η αποστολή μας
Ανακοινώνοντας ένα Νέο Προοδευτικό και Διεθνές Κέντρο Τέχνης και Έρευνας
Γιατί μετακαπιταλιστικός;
Διότι o καπιταλισμός αυτοϋπονομεύεται σήμερα με εξαιρετική δυναμική, δημιουργώντας μια νέα ιστορική φάση που είναι ταυτόχρονα μετακαπιταλιστική και βάρβαρη.
Από την απαρχή του, ο καπιταλισμός καθοδηγείται από «μια καθολική ενέργεια που σπάει κάθε όριο και κάθε δεσμό και θέτει τον εαυτό της ως τη μόνη πολιτική, τη μόνη οικουμενικότητα, το μόνο όριο και τον μοναδικό δεσμό».[1] Ποια ήταν αυτή η καθολική ενέργεια; Το κέρδος — το μοναδικό πάθος που αντικατέστησε όλες τις άλλες μορφές απληστίας. Σήμερα, αυτό δεν ισχύει πλέον.
Σήμερα, οι μεγα-εταιρείες ζόμπι και οι χρεωκοπημένες μεγα-τράπεζες διαθέτουν ισχύ σε αντίστροφη αναλογία με τα κέρδη τους, χάρη στις ατέλειωτες ενέσεις δημόσιου χρήματος. Όταν εξωγενείς σεισμοί (όπως π.χ. η πανδημία του Covid-19) συνταράσσουν τις τεράστιες φούσκες που καθιστούν εφικτό τον σοσιαλισμό-για-την-ολιγαρχία, η μοχθηρή εκμετάλλευση βαθαίνει, οι ανυπόφορες ανισότητες εκτινάσσονται στα ύψη και η κλιματική καταστροφή μας προσκαλεί από τον ορίζοντα. Και καθώς οι λιμνάζουσες δημοκρατίες μας δηλητηριάζονται περαιτέρω, αυτό που αυξάνεται είναι οι ηλεκτροφόροι φράκτες των συνόρων, η ξενοφοβία και οι νέες μορφές βαρβαρότητας.
Ο καπιταλισμός αντικαθίσταται σιωπηρά από μια τεχνολογικά προηγμένη φεουδαρχία. Ο νεοφιλελευθερισμός βρίσκεται τώρα στην κατάσταση που ήταν ο μαρξισμός-λενινισμός κατά τη διάρκεια της σοβιετικής δεκαετίας του 1980: μια ιδεολογία εντελώς αναντίστοιχη ακόμη και με το καθεστώς που την επικαλείται. Μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το 1991 και του χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού το 2008 βρισκόμαστε σε μια νέα φάση, στην οποία ο καπιταλισμός πεθαίνει και ο σοσιαλισμός αρνείται να γεννηθεί.
Αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια θα εξαρτηθεί από το εάν μπορεί να προκύψει ένα αποτελεσματικό προοδευτικό κίνημα για να αντιμετωπίσει και τα δύο πρόσωπα της βαρβαρότητας: την ολιγαρχία-χωρίς-σύνορα και τον νέο φασισμό που υπόσχεται να κάνει τους απογοητευμένους «περήφανους ξανά» στρέφοντάς τους σε διαμάχη μεταξύ τους. Ιδρυθέν από το ελληνικό κοινοβουλευτικό κόμμα ΜέΡΑ25, σκέλος του διακρατικού ευρωπαϊκού κινήματος DiEM25 και μέλος της Προοδευτικής Διεθνούς, η αποστολή του mέta είναι να καταστεί ένας μοναδικός διεθνής διανοητικός, καλλιτεχνικός, ερευνητικός και πολιτιστικός κόμβος για προοδευτικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο: ένα κέντρο όχι μόνο για την έρευνα του μετακαπιταλισμού, αλλά και για το μόχθο προς τον… πολιτισμό του.
Γιατί πολιτισμός;
Το 1916 η Ρόζα Λούξεμπουργκ προειδοποίησε[2] ότι «η αστική κοινωνία βρίσκεται στο σταυροδρόμι, είτε για μετάβαση στον σοσιαλισμό είτε για παλινδρόμηση στη βαρβαρότητα». Το 1940 ο Βάλτερ Μπένγιαμιν προειδοποίησε τους προοδευτικούς να μην ξεχάσουν ποτέ ότι κάθε κομμάτι του πολιτισμού είναι διαποτισμένο στη βαρβαρότητα.[3]
Με στόχο την νίκη επί της βαρβαρότητας και όχι την ενδυνάμωσή της, το mέta αντιλαμβάνεται τον διπλό ρόλο και της Θεωρίας και Της τέχνης: και τον χειραφετητικό και τον καταπιεστικό. Ο πολιτισμός και η ανάλυση μπορούν εξίσου αποτελεσματικά να λειτουργήσουν είτε απελευθερωτικά, είτε εδραιώνοντας νέες τυραννίες. Οι εκκλήσεις της Λούξεμπουργκ και του Μπένγιαμιν θα παραμείνουν στο επίκεντρο του έργου του mέta, καθώς προβαίνουμε στη ρήξη με το θλιβερό παρόν και οραματιζόμαστε τον κόσμο εκ νέου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Karl Marx, Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα, 1844.
[2] Κατά τον Karl Kautsky.
[3] Walter Benjamin, Πάνω στην έννοια της ιστορίας, 1940: «Στο πρόσωπο του ιστορικού υλιστή θα συναντήσουν έναν αποστασιοποιημένο παρατηρητή. Γιατί, χωρίς εξαίρεση, οτιδήποτε εξετάζει από αυτά έχει μια καταγωγή που δεν μπορεί να τη σκεφτεί δίχως φρίκη. Χρωστάνε την ύπαρξή τους όχι μόνο στον κόπο των μεγαλοφυών που τα δημιούργησαν, αλλά και στην ανώνυμη βαριά δουλική εργασία των συγχρόνων τους. Δεν έχει υπάρξει ποτέ τεκμήριο πολιτισμού που να μην είναι ταυτόχρονα τεκμήριο βαρβαρότητας. Κι όπως ένα τέτοιο τεκμήριο δεν στερείται βαρβαρότητας, το ίδιο ισχύει και για τη διαδικασία μεταβίβασης, με την οποία πέφτει από το ένα χέρι στο άλλο. Γι’ αυτό ο ιστορικός υλιστής απομακρύνεται από αυτό όσο γίνεται περισσότερο. Θεωρεί καθήκον του την κάθαρση της ιστορίας ενάντια στο ρεύμα».
mέta πολιτισμός
Ο πολιτισμός αποτελεί μια από τις κύριες προτεραιότητες του mέta — επειδή μέσω της τέχνης και της έρευνας, του επιχειρήματος και της ποίησης, το mέta εργάζεται στην κατεύθυνση της ρήξης με το θλιβερό παρόν ούτως ώστε να συλλάβει και να φανταστεί τον κόσμο εκ νέου.
Η τέχνη είναι τραύμα, κρίση,θυμός, αγωνία. Μέσα στην τέχνη εγκολπώνεται και εμπεριέχεται όλη η κοινωνία (μαζί με τη βαρβαρότητα της) . Η τέχνη είναι εξ ορισμού πολιτική, δεδομένου ότι αναφέρεται ρητώς και υπορρήτως στην ελευθερία του ατόμου και της συλλογικής έκφρασης και δράσης. Επηρεάζει τόσο αυτούς που την παράγουν όσο και εκείνους που την προσλαμβάνουν. Και, κατά κρίσιμο τρόπο, έχει την ικανότητα να μας κάνει να σκεφτούμε και να φανταστούμε. Η τέχνη μπορεί να αλλάξει, αν όχι τον κόσμο, σίγουρα τις αντιλήψεις και τις γνώμες των ανθρώπων. Μπορεί να κάνει κριτική και να αμφισβητήσει. Η τέχνη μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους: μπορεί να μας κάνει να δούμε τα πράγματα με άλλο μάτι και να μας φανερώσει μιαν άλλη, κρυμμένη οπτική. Έχει τη δύναμη να μας αποκαλύπτει ζητήματα που αποσιωπώνται λόγω οικονομικών ή πολιτικών συμφερόντων . Ο πολιτιστικός τομέας του mέta ασχολείται με τη διάγνωση της τρέχουσας εποχής και διαμορφώνει ένα όραμα για ένα μετακαπιταλιστικό μέλλον μέσω των τεχνών, καθιστάμενος μια πλατφόρμα για παραστάσεις, εκθέσεις, ομιλίες και διαλόγους — ένα βήμα τη φορά.
πολιτιστικός διευθυντής του mέta: Νίκος Καναρέλης
mέta έρευνα
Ζούμε σε πολιτικά έσχατους καιρούς. Η ύστερη νεωτερικότητα πλησιάζει στην ολοκλήρωσή της. Γνωρίζουμε ότι μια εποχή φτάνει στο τέλος της – ή, μάλλον, ότι έχει ήδη φτάσει στο τέλος της. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι τι θα ακολουθήσει. Αλλά επιθυμούμε να μάθουμε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να παίξουμε ρόλο στη διαμόρφωσή του, στρέφοντάς το προς ένα μονοπάτι ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η εγγενής αντίφαση που εμπεριέχεται στον όρο «μόνιμη παγκόσμια κρίση» είναι το μικρότερο από τα συμπτώματα. Η πρωτοκαθεδρία χρεωκοπημένων οντοτήτων (πτωχοτραπεζοκρατία), τα όρια της χρηματοπιστωτικοποίησης, η ανάδυση εξ ολοκλήρου νέων τύπων αυτοματισμού, η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, η ριζική ψηφιοποίηση των πάντων: όλα αυτά τα απλώς ενδεικτικά στοιχεία περιγράφουν ένα σύστημα που δεν μπορεί να ονομαστεί πλέον καπιταλισμός. Ήδη διαβλέπουμε τα πρώτα στάδια μιας αναδυόμενης εποχής που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως προς το τι διαδέχεται: ζούμε σε μετακαπιταλιστικούς καιρούς. Και μπορεί τελικά να αποδειχθούν ουτοπικοί — ή δυστοπικοί. Ή οτιδήποτε ανάμεσά τους. Ο Ακαδημαϊκός τομέας του mέta πασχίζει να κατανοήσει αυτό το μέλλον, μελετώντας το παρελθόν και διαγιγνώσκοντας με ακρίβεια το παρόν.
Έχει σημειωθεί ότι είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού — παρατήρηση που συνιστά επίκληση στην ανάγκη για σοβαρό αναστοχασμό γύρω από το τέλος της υπάρχουσας τάξης και τη μετάβαση σε έναν μετακαπιταλιστικό τρόπο ζωής. Όμως το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί μία μόνο από τις πτυχές του μετακαπιταλισμού. Εν τέλει, μπορεί ο ίδιος ο καπιταλισμός να είναι εκ πρώτης όψεως ένα οικονομικό σύστημα, αλλά έχει εξελιχθεί σε μία ολιστική πολιτική, πολιτισμική, ανθρωπολογική και διεθνή τάξη. Ο μετακαπιταλισμός, με όποιον τρόπο κι αν εξελιχθεί, δεν είναι απλώς μια τροποποίηση ενός οικονομικού συστήματος, αλλά εκ των πραγμάτων ένα νέο πολιτικό, πολιτισμικό, ανθρωπολογικό, πολιτισμικό παράδειγμα — μια νέα εποχή. Δυστοπική, ουτοπική, ή οτιδήποτε ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Και οι αναταράξεις στη σταδιακή μετάβαση είναι ήδη μπροστά στα μάτια όλων. Η ολιγαρχική παρακμή της φιλελεύθερης δημοκρατίας γεννά αναρίθμητες παραλλαγές αυταρχικών τάσεων∙ η αλυσίδα τροφοδοσίας θυσιών στον παγκόσμιο Μινώταυρο αντιμετωπίζει όλο και νεώτερα εμπόδια∙ νέες προσδοκίες για χειραφέτηση αρθρώνονται∙ το χάσμα ανάμεσα σε μεγα-πόλεις και επαρχίες εγκυμονεί σιωπηρούς ψυχρούς εμφυλίους∙ η ανάδυση ενός μη-αγγλόφωνου, μη-ατλαντικού, μη-φιλελεύθερου, μη-δικομματικού κράτους στη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη είναι προ των πυλών, ανατρέποντας μια τάξη δύο αιώνων. Οι αλλαγές στην παγκόσμια δημογραφία και γεωπολιτική είναι ιλιγγιώδεις∙ η κλιματική αλλαγή απειλεί την ίδια μας την ύπαρξη. Μεταμορφώσεις γιγαντιαίων διαστάσεων ανασχηματίζουν ριζικά τον κόσμο μπροστά στα μάτια μας.
Όροι με το πρόθεμα μετα– ή post- δεν κινούνται απαραιτήτως σε παράλληλη πορεία∙ περιγράφουν μια νέα πραγματικότητα επισημαίνοντας το τι διαδέχεται αυτή η πραγματικότητα — περιγράφουν κατώφλια. Εντούτοις, τώρα που η ύστερη νεωτερικότητα φτάνει στο τελικό της κατώφλι, πραγματικότητες που περιγράφονται με το πρόθεμα μετα– ή post- φαίνεται ότι φτάνουν σε σημείο σύγκλισης. Μετα-καπιταλισμός, μετα-εκκοσμίκευση, μετα-αποικιοκρατία, μετα-νεωτερικότητα, και ο κατάλογος δεν τελειώνει: φτάνουμε, έχουμε φτάσει σε ένα κοινό κατώφλι. Το πρόθεμα μετα– δηλώνει μια ξεκάθαρη συνειδητοποίηση πως κάτι έχει τελειώσει, αλλά και μια έλλειψη ξεκάθαρης γνώσης ως προς το τι ακριβώς αρχίζει.
Ο ακαδημαϊκός τομέας του mέta διερευνά αυτό που τώρα αρχίζει, και πασχίζει να επιτύχει διαύγεια σε όλες τις πολύτροπες πλευρές του — με έρευνα, διαλογικά και ακαδημαϊκά μέσα, δημοσιεύσεις, συνέδρια, σεμινάρια.
Τι έρχεται στην εκπνοή μιας εποχής, ενός «αιώνα»; Τι είδους κρίση υπαγορεύει αυτή η «ημέρα της κρίσης»; Αυτά τα ερωτήματα περιγράφουν το πεδίο της αναζήτησής μας.
ερευνητικός διευθυντής του mέta: δρ Σωτήρης Μητραλέξης
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
