώ. Γνωρίζω τους συντάκτες των αμερικανικών κειμένων. Είναι συνάδελφοί μου, στο Χάρβαρντ ή σε άλλα μέρη. Σοκαρίστηκα όταν άρχισε να εφαρμόζεται αυτό το είδος της ιδέας του περιορισμού.
Αλλά το βασικό θέμα είναι ότι η Δύση ηγήθηκε του κόσμου για μια σύντομη περίοδο, 250 χρόνια, αλλά αισθάνεται: «[Πως]αυτό είναι δικαίωμά μας. Αυτός είναι ένας δυτικός κόσμος. Είμαστε οι G7. Εμείς καθορίζουμε ποιος θα γράφει τους κανόνες του παιχνιδιού». Πράγματι, ο Ομπάμα, ξέρετε, ένας καλός τύπος στο φάσμα των όσων έχουμε στην εξωτερική πολιτική, είπε: «Ας γράψουμε τους κανόνες του εμπορίου για την Ασία, αλλά ας μην αφήσουμε την Κίνα να γράψει κανέναν από αυτούς τους κανόνες. Οι ΗΠΑ θα γράψουν τους κανόνες». Αυτός είναι ένας απίστευτα αφελής και επικίνδυνος και ξεπερασμένος τρόπος για να κατανοήσουμε τον κόσμο. Εμείς στις Ηνωμένες Πολιτείες είμαστε το 4,2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεν διοικούμε εμείς τον κόσμο. Δεν είμαστε παγκόσμιοι ηγέτες. Είμαστε μια χώρα του 4,2% των ανθρώπων σε έναν μεγάλο, ποικιλόμορφο κόσμο, και θα πρέπει να μάθουμε να συνεννοούμαστε, να παίζουμε ειρηνικά στο αμμοδοχείο και όχι να απαιτούμε να έχουμε όλα τα παιχνίδια στο αμμοδοχείο. Και δεν έχουμε ξεπεράσει ακόμα αυτή τη σκέψη. Και δυστυχώς, αυτό αφορά και τα δύο πολιτικά κόμματα. Είναι αυτό που παρακινεί την Πρόεδρο Pelosi να πάει στην Ταϊβάν εν μέσω όλων αυτών, λες και έπρεπε πραγματικά να πάει για να ανακινήσει τις εντάσεις. Αλλά είναι η νοοτροπία ότι οι ΗΠΑ είναι υπεύθυνες.
JUAN GONZÁLEZ: Ήθελα να γυρίσω λίγο πίσω στη δεκαετία του 1990. Θυμάστε, είμαι σίγουρος, την τεράστια οικονομική κατάρρευση που συνέβη στο Μεξικό τη δεκαετία του 1990, όπου η κυβέρνηση Κλίντον ενέκρινε 50 δισεκατομμύρια δολάρια για τη διάσωση του Μεξικού, τα οποία στην πραγματικότητα ήταν για τους επενδυτές της Wall Street. Εκείνη την εποχή, συμβουλεύατε τη μετασοβιετική ρωσική κυβέρνηση, η οποία είχε επίσης οικονομικά — είχε βαθιά οικονομικά προβλήματα εκείνη την εποχή, αλλά δεν ήταν σε θέση να λάβει σημαντική δυτική βοήθεια, ούτε καν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και ήσασταν επικριτικός σε αυτό την εποχή εκείνη. Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσατε να μιλήσετε για τις διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ αντέδρασαν στην κρίση του Μεξικού σε σχέση με τη ρωσική οικονομική κρίση, και ποιες ήταν οι ρίζες αυτής της αντίδρασης στη σημερινή κατάσταση στη Ρωσία.
JEFFREY SACHS: Βεβαίως. Και είχα ένα ελεγχόμενο πείραμα, επειδή ήμουν οικονομικός σύμβουλος τόσο στην Πολωνία όσο και στη Σοβιετική Ένωση κατά το τελευταίο έτος του προέδρου Γκορμπατσόφ και του προέδρου Γέλτσιν κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ρωσικής ανεξαρτησίας, το 1992, το ’93. Η δουλειά μου ήταν τα οικονομικά, να βοηθήσω ουσιαστικά τη Ρωσία να βρει έναν τρόπο να αντιμετωπίσει, όπως το περιγράψατε, μια τεράστια οικονομική κρίση. Και η βασική μου σύσταση στην Πολωνία, και στη συνέχεια στη Σοβιετική Ένωση και στη Ρωσία, ήταν: Για να αποφευχθεί μια κοινωνική κρίση και μια γεωπολιτική κρίση, ο πλούσιος δυτικός κόσμος θα πρέπει να βοηθήσει στην καταστολή αυτής της εξαιρετικής χρηματοπιστωτικής κρίσης που συνέβαινε με την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Λοιπόν, είναι ενδιαφέρον ότι, στην περίπτωση της Πολωνίας, έκανα μια σειρά από πολύ συγκεκριμένες συστάσεις, και όλες έγιναν αποδεκτές από την κυβέρνηση των ΗΠΑ — δημιουργία ενός ταμείου σταθεροποίησης, διαγραφή μέρους των χρεών της Πολωνίας, επιτρέποντας πολλούς οικονομικούς ελιγμούς για να βγει η Πολωνία από τη δυσκολία. Και, ξέρετε, χτύπησα τον εαυτό μου στην πλάτη. «Ω, κοίτα αυτό!» Κάνω μια σύσταση, και μία από αυτές, για ένα δισεκατομμύριο δολάρια, το ταμείο σταθεροποίησης, έγινε δεκτή μέσα σε οκτώ ώρες από τον Λευκό Οίκο. Έτσι, σκέφτηκα, «Πολύ καλά».
Στη συνέχεια ήρθε η ανάλογη έκκληση εκ μέρους, πρώτα του Γκορμπατσόφ, τις τελευταίες ημέρες, και στη συνέχεια του Προέδρου Γέλτσιν. Όλα όσα συνέστησα, τα οποία ήταν στην ίδια βάση της οικονομικής δυναμικής, απορρίφθηκαν κατηγορηματικά από τον Λευκό Οίκο. Δεν το καταλάβαινα, πρέπει να σας πω, εκείνη την εποχή. Είπα, «Αλλά λειτούργησε στην Πολωνία». Και με κοίταζαν άναυδοι. Στην πραγματικότητα, ένας υπηρεσιακός υπουργός Εξωτερικών το 1992 είπε: «ΚαθηγητάSachs, δεν έχει καν σημασία αν συμφωνώ μαζί σας ή όχι. Δεν πρόκειται να συμβεί».
Και μου πήρε, στην πραγματικότητα, αρκετό καιρό για να καταλάβω την υποκείμενη γεωπολιτική. Εκείνες ακριβώς ήταν οι μέρες του Cheney και του Wolfowitz και του Rumsfeld και αυτού που έγινε το Σχέδιο για τον Νέο Αμερικανικό Αιώνα, δηλαδή για τη συνέχιση της αμερικανικής ηγεμονίας. Δεν το έβλεπα εκείνη τη στιγμή, γιατί σκεφτόμουν ως οικονομολόγος, πώς να βοηθήσω να ξεπεραστεί μια οικονομική κρίση. Αλλά η μονοπολική πολιτική έπαιρνε μορφή και ήταν καταστροφική. Φυσικά, άφησε τη Ρωσία σε μια τεράστια οικονομική κρίση που οδήγησε σε μεγάλη αστάθεια, η οποία είχε τις δικές της επιπτώσεις για τα επόμενα χρόνια.
Αλλά ακόμη περισσότερο από αυτό, αυτό που σχεδίαζαν αυτοί οι άνθρωποι, από νωρίς, παρά τις ρητές υποσχέσεις προς τον Γκορμπατσόφ και τον Γέλτσιν, ήταν η επέκταση του ΝΑΤΟ. Και ο Κλίντον ξεκίνησε την επέκταση του ΝΑΤΟ με τις τρεις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης — την Πολωνία, την Ουγγαρία και την Τσεχική Δημοκρατία — και στη συνέχεια ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος πρόσθεσε επτά χώρες — τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τις τρεις χώρες της Βαλτικής — αλλά ακριβώς απέναντι στη Ρωσία. Και στη συνέχεια, το 2008, η χαριστική βολή, που ήταν η επιμονή των ΗΠΑ, παρά την κρυφή αντίθεση των Ευρωπαίων ηγετών — και οι Ευρωπαίοι ηγέτες μου μίλησαν κατ’ ιδίαν γι’ αυτό τότε. Αλλά το 2008, ο Μπους είπε ότι το ΝΑΤΟ θα επεκταθεί στην Ουκρανία και στη Γεωργία. Και πάλι, αν βγάλετε έναν χάρτη και κοιτάξετε τη Μαύρη Θάλασσα, ο ρητός στόχος ήταν να περικυκλωθεί η Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα. Παρεμπιπτόντως, πρόκειται για ένα παλιό εγχειρίδιο. Είναι το ίδιο εγχειρίδιο με αυτό του Πάλμερστον από το 1853 έως το 1856 στον πρώτο Κριμαϊκό Πόλεμο: περικύκλωσε τη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα, απέκοψε τη δυνατότητά της να έχει στρατιωτική παρουσία και να προβάλλει κάθε είδους επιρροή στην ανατολική Μεσόγειο. Ο ίδιος ο Μπρζεζίνσκι είπε το 1997 ότι η Ουκρανία θα είναι ο γεωγραφικός άξονας για την Ευρασία.
Έτσι, αυτό που έκαναν αυτοί οι νεοσυντηρητικοί στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν η οικοδόμηση του μονοπολικού κόσμου των ΗΠΑ. Και ήδη μελετούσαν πολλούς πολέμους προκειμένου να εξουδετερώσουν τις πρώην σοβιετικές χώρες — πολέμους για την ανατροπή του Σαντάμ, πολέμους για την ανατροπή του Άσαντ, πολέμους για την ανατροπή του Καντάφι. Όλα αυτά αναπτύχθηκαν μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Ήταν μια πλήρης καταστροφή, πανωλεθρία για τις χώρες αυτές, φρικτή για τις Ηνωμένες Πολιτείες, τρισεκατομμύρια δολάρια σπαταλήθηκαν. Αλλά ήταν ένα σχέδιο. Και αυτό το νεοσυντηρητικό σχέδιο βρίσκεται στην ακμή του αυτή τη στιγμή σε δύο μέτωπα: στο μέτωπο της Ουκρανίας και στο μέτωπο των Στενών της Ταϊβάν. Και είναι εξαιρετικά επικίνδυνο αυτό που κάνουν αυτοί οι άνθρωποι στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, η οποία δύσκολα είναι, ξέρετε, μια πολιτική της δημοκρατίας. Είναι η πολιτική μιας μικρής ομάδας που έχει την ιδέα ότι ένας μονοπολικός κόσμος και η ηγεμονία των ΗΠΑ είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε.
AMY GOODMAN: Jeffrey Sachs, δεν έχουμε πολύ χρόνο, αλλά δεδομένου ότι αυτό ήταν ένα τόσο μεγάλο θέμα — η Naomi Klein σας αντέδρασε πολύ έντονα με το The Shock Doctrine, λέγοντας πως συνιστούσατε θεραπεία σοκ. Μπορείτε να τραβήξετε μια γραμμή μεταξύ αυτού που συνέβη καθώς η ρωσική οικονομία διαλύθηκε με τις συνθήκες που οδήγησαν στην εισβολή στην Ουκρανία; Θέλω να πω, πώς η οικονομική καταστροφή που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε στην άνοδο της ολιγαρχικής τάξης και, μάλιστα, στην προεδρία του Βλαντιμίρ Πούτιν;
JEFFREY SACHS: Ναι, προσπάθησα να εξηγήσω στη Ναόμι, την οποία θαυμάζω πολύ, για χρόνια ότι αυτό που συνιστούσα ήταν οικονομική βοήθεια προς — είτε επρόκειτο για την Πολωνία είτε για τη Σοβιετική Ένωση είτε για τη Ρωσία. Ήμουν απολύτως κατάπληκτη με την εξαπάτηση, τη διαφθορά και τα δώρα. Και το είπα πολύ ρητά εκείνη την εποχή και παραιτήθηκα γι’ αυτό, τόσο επειδή ήταν άχρηστο να προσπαθώ να πάρω δυτική βοήθεια όσο και επειδή δεν μου άρεσε καθόλου αυτό που συνέβαινε.
Και θα έλεγα ότι η αποτυχία μιας ομαλής προσέγγισης, η οποία επιτεύχθηκε στην Πολωνία, αλλά απέτυχε στην πρώην Σοβιετική Ένωση επειδή δεν υπήρξε εποικοδομητική δέσμευση της Δύσης, έπαιξε σίγουρα ρόλο στην αστάθεια της δεκαετίας του 1990, έπαιξε σίγουρα ρόλο στην άνοδο της τάξης των ολιγαρχών. Στην πραγματικότητα, εξηγούσα απόλυτα στις ΗΠΑ και στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα το 1994, ’95, τι συνέβαινε. Δεν τους ενδιέφερε, γιατί σκέφτηκαν: «Καλά, δεν πειράζει. Αυτό είναι για τον Γέλτσιν, ίσως», όλη αυτή η εξαπάτηση στη διαδικασία «μετοχές έναντι δανείων». Έχοντας πει όλα αυτά, ήταν ένα…
AMY GOODMAN: Έχουμε λιγότερο από ένα λεπτό.
JEFFREY SACHS: Εντάξει. Έχοντας πει όλα αυτά, νομίζω ότι αυτό που είναι σημαντικό να πούμε είναι ότι δεν υπάρχει γραμμικός ντετερμινισμός, ακόμη και από γεγονότα όπως αυτό, τα οποία ήταν αποσταθεροποιητικά και πολύ δυσάρεστα και περιττά, σε αυτό που συμβαίνει τώρα, διότι όταν ήρθε ο Πρόεδρος Πούτιν, δεν ήταν αντιευρωπαϊκός, δεν ήταν αντι-αμερικανός. Αυτό που είδε, όμως, ήταν η απίστευτη αλαζονεία των Ηνωμένων Πολιτειών, η επέκταση του ΝΑΤΟ, οι πόλεμοι στο Ιράκ, ο κρυφός πόλεμος στη Συρία, ο πόλεμος στη Λιβύη, ενάντια στο ψήφισμα του ΟΗΕ. Έτσι, εμείς δημιουργήσαμε τόσα πολλά από αυτά που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή μέσω της δικής μας ανικανότητας και αλαζονείας. Δεν υπήρχε γραμμική αποφασιστικότητα. Ήταν βήμα προς βήμα η αμερικανική αλαζονεία που βοήθησε να φτάσουμε εκεί που βρισκόμαστε σήμερα.
AMY GOODMAN: Ο Jeffrey Sachs, οικονομολόγος και διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, έχει διατελέσει σύμβουλος τριών γενικών γραμματέων του ΟΗΕ. Θέλω να τον ευχαριστήσω πολύ που είναι μαζί μας, από την Αυστρία, όπου συμμετέχει σε ένα συνέδριο.
Aνώνυμη ομάδα Ιρανών καλλιτεχνών κρεμάει κόκκινα πανό με σύνθημα «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία»
Μια ομάδα Ιρανών καλλιτεχνών, απογοητευμένη από την αδράνεια των δυτικών μουσείων απέναντι στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Ιράν, ξεδίπλωσε μια σειρά από πανό με το πρόσωπο της Μαχσά Αμινί στο Μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης στις 22 Οκτωβρίου. Δώδεκα μακρόστενα κόκκινα πανό με μαύρες φωτογραφίες της Αμινί με στένσιλ, καθώς και το κύριο σύνθημα του τρέχοντος κύματος διαμαρτυριών «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία», κρεμάστηκαν από τον τελευταίο όροφο εσωτερικά του μουσείου.
Η Αμινί πέθανε σε ιρανικό νοσοκομείο τον περασμένο μήνα αφού συνελήφθη από την αστυνομία ηθικής του καθεστώτος επειδή φέρεται να μην συμμορφώθηκε με τους κανονισμούς της χώρας για το χιτζάμπ. Ο θάνατός της προκάλεσε συνεχιζόμενες μαζικές διαδηλώσεις στην Τεχεράνη και σε πόλεις του Ιράν.
Η δράση αυτή είναι μία από τις πολλές που ανέλαβαν καλλιτέχνες τις εβδομάδες που ακολούθησαν το θάνατο της Μαχσά Αμινί, καθώς οι διαμαρτυρίες, πολλές από τις οποίες καθοδηγούνταν από γυναίκες, μαίνονταν στο Ιράν και εξαπλώνονταν σε όλο τον κόσμο.
Στις 7 Οκτωβρίου, ένας ανώνυμος καλλιτέχνης/ακτιβιστής έβαψε το νερό σε πολλά σιντριβάνια της Τεχεράνης με το κόκκινο του αίματος. Η Marjane Satrapi, της οποίας το γνωστό μυθιστόρημα ”Persepolis” περιγράφει την εμπειρία της ως νεαρή κοπέλα που μεγάλωσε στην Τεχεράνη, δημιούργησε μια απεικόνιση του ονόματος της χώρας με μια γυναίκα με γυμνό κεφάλι που κρατούσε το χιτζάμπ της ψηλά, και πολλοί Ιρανοί καλλιτέχνες και δημόσια πρόσωπα χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να υποστηρίξουν τον αγώνα, ανάμεσά τους ο σχεδιαστής Aschal Farshchi, η ζωγράφος Farah Ossouli, ο γλύπτης Kamran Sharif και η video artist και σκηνοθέτης Shirin Neshat, η οποία δημοσίευσε μια φωτογραφία από τη δράση του Guggenheim με λεζάντα το κείμενο: «Η Masha Amini εμφανίστηκε στο μουσείο Guggenheim σήμερα! Περήφανοι για μερικούς γενναίους Ιρανούς καλλιτέχνες [που έκαναν] μια αιφνιδιαστική διαμαρτυρία αναρτώντας αυτή την όμορφη έκθεση σήμερα, είναι η συνείδηση του νυσταγμένου κόσμου της τέχνης που νοιάζεται ελάχιστα για τις Ιρανές γυναίκες που αγωνίζονται για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία».
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. These cookies ensure basic functionalities and security features of the website, anonymously.
Cookie
Duration
Description
cookielawinfo-checbox-analytics
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checbox-functional
11 months
The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checbox-others
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-advertisement
1 year
The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Advertisement".
cookielawinfo-checkbox-necessary
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-performance
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy
11 months
The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.
Functional cookies help to perform certain functionalities like sharing the content of the website on social media platforms, collect feedbacks, and other third-party features.
Cookie
Duration
Description
__atuvc
1 year 27 days
This cookie is set by Addthis to make sure you see the updated count if you share a page and return to it before our share count cache is updated.
__atuvs
30 minutes
This cookie is set by Addthis to make sure you see the updated count if you share a page and return to it before our share count cache is updated.
Performance cookies are used to understand and analyze the key performance indexes of the website which helps in delivering a better user experience for the visitors.
Analytical cookies are used to understand how visitors interact with the website. These cookies help provide information on metrics the number of visitors, bounce rate, traffic source, etc.
Cookie
Duration
Description
uvc
1 year 27 days
The cookie is set by addthis.com to determine the usage of Addthis.com service.
Advertisement cookies are used to provide visitors with relevant ads and marketing campaigns. These cookies track visitors across websites and collect information to provide customized ads.
Cookie
Duration
Description
loc
1 year 27 days
This cookie is set by Addthis. This is a geolocation cookie to understand where the users sharing the information are located.
