Srećko Horvat

Η οπτική του Srećko για τον μετακαπιταλισμό. – Συνεισφορά στο mέta.

Ίσως δεν υπάρχει άλλο σύστημα στην ανθρώπινη ιστορία που να έχει κηρυχθεί νεκρό τόσες φορές όσο ο καπιταλισμός.

Εξελίχθηκε από τον «μακρύ» 16ο αιώνα που ήταν αποτέλεσμα της παρατεταμένης κρίσης φεουδαρχίας. Όταν ο «Μαύρος Θάνατος» έφτασε στην Ευρώπη με εμπορικά πλοία φορτωμένα με αγαθά από την Κίνα και μόλυνε τα δύο τρίτα του συνολικού πληθυσμού, δεν σκότωσε μόνο εκατομμύρια ανθρώπους, σκότωσε και την ίδια τη φεουδαρχία.

Και ήταν αυτή η τραγική πανδημία που ήταν ταυτόχρονα προάγγελος της εποχής του καπιταλισμού, η οποία θα περιελάμβανε τη βιομηχανική επανάσταση, τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, μετατρέποντας παράλληλα τον πλανήτη —ανθρώπους, άλλα είδη και την ίδια τη φύση— σε μια φαινομενικά ατελείωτη πηγή εξόρυξης, εκμετάλλευσης και επέκτασης.

Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πανδημία του Covid που δεν είναι το ίδιο με τον «Μαύρο Θάνατο», αλλά λόγω του σύγχρονου ιστορικού πλαισίου μας και των αποτυχιών του ύστερου καπιταλισμού (από την ιδιωτικοποίηση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης έως τις δεκαετίες λιτότητας) αποκτά ήδη μεγάλη οικονομική και κοινωνική σημασία στη διαμόρφωση όχι μόνο του μέλλοντος του καπιταλισμού αλλά και του μέλλοντος του ίδιου του πλανήτη.

Είναι, φυσικά, ακόμα πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού, όπως έχει σημειώσει ο Fredric Jameson. Αλλά τι θα συμβεί αν ακριβώς σήμερα, που το τέλος του κόσμου (εξαφάνιση ειδών και καταστροφή της βιόσφαιρας) φαίνεται μάλλον βέβαιο, χρειαστεί να φανταστούμε και το τέλος του καπιταλισμού;

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε υποθετική κριτική θεωρία, ένα είδος κριτικής θεωρίας που βασίζεται σε υποθετικά σενάρια και φαντασία, είτε μέσω της φιλοσοφίας είτε της τέχνης, αλλά χρειαζόμαστε επίσης ένα είδος υποθετικής κριτικής πράξης με την έννοια της δημιουργίας του μετακαπιταλιστικού μέλλοντος στο «εδώ και τώρα».

Ο «μετακαπιταλισμός» δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι καλύτερος από τον καπιταλισμό. Πιθανότατα, μπορεί να είναι πολύ χειρότερος, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε ένα είδος τεχνο-φεουδαρχίας με απόλυτη παρακολούθηση των πολιτών και αυτοματοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς ή ακόμα και ένα είδος πλανητικής δικτατορίας που βασίζεται στη βιοπολιτική, το απαρτχάιντ και την γενοκτονία. Μπορεί να αποδειχθεί ακόμα χειρότερος· ο πλανήτης μας θα μπορούσε να μετατραπεί σε έναν ακατοίκητο πλανήτη με μερικές φυλές τελευταίων επιζώντων μετά την κατάρρευση του κλίματος ή μια πυρηνική καταστροφή.

Δυστυχώς, σήμερα όλα αυτά τα δυστοπικά σενάρια φαίνονται πιο πιθανά από τις ουτοπικές εναλλακτικές λύσεις.

Αλλά ο «μετακαπιταλισμός» μπορεί —και οφείλει— να είναι κάτι πολύ καλύτερο από το σύστημα που μας έχει οδηγήσει σε πλανητική ασφυξία. Ακόμα κι αν η Εξαφάνιση είναι στη ορίζοντα, η σύγχρονη ιστορική σας στιγμή μπορεί —και οφείλει— να αποτελέσει μια ευκαιρία, ακριβώς επειδή η πανδημία επιταχύνει μια ιστορική μεταμόρφωση που διαφορετικά θα έπαιρνε δεκαετίες ή αιώνες. Και δεν έχουμε αιώνες πια.

Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μέλλον μετά τον καπιταλισμό, όσο κοντά ή μακριά και αν είναι αυτό το μέλλον, ο «μετακαπιταλισμός» —όσο διφορούμενος και αν είναι— πρέπει να διερευνηθεί από ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες και ακτιβιστές. Υπάρχει καλύτερο μέρος για ένα τέτοιο κέντρο από την Αθήνα;

Αδράξτε το mέta!

Ο Srećko Horvat είναι συγγραφέας, ακτιβιστής και ακαδημαϊκός φιλόσοφος από την Κροατία. Δραστηριοποιείται σε διάφορα κινήματα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Συνίδρυσε το Subversive Festival στο Ζάγκρεμπ και ίδρυσε το DiEM25 μαζί με τον Γιάνη Βαρουφάκη. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από δώδεκα βιβλία μεταφρασμένα σε δεκαπέντε γλώσσες, με πιο πρόσφατα τα Ποίηση από το Μέλλον, Ανατροπή!, Η Ριζοσπαστικότητα της Αγάπης και Τι Θέλει η Ευρώπη;