Slavoj Žižek

Η οπτική του Slavoj για τον μετακαπιταλισμό – συνεισφορά στο mέta:

Εκπολιτίζοντας τους πολιτισμούς

Αυτό που δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της σημερινής παγκόσμιας τάξης ως «εταιρικής νεοφεουδαρχίας» είναι μια διαδικασία την οποία δεν είχε φανταστεί ο Μαρξ. Όταν, λόγω του κρίσιμου ρόλου της «γενικής διανόησης» (γνώση και κοινωνική συνεργασία) στη δημιουργία πλούτου, οι μορφές πλούτου είναι όλο και πιο απόλυτα δυσανάλογες με τον άμεσο χρόνο εργασίας που δαπανάται για την παραγωγή τους, το αποτέλεσμα δεν είναι, όπως φαίνεται να περίμενε ο Μαρξ, η αυτοδιάλυση του καπιταλισμού, αλλά ο σταδιακός και σχετικός μετασχηματισμός του κέρδους που δημιουργήθηκε μέσω της εκμετάλλευσης της εργασίας – η μετατροπή του, δηλαδή, σε «ενοίκιο» που αποκτήθηκε μέσω της ιδιωτικοποίησης της γενικής διανόησης. Ας πάρουμε την περίπτωση του Μπιλ Γκέιτς: πώς έγινε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο; Ο πλούτος του δεν έχει καμία σχέση με το κόστος παραγωγής των προϊόντων που εμπορεύεται η Microsoft (μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η Microsoft πληρώνει σχετικά υψηλούς μισθούς στους «πνευματικούς της εργαζόμενους»), δηλαδή ο πλούτος του Gates δεν είναι το αποτέλεσμα της επιτυχίας του στην παραγωγή καλού λογισμικού σε χαμηλότερες τιμές από αυτές των ανταγωνιστών του ή της πληρέστερης εκμετάλλευσης των μισθωτών πνευματικών εργαζομένων του. Γιατί, λοιπόν, εκατομμύρια εξακολουθούν να αγοράζουν Microsoft; Επειδή η Microsoft επιβλήθηκε ως ένα σχεδόν καθολικό πρότυπο, (σχεδόν) μονοπωλώντας το πεδίο – ένα είδος άμεσης ενσάρκωσης της «γενικής διανοίας». Τα πράγματα είναι παρόμοια με τον Τζεφ Μπέζος και την Amazon, με την Apple, το Facebook κ.λπ. κ.λπ. – σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τα ίδια τα κοινά –οι πλατφόρμες (χώροι κοινωνικής ανταλλαγής και αλληλεπίδρασής μας)– ιδιωτικοποιούνται, κάτι που βάζει εμάς τους χρήστες τους στη θέση των δουλοπαροίκων που πληρώνουν ενοίκιο στον ιδιοκτήτη ενός κοινού αγαθού σαν να ήταν φεουδάρχης μας. Το μεγάλο επίτευγμα της νεωτερικότητας, ο δημόσιος χώρος, εξαφανίζεται – και η λύση δεν είναι η κρατικοποίηση των ιδιωτικών κοινών, καθ’ ότι αυτά εξακτινώνονται πολύ πέρα ​​από τα εθνικά κράτη.

Αλλά αυτό που καθιστά την κατάσταση πραγματικά επικίνδυνη, ωθώντας μας σε μια νέα βαρβαρότητα, είναι ότι αυτά τα παγκόσμια ιδιωτικοποιημένα κοινά αγαθά συνυπάρχουν με ένα νέο κύμα ισχυρού ανταγωνισμού εθνικών κρατών που έρχεται σε αντίθεση με την επείγουσα ανάγκη να καθιερωθεί ένας νέος τρόπος σχέσης μας με το περιβάλλον, μια ριζική πολιτικο-οικονομική αλλαγή που ονομάζεται από τον Peter Sloterdijk «η εξημέρωση του πολιτισμού των άγριων ζώων». Μέχρι σήμερα, κάθε πολιτισμός πειθαρχούσε/εκπαίδευε τα μέλη του και εγγυόταν την πολιτική ειρήνη μεταξύ τους, αλλά η σχέση μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και κρατών βρισκόταν μόνιμα κάτω από τη σκιά ενός πιθανού πολέμου, με κάθε εποχή ειρήνης να μην είναι τίποτα περισσότερο από μια προσωρινή ανακωχή. Ολόκληρη η ηθική ενός κράτους κορυφώνεται στην ύψιστη πράξη ηρωισμού, την ετοιμότητα να θυσιάσει κανείς τη ζωή του για το έθνος-κράτος του, που σημαίνει ότι οι άγριες βαρβαρικές σχέσεις μεταξύ των κρατών χρησιμεύουν ως θεμέλιο της ηθικής ζωής μέσα σε ένα κράτος. Σήμερα, τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα. Αντί να εκπολιτίσουμε τους πολιτισμούς και τις σχέσεις μεταξύ τους, η συνεχιζόμενη ιδιωτικοποίηση των κοινών υπονομεύει την ηθική ουσία μέσα σε κάθε πολιτισμό, ωθώντας μας πίσω στη βαρβαρότητα. Ωστόσο, τη στιγμή που αποδεχόμαστε πλήρως το γεγονός ότι ζούμε σε ένα Διαστημόπλοιο Γη, το καθήκον που μας επιβάλλεται επειγόντως είναι αυτό της πραγματοποίησης της καθολικής αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ όλων των ανθρωπίνων κοινοτήτων. Δεν υπάρχει υψηλότερη ιστορική αναγκαιότητα που να μας ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση, η ιστορία δεν είναι με το μέρος μας, τείνει προς τη συλλογική μας αυτοκτονία. Όπως έγραψε ο Walter Benjamin, το καθήκον μας σήμερα δεν είναι να σπρώξουμε το τρένο της ιστορικής προόδου, αλλά να τραβήξουμε το φρένο έκτακτης ανάγκης πριν βρεθούμε όλοι μας σε μια βαρβαρική εκδοχή μετακαπιταλισμού.

Ο Slavoj Žižek είναι πολιτικός φιλόσοφος, πολιτιστικός κριτικός και λακανικός ψυχαναλυτής. Είναι Κύριος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Λιουμπλιάνα, Διακεκριμένος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και Διεθνής Διευθυντής του Ινστιτούτου Birkbeck για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Ο Slavoj Žižek είναι ένας ιδιαίτερα παραγωγικός συγγραφέας, το έργο του οποίου τράβηξε τη διεθνή προσοχή μετά τη δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου στα αγγλικά, Το υψηλό αντικείμενο της ιδεολογίας (1989).