Beral Madra

Η οπτική της Beral για τον μετακαπιταλισμό. – Συνεισφορά στο mέta.

Νεωτερικά σημεία τομής Ανατολής-Δύσης, συνεχιζόμενη διχοτόμηση μεταξύ ορατών και αοράτων συνεργατών: στις ρίζες της τρέχουσας πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής κρίσης.

Ως επιμελήτρια και κριτικός τέχνης από την Τουρκία, παρατηρώ και ερμηνεύω την κοινωνικοπολιτική και οικονομική κατάσταση στην περιοχή και τις διεθνείς σχέσεις της από τη θέση ενός ανθρώπου που έχει συνηθίσει να ζει συνεχώς σε διλήμματα και κρίσεις. Τις περισσότερες φορές αναγνωρίζω βαθιά τα αποτελέσματα της πτώσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν τα εθνικά σύνορα χαρτογραφήθηκαν ανεξάρτητα από την εθνική και παραδοσιακή πραγματικότητα. Η παρωχημένη νεωτερική ταυτότητα, σύμπτωση και συνείδηση, οι ομοιότητες του καπιταλισμού και των πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών του υποδομών, οι συνθήκες του μεταμοντερνισμού, όλα αυτά δεν μπόρεσαν να εξαλείψουν τις βαθιές ρίζες των συγκρούσεων.

Η λόγος περί Ανατολής και Δύσης, που είναι η νικηφόρα εφεύρεση του καπιταλισμού του 20ου αιώνα, εξακολουθεί να επικρατεί με άλλους τίτλους. Διάφορες ταξινομήσεις που επιβιώνουν παρά τις αφηγήσεις της παγκοσμιοποίησης έχουν τις ρίζες τους στις διαφορές μεταξύ της ελληνικής και της κινεζικής κοσμοθεώρησης και φιλοσοφικών απαρχών και έγιναν δημοφιλείς κατά τη διάρκεια του κινήματος του Οριενταλισμού του 18ου, 19ου και 20ού αιώνα. Η έννοια συχνά ορίζει τη Δύση ως μια αντικειμενική αναλυτική κοινωνία, συνήθως όσον αφορά την τεχνολογία και τη βιομηχανική πρόοδο. Σε αντίθεση, η Ανατολή θεωρείται ως μια υποκειμενική και βασισμένη στη διαίσθηση κοινωνία, η οποία δίνει συνήθως έμφαση στην πνευματικότητα και τον μυστικισμό.

Έχει αλλάξει αυτός ο ορισμός;

Αντανακλάται σε διάφορες μορφές και έννοιες στην τέχνη, τη δημογραφία, την εκπαίδευση, την ιστορία, την ιδεολογία, τη γλωσσολογία, την ιατρική, τη φιλοσοφία, την πολιτική, την ψυχολογία, την επιστημονική φαντασία, την κοινωνιολογία και τους ρόλους των φύλων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, μέχρι τη δεκαετία του ’80 στον ιστορικό λόγο της Δυτικής τέχνης, η Ανατολή αποτελούσε πηγή έμπνευσης αλλά όχι συνεργάτη για τον πολιτιστικό διάλογο. Ο διάλογος, υπό την μάλλον «καθυστερημένη» επιρροή του μετα-αποικιακού, μετα-δομικού και μετα-μοντέρνου λόγου που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90 και είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία, η οποία εδώ και δύο δεκαετίες είναι μάλλον μολυσμένη από τον νεο-καπιταλισμό και τις θρησκευτικές αφηγήσεις.

Ποιος επηρεάζει τον παγκόσμιο πολιτισμό και την τέχνη σήμερα; Λαμβάνοντας υπόψη τους ετερογενείς πληθυσμούς στις μεγα-πόλεις, με συνεχή ροή προσφύγων και μεταναστών, ο έλεγχος δεν είναι μια εύκολη δουλειά επίσημων ή ιδιωτικών πολιτικών πολιτισμού. Η Δύση έχει κατακτήσει την Ανατολή πολιτικά και πολιτιστικά στο παρελθόν, αλλά από το 1990 αυτή η επέκταση αντιμετωπίζει μια δραματική αντιστροφή. Οι δυτικοί μελετητές έχουν ιδιοποιηθεί την εξερεύνηση και την ερμηνεία των γλωσσών, της ιστορίας και του πολιτισμού της Ανατολής. Τώρα, οι μελετητές της Ανατολής αποδομούν αυτή τη γλώσσα υπό τις συνθήκες του νεο-καπιταλισμού και των θρησκευτικών δογμάτων.

Σε σύγκριση με τους γείτονές της, η Τουρκία είναι μια από τις πρώτες χώρες που προσαρμόστηκε στις συνθήκες του 20ού αιώνα. Δηλαδή, πριν από το 1990, όταν ακόμη οι σοβιετικές χώρες ζούσαν στον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Αυτό μπόρεσε να συμβεί παρά τη διαδικασία αποδημοκρατισμού του στρατιωτικού πραξικοπήματος της δεκαετίας του 1980. Η πολιτιστική βιομηχανία έγινε ανεξάρτητη και ιδιωτικοποιήθηκε. Η τελευταία πολιτιστική κατάσταση είναι αυτό που μπορεί κανείς να δει στην Κωνσταντινούπολη, ακόμη και παρά την εισέτι ύπαρξη ένός προβληματικού κενού θεωρητικών και πρακτικών υποδομών και αναλύσεων καλλιτεχνικών και δημιουργικών παραγωγών.

Το καλά προγραμματισμένο ενδιαφέρον και τα έργα της πολιτιστικής πολιτικής της ΕΕ στο χώρο της τέχνης και του πολιτισμού του Νοτίου Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της Δυτικής Ασίας από το 1990, αποκάλυψε μια αξιοσημείωτη αντεπίθεση στις συνεχιζόμενες πολιτικές τύπου ψυχρού πολέμου, τους χειρισμούς ή τους αδικαιολόγητους πολέμους που στήνονται σε αυτήν τη γεωγραφική περιοχή. Αυτή η αντεπίθεση, που προήλθε από τους διανοούμενους και τα πολιτιστικά ιδρύματα σε συνεργασία με πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα, έδειξε επίσης μια σιωπηλή αλλά ισχυρή αντίσταση στην πολεμική πολιτική. Ο απόηχος αυτής της δράσης έχει παρατηρηθεί στον αυξανόμενο αριθμό ιδιωτικών και θεσμικών συνεργατικών προγραμμάτων. Εδώ θα ήθελα να επισημάνω ότι οι καλλιτέχνες και οι ειδικοί τέχνης αυτών των χωρών καλωσορίζουν κάθε είδους συνεργασίες με την ΕΕ, αλλά με την προσδοκία να είναι αμοιβαίες σε κάθε περιβάλλον. Αυτή η στάση υποστήριξε το γεγονός ότι εάν υπάρχει κάποιο είδος κατανόησης και μάθησης, κάποια αντίθεση προς τους ανέμους του πολέμου, αυτές πρέπει να γίνουν από κοινού.

Γιατί αυτή η τεράστια γεωγραφική δυαδικότητα εξακολουθεί να είναι μια προβληματική που πρέπει να εξεταστεί ή να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο των διαδικασιών εκδημοκρατισμού. Αυτή η δυναμική απαιτεί ένα προοδευτικό κίνημα όπως το DiEM25, το οποίο διαρκώς ξεσκεπάζει τις αλήθειες πίσω από τις τρέχουσες παγκόσμιες τραγωδίες και τα νεο-καπιταλιστικά συμφέροντα. Λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη σύγκρουση, τον τρόμο και την κρίση που επικεντρώνονται επί του παρόντος στην Ανατολική Μεσόγειο, η ρομαντική περιγραφή του Braudel περί «Λίκνου του Πολιτισμού» φαίνεται να είναι μάλλον η Κόλαση του Δάντη. Το Ισλάμ είναι μια θρησκεία που ενσωματώνει την κληρονομιά των προηγούμενων πολιτισμών. Ωστόσο, η ισλαμοποίηση —ακόμη και χρησιμοποιώντας όλα τα εργαλεία του νεο-καπιταλισμού— που αρνείται τις πεποιθήσεις και τις αξίες της ρίζας της, και πηγαίνει ενάντια στην ουσιώδη ισλαμική πίστη απέτυχε να επωφεληθεί από τον διαφωτισμό της νεωτερικότητας. Όπως έχει αποκαλύψει ο Daryush Shayegan, οι ισλαμικές χώρες που απέτυχαν να υιοθετήσουν τη νεωτερικότητα επιβιώνουν μέσα της με μια ακρωτηριασμένη συνείδηση που εξωραΐζεται με έναν κενό και μπερδεμένο μεταμοντερνισμό. Πιστεύω ότι το DiEM25, ενδυναμωμένο με την αποστολή του mέta, είναι μια ευκαιρία για να θεραπευτεί αυτός ο ακρωτηριασμός. Αυτός ο διεθνής διανοητικός, καλλιτεχνικός, επιστημονικός και πολιτιστικός κόμβος για ριζοσπαστικά προοδευτικά κινήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη πρέπει να φτάσει σε αυτό το μέρος του κόσμου το συντομότερο δυνατό.

Η Beral Madra είναι κριτικός, επιμελήτρια, και ιδρύτρια/διευθύντρια της γκαλερί BM και του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης και Αρχείων ΒΜ από το 1980· ζει και εργάζεται στην Κωνσταντινούπολη. Συντόνισε την 1η (1987) και τη 2η (1989) Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, επιμελήθηκε το Περίπτερο της Τουρκίας στην 43η, 45η, 49η, 50η και 51η Μπιενάλε της Βενετίας, συνεπιμελήθηκε την έκθεση Νεωτερικότητες και Αναμνήσεις- Πρόσφατα Έργα από τον Ισλαμικό Κόσμο στην 47η Μπιενάλε της Βενετίας. Επιμελήθηκε το Περίπτερο της Κεντρικής Ασίας στην 53η (2009) και το Περίπτερο του Αζερμπαϊτζάν στην 54η (2011) Μπιενάλε της Βενετίας. Επιμελήθηκε επίσης την Alanica, στην Νότια Οσετία (2013), την Sinopale (2006, 2008, 2012), την Μπιενάλε Çanakkale (2012-2014), και συνεπιμελήθηκε την 8η Μπιενάλε του Βουκουρεστίου (2018). Από το 1984 έχει οργανώσει περισσότερους από 250 τοπικούς και διεθνείς καλλιτέχνες στα κέντρα τέχνης της και σε άλλους επίσημους χώρους τέχνης στην Τουρκία. Επιμελήθηκε και συνεπιμελήθηκε πάνω από 50 ομαδικές εκθέσεις σε διεθνείς πρωτεύουσες. Ηγήθηκε της Υποτροφίας Κωνσταντινούπολης του Βερολίνου με 60 καλλιτέχνες (1995-2013). Ίδρυσε και δίδαξε στο Τμήμα Καλλιτεχνικής Διαχείρισης του Πολυτεχνείου Yıldız (1998-2002). Είναι ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Τέχνης Diyarbakır (2002-2010) και του Ιδρύματος Μελλοντικού Πολιτισμού και Τέχνης (από το 1994)· Ιδρύτρια και επίτιμη πρόεδρος της AICA Τουρκίας (ιδρύθηκε το 2003)· Διευθύντρια Εικαστικών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2010. Καλλιτεχνική σύμβουλος της Gate27, Artist Residency (2019-2021). Εκδόσεις: «Ταυτότητα της Σύγχρονης Τέχνης» (1987), «Μεταπεριφερειακή Ροή-Μια Δεκαετία Σύγχρονης Τέχνης στην Κωνσταντινούπολη» (1996)· “İki Yılda Bir Sanat” (Δοκίμια για τη Μπιενάλε) (2003)· «Γείτονες σ διάλογο» (2005, Δοκίμια «Maidan» για τη σύγχρονη τέχνη στο νότιο Καύκασο και τη Μέση Ανατολή, Εκδόσεις BM CAC, 2007. “Εσωτερικές Υποθέσεις”, Δοκίμια σύγχρονης τέχνης στην Τουρκία, Εκδόσεις BM CAC, 2009.