Στο δεύτερο μέρος, ο Guy Standing και ο Γιάνης Βαρουφάκης συζητούν μεταξύ τους και με το κοινό για ΤΟ ΠΡΕΚΑΡΙΑΤΟ στην Αθήνα, σε συντονισμό Σωτήρη Μητραλέξη.
Έχοντας επίμονα στραμμένο το βλέμμα στην έμφυλη διάσταση κάθε αυθεντικής διεκδίκησης κοινωνικής χειραφέτησης, το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού | mέta διοργάνωσε στις 30 Μαΐου2022 στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων την ημερίδα “Φεμινισμός: Κύματα και ερωτήματα” , με τη συμμετοχή ένδεκα ομιλητριών από διαφορετικούς ακτιβιστικούς, ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς χώρους. Εγκαινιάζουμε την ανάρτηση στην ιστοσελίδα του mέta εισηγήσεων από την ημερίδα αυτή, με την αποτίμηση του μεταπολιτευτικού ελληνικού φεμινιστικού κινήματος από την Αλεξάνδρα Μακρή, γυναικολόγο και πρόεδρου του Δ.Σ. της φεμινιστικής συλλογικότητας “Το Μωβ”
Να ευχαριστήσω το mέta για την οργάνωση αυτής της ημερίδας και για την πρόσκληση σε μένα και τις άλλες συντρόφισσες του φεμινιστικού κινήματος και να επισημάνω με ικανοποίηση ότι οι αγωνιστές του ΜΕΡΑ25 ήταν δίπλα μας στο κίνημα σε όλες τις προκλήσεις που αντιμετώπισε. Θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω το μεταπολιτευτικό φεμινιστικό κίνημα από την αρχή του και να το συνδέσω με τους τωρινούς αγώνες.
Με την αυγή της Δημοκρατίας στη χώρα μας μια πρωτόγνωρη κινηματική και πολιτική δραστηριότητα ανατέλλει. Το πρωτοπόρο φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα διευρύνεται. Νέα και παλιά κόμματα συστήνονται και αναδιοργανώνονται. Ιδέες και κινήματα καταπιεσμένα για πολλά χρόνια μορφοποιούνται.
Γρήγορα προβάλει και το φεμινιστικό κίνημα, αποτέλεσμα των αναγκών της ελληνικής κοινωνίας που οι υπόγειες αλλαγές τη είχαν καταπιεστεί επί έτη, αλλά και της εισροής νέων ιδεών που φέρνουν γυναίκες σπουδαγμένες στην Εσπερία, οι οποίες είχαν μετάσχει στα εκεί κινήματα και δεχθεί τις ιδεολογικές τους επιρροές, επιρροές του καταλυτικού Μάη του ’68 που άλλαξε την πολιτική ατζέντα και συγκλόνισε την Ευρώπη. Μέρος αυτής της παλίρροιας μεταφέρεται και στην Ελλάδα. Αρχίζει να μορφοποιείται το γυναικείο κίνημα. Συστήνεται η Επιτροπή Εργαζόμενων Γυναικών και η Πανελλαδική Ένωση Γυναικών. Τα κόμματα μπαίνουν στην δράση με πρώτο το ΚΚΕ εσ., που ευαισθητοποιημένο σε λιγότερο παραδοσιακές ιδέες, ιδρύει την Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών, όχι αυστηρά κομματική, ενώ στο κόμμα λειτουργούν και γυναικείες επιτροπές που τονίζουν ότι η γυναικεία καταπίεση και εκμετάλλευση είναι θέμα φύλου και όχι τάξης.
Οι γυναίκες αποτελούν μια ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία: η κυριαρχούμενη θέση τους είναι διαχρονική, διαταξική και παρούσα και στην σοσιαλιστική κοινωνία κάθε τύπου. Το 1976 ιδρύεται η μαζικότατη ΕΓΕ (λόγω της ραγδαίας ανόδου του ΠΑΣΟΚ) και η προσκείμενη στο ΚΚΕ ΟΓΕ, η μόνη που διατηρείται ως σήμερα, διαδίδοντας κυρίως τις θέσεις του κόμματος, παρεμβαίνοντας περιστασιακά σε γυναικεία ζητήματα με σταθερή στάση μη συνεργασίας και καταγγελίας προς το φεμινιστικό κίνημα σαν διχαστικό του εργατικού.
Όμως από το 1975 έχουμε ήδη την εμφάνιση του αυτόνομου από κόμματα και οργανώσεις φεμινιστικού κινήματος. Η Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών θέτει την αυτοοργάνωση σαν αναγκαία απελευθερωτική προϋπόθεση. Επικεντρώνεται κυρίως σε μη παραδοσιακά θέματα, όπως είναι η οικογένεια, η μητρότητα, οι συνθήκες εργασίας, η γυναικεία εκπροσώπηση. Προβάλλει την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος, μελέτη της ανατομίας και των λειτουργιών του, αντίσταση στη μετατροπή του σώματος σε καταναλωτικό προϊόν, δικαίωμα στην τεκνοποίηση ή μη, αντισύλληψη αλλά και νομιμοποίηση της έκτρωσης, δικαίωμα στην σεξουαλική απόλαυση, απενοχοποιημένη και αποδεσμευμένη από την ανδρική ικανοποίηση, προστασία της γυναικείας υγείας.
Επίσης στην επαφή και την στήριξη του κινήματος των ομοφυλοφίλων, το ΑΚΟΕ και το περιοδικό ΑΜΦΙ, αλλά και την διατήρηση της διακριτότητας του γυναικείου κινήματος, πράγμα που σήμερα διακυβεύεται.
Ζητήματα που μπήκαν τότε και είναι και σήμερα ζωντανά στο κινηματικό και ιδεολογικό πεδίο.
Την δεκαετία του ’80 έχουμε έκρηξη ομάδων του αυτόνομου κινήματος σε κάθε σχολή, πόλη και επαρχία. Περιοδικά εκδίδονται (Κατίνα, Σκούπα, Σφίγγα, Λάβρυς) αναλύσεις, μεταφράσεις, ημερίδες και διαδηλώσεις. “Δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι του ανδρός μου”, “Δεν χρειάζομαι το άλλο μου μισό, είμαι ολόκληρη”, “Γυναίκες και γάτες αγώνας κοινός” – το τελευταίο ισχύει και για το σήμερα που οι νόμοι προστασίας των ζώων είναι πιο αυστηροί από τους νόμους προστασίας της ζωής των γυναικών.
Η τότε κατάσταση θυμίζει την σημερινή περίοδο, με την δημιουργία πάμπολλων γυναικείων ομάδων και σε μεγάλο βαθμό διαδικτυακών, με όλα τα θετικά και αρνητικά του διαδικτύου, αλλά κανένα φεμινιστικό έντυπο (με εξαίρεση την Μιγάδα του αυτόνομου χώρου).
Ίσως θα έπρεπε να δούμε την πιθανότητα έκδοσης ενός φεμινιστικού εντύπου δημοκρατικού και πλουραλιστικού, που θα λειτουργούσε συσπειρωτικά και ενωτικά και θα διέδιδε πλατύτερα στην κοινωνία το γυναικείο λόγο.
Ξαναγυρνώντας στο μακρινό 1980, θα αναφερθώ στην σύσταση της Επιτροπής Οικογενειακού Δικαίου και στην κορύφωση του αγώνα για την αποποινικοποίηση των εκτρώσεων, που αποτελούσαν κύριο τρόπο ελέγχου των γεννήσεων με δραματικές κάποτε συνέπειες για την υγεία και την ζωή. Χρονιές τομής το 1983 και το 1986. Νικηφόρα κατάληξη αγώνων όπου όλα τα δημοκρατικά κόμματα, αλλά και γυναίκες της δεξιάς παράταξης σε συντονισμό με το κίνημα στον δρόμο επέβαλαν νόμους που άλλαξαν δραματικά την ζωή των γυναικών και γενικότερα της κοινωνίας. Επιβάλλεται η ισότητα στον γάμο και η κοινή γονική μέριμνα, ο πολιτικός γάμος, η διατήρηση του επωνύμου των γυναικών, καταργείται η προίκα, αποποινικοποιείται η μοιχεία, παύει ο άνδρας να είναι αρχηγός της οικογένειας. Οι δε εκτρώσεις γίνονται πλέον ασφαλείς, όχι πια σε ιατρεία και ταράτσες, και σύντομα ο αριθμός τους καταρρέει. Όμως, όσο και αν φαίνεται αδιανόητο, σήμερα αντιμετωπίζουμε παρόμοια προβλήματα. Οι εκτρώσεις απειλούνται να ποινικοποιηθούν ξανά στη Γη της Επαγγελίας, στο δημοκρατικό πολιτειακό πρότυπο των ΗΠΑ και σε τμήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρούνται στυγερά εγκλήματα. Και στην χώρα μας θρησκευτικοί και εθνικιστικοί κύκλοι προπαγανδίζουν, όχι πάντα υπόγεια, την “προστασία της αγέννητης ζωής” και την “δημογραφική απειλή της εξαφάνισης του Έθνους”. Πάλι επανέρχεται το φεμινιστικό καθήκον της προάσπισης της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος, ανθρώπινο δικαίωμα που ανήκει στην κάθε μία μας.
Η πιθανότητα να βρεθούμε σύντομα μπροστά σε νομική αλλαγή είναι μικρή στη χώρα μας, αλλά έχει προλειανθεί το έδαφος σε συνειδησιακό επίπεδο, προβάλλοντας διαρκώς την υπέρτατη ευτυχία και αποστολή της απόκτησης και ανατροφής παιδιών.
Δεύτερη πρόκληση αποτέλεσε η αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου με τον νόμο 4800/21. Μπορεί αυτός ο αγώνας να μην είχε αίσιο τέλος, αλλά υπήρξαν επιμέρους επιτυχίες. Συνένωσε όλες τις γυναικείες ομάδες, δημιούργησε συσπειρώσεις οργανώσεων, εν πολλοίς αδρανοποιημένων, που άρχισαν να δραστηριοποιούνται πάλι ενεργά. Ακόμη κινητοποίησε όλη την εξωκοινοβουλευτική αριστερά, (πλην Λακεδαιμονίων) και έπεισε τα κόμματα της αντιπολίτευσης να καταψηφίσουν επί της αρχής το νομοσχέδιο, το οποίο ήταν αποτέλεσμα πιέσεων προς την Ν.Δ. από ομάδες ανδρών με εκδικητικές και μισογυνικές τάσεις. Αυτοί αποτελούν τμήμα της παγκόσμιας δράσης της Alt-Right με στόχο να ανατρέψουν τις κατακτήσεις των γυναικών. Η Πατριαρχία αντεπιτίθεται. Ο αγώνας αυτός έφερε στο κίνημα πολλές νέες γυναίκες, κυρίως μητέρες που έχουν υποστεί χρόνια κακοποίηση και συνεχή καταδίωξη από πρώην, αλλά και νυν συντρόφους και που προς αυτές δημιουργήθηκαν ενεργά δίκτυα αλληλεγγύης ηθικής, νομικής και οικονομικής υποστήριξης.
Το 1990 παρουσιάστηκε μια κινηματική ύφεση, σαν να μην υπήρχε καθολικό επίδικο. Εμβληματικές προσωπικότητες του τότε φεμινισμού καταλαμβάνουν καίριες θέσεις στα συνδικάτα, κόμματα και πανεπιστήμια. Η γυναικεία ισότητα γίνεται αποδεκτή και ευρύτερα σεβαστή. Παράγεται άφθονο υλικό ερευνών, αναλύσεων, εκδόσεις βιβλίων, διεισδύσεις διαφορετικών ιδεολογικών προσεγγίσεων. Δημιουργούνται πανεπιστημιακά τμήματα και έδρες γυναικείων σπουδών. Σήμερα λέγονται σπουδές φύλου – αλλά αυτό είναι άλλη κουβέντα.
Το κίνημα μπαίνει στο Πανεπιστήμιο, διδάσκεται, σπουδάζεται, δίνει εξετάσεις και παίρνει πτυχίο και θέσεις ΔΕΠ. Σίγουρα όλη αυτή η διαδικασία αναβάθμισε την γυναικεία ορατότητα, την κοινωνική αποδοχή στην ικανότητα των γυναικών για επιστήμη, διοίκηση και επιχειρηματικότητα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε αντιστροφή αυτού του ρεύματος. Νέες και λιγότερο νέες φεμινίστριες ξαναβγαίνουν στους δρόμους, τα αμφιθέατρα ανοίγουν στο κοινό, το κίνημα δυναμωμένο με θεωρία και μελέτη απλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα. Δήμοι, σχολές και σωματεία αποκτούν επιτροπές προστασίας των γυναικών από την σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και την εργοδοτική αυθαιρεσία λόγω φύλου. Όμως και στα ’90 το αυτόνομο γυναικείο κίνημα εξακολουθεί να δρα με αιχμές την αντιμετώπιση του trafficking που απειλεί το κύμα των Ανατολικοευρωπαίων εργαζόμενων γυναικών με παρεμβάσεις στο δρόμο, στα σημεία διακίνησης γυναικών, αλλά και μέσα στην Βουλή (άνοιγμα πανό) για αποτροπή νόμων που “επέτρεπαν” την εμπορία γυναικών.
Ζητήματα που επανέρχονται σήμερα ακροθιγώς, έστω με το προσφυγικό κύμα των Ουκρανών γυναικών, όπως και με τα παιδιά που προκύπτουν από την διαδικασία της όλο και εξαπλωνόμενης (και στην Ελλάδα) παρένθετης μητρότητας, όπου εκτός από την σεξουαλική εκμετάλλευση έχουμε το φαινόμενο της γυναίκας – δοχείου σπερματοδόχου παραγωγής παιδιού προς εμπορία. Κάποιες πολύ φτωχές γυναίκες του Τρίτου και του Τέταρτου Κόσμου πουλούν την μήτρα τους, τα ωάριά τους και την ψυχή τους, με μόνο σκοπό την επιβίωση, όπως οι Ινδοί και άλλοι της γης οι κολασμένοι πωλούν τα όργανά τους.
Επιγραμματικά μόνον θα αναφέρω την συμμετοχή Ελληνίδων φεμινιστριών σε καμπάνιες πολιτικής και οικονομικής στήριξης των Αφγανών γυναικών, που συνεχίζεται ως σήμερα. Την επαφή και το άνοιγμα σε διεθνή κινήματα αυτοχθόνων γυναικών της Λατινικής Αμερικής, με το μέτωπο των Φιλιππινέζων γυναικών, με την συνεργασία που υπάρχει και σήμερα με τις οργανώσεις μεταναστριών γυναικών, την αλληλεγγύη και βοήθεια φυλακισμένων ή και κλεισμένων γυναικών σε άτυπες φυλακές (Αμυγδαλέζα, Ελαιώνα). Την συμμετοχή μέρους του κινήματος στην Παγκόσμια Πορεία Γυναικών.
Πριν λίγα χρόνια το “Μωβ” και άλλες ελληνικές οργανώσεις μαζί με ευρωπαίες συντρόφισσες πήραμε μέρος στον τριήμερο εορτασμό της 8ης Μάρτη στην πολύπαθη Ροτζάβα, εκατέρωθεν των τουρκο-συριακών συνόρων.
Το 2006 είχαμε την νομική κατοχύρωση του ζητήματος της ενδοοικογενειακής βίας με την ψήφιση του νόμου που ποινικοποιεί τον βιασμό εντός γάμου και ανοίγει τον αγώνα κατά της παγκόσμιας βίας κατά των γυναικών, που παγκόσμιοι οργανισμοί μελετούν και καταγγέλλουν από δεκαετίες (ΠΟΥ, OHΕ, Διεθνής Αμνηστία).
Σε αυτόν τον αγώνα πρωτοστατεί σήμερα το εγχώριο γυναικείο και όχι μόνον κίνημα, για την πλήρη μεταστροφή της κοινωνικής αποδοχής και την αντιπροσωπευτική τιμωρία με την νομική καθιέρωση του όρου γυναικοκτονία, ενός εγκλήματος που απειλεί την υγεία και την ζωή του 50% του πληθυσμού.
Με αυτά συνδέεται και το κίνημα #MeΤoo, μέρος και αυτό της αποτροπής της βίας κατά των γυναικών, που υπήρχε ήδη σε διαδικτυακή μορφή σε γυναικεία blogs καταγραφής περιστατικών έμφυλης βίας, μέχρι να δημοσιοποιηθεί ευρύτατα και να αγκαλιαστεί ακόμα και από κυβερνητικά όργανα. Παρακολουθούμε με ένταση τις πολλαπλές δίκες που ξεκίνησαν ενάντια σε τοξικούς άνδρες για βία κατά των γυναικών και νεαρών ανδρών με πολλαπλή συμπαράσταση και αλληλεγγύη στους επιζώντες.
Το 2008 μαζικά παρουσιάζεται η βοήθεια προς την Κωνσταντίνα Κούνεβα, θύμα άγριου εγκλήματος κατά γυναίκας, εργάτριας, συνδικαλίστριας και μετανάστριας που συνδέει την γυναικεία καταπίεση με την εργασιακή εκμετάλλευση των γυναικών.
Από το 2017 παρουσιάζεται η παγκόσμια προσπάθεια της Απεργίας της 8η Μάρτη που τονίζει την ιδιαίτερη εκμετάλλευση της εργαζόμενης γυναίκας στο πλαίσια της αναγέννησης ενός παγκόσμιου αντικαπιταλιστικού φεμινιστικού κινήματος που θα ενώνει την πάλη ενάντια στον σεξισμό, τον ρατσισμό και την νεοφιλελεύθερη πατριαρχία, στόχο δύσκολο και μακρόπνοο.
Κάποτε στο μακρινό ’80 μιλούσαμε για τα στερεότυπα των ρόλων που επιβάλλονται και υποβάλλονται στις γυναίκες σαν εκπλήρωση του θηλυκού τους ρόλου της μητέρας, τροφού και συντρόφου του άνδρα προστάτη και προμηθευτή της οικογένειας. Σήμερα προβάλλουμε περήφανα τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνική αναπαραγωγή.
Η πανδημία ανέδειξε όχι μόνο την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και την τεράστια συμμετοχή των γυναικών στην προστασία της υγιεινής και της υγείας, στην τροφή, την εκπαίδευση, στην φροντίδα των ηλικιωμένων και ευάλωτων ατόμων, τόσο στην οικογένεια, όσο και στην κοινότητα. Το σύνθημα “Οι γυναίκες στηρίζουν την κοινωνία” το περιγράφει επιγραμματικά.
Η πατριαρχική αντίληψη ότι η φροντίδα είναι γυναικεία ευθύνη, ότι η δουλειά στο σπίτι δεν είναι πραγματική δουλειά, δεν έχει οικονομική αξία, αποτελεί την μεγαλύτερη ληστεία όλων των εποχών.
Κάποτε συζητάγαμε για τον μισθό της νοικοκυράς. Σήμερα ζητάμε την οικονομική καταγραφή της απλήρωτης γυναικείας εργασίας στην οικογένεια και στην κοινωνία και την συμμετοχή της Πολιτείας στην προστασία και φροντίδα των παιδιών, ηλικιωμένων και ευάλωτων, βοήθεια για φροντίδα ατόμων στο σπίτι και συμμετοχή των ανδρών στην λεγόμενη γυναικεία ευθύνη της οικιακής εργασίας.
Έκανα αυτήν την (εν πολλοίς λόγω χώρου και χρόνου μηχανιστική) αντιπαράθεση-σύνθεση των στόχων του φεμινιστικού κινήματος, τότε και τώρα σε αυτά τα πενήντα χρόνια, θέλοντας να καταδείξω την συνέχεια και την ενότητα του αγώνα του. Νομίζω ότι η αντίληψη των κυμάτων είναι αντιδιαλεκτική και ανιστόρητη σαν την θεωρία των σταδίων προς τον σοσιαλισμό. Το φεμινιστικό κίνημα, ως ζωντανός οργανισμός επηρεάζεται και επηρεάζει, διαμορφώνεται και διαμορφώνει, επιβάλλει αλλαγές σε νόμους, συμπεριφορές και αντιλήψεις. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, της ιατρικής, της βιολογίας της αναπαραγωγής, αλλά και οι πόλεμοι που προκαλούν τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα, που ανακατατάσσουν τις εδραιωμένες κοινωνίες, τα κινήματα ειρήνης και αφοπλισμού που αναβιώνουν, η δυνάμωση των ακροδεξιών ρευμάτων (ο φασισμός βλάπτει σοβαρά τα γυναικεία δικαιώματα), η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή κρίση, όλα αυτά αποτελούν προκλήσεις για το φεμινιστικό κίνημα, που με τις ευαίσθητες κεραίες του ενώνεται και συμπληρώνει και αναβαθμίζει τα αντίστοιχα κινήματα. Παρακολουθεί το ιστορικό γίγνεσθαι, τα γυρίσματα της ιστορίας σε μια διαρκή εξέλιξη και εμπλουτισμό της θεωρίας και της δράσης του. Το ιστορικό στοίχημα είναι να παραμείνει ένα κίνημα εξεγερτικό και απελευθερωτικό, να αντισταθεί στην ικανότητα του νεοφιλελευθερισμού να το στραγγαλίσει και να το καταστήσει εργαλείο καταναλωτισμού και μετατροπής και του γυναικείου σώματος σε ενσωματώσιμο προϊόν.
Να παραμείνει μια ισχυρότατη συνιστώσα και μηχανή αναγέννησης μεγάλων κοινωνικών κινημάτων προς την χειραφέτηση όλων γυναικών, ανδρών και άλλων.
Τα σχήματα που αναφέρονται στην Αριστερά πρέπει να ενισχύσουν, να υποστηρίξουν και να δώσουν χώρο στους κόλπους τους στις φεμινίστριες και στο φεμινιστικό κίνημα που θα πλουτίσει και θα δυναμώσει την δράση τους.
Μετάφραση/Συνέντευξη: Γιάννης Σιγλίδης
Το κεφάλαιο είναι μία σχέση. Ένας οργανισμός που αλληλεπιδρά και εσωτερικεύεται στον κόσμο, που φτάνει όπως μας λέει η McKenzie Wark ακόμα και να «συνθλίβει σαν ένα ατμοκίνητο σφύρι τις ίδιες του τις υλικές προϋποθέσεις». Είναι χαρακτηριστικά του γνωρίσματα η ανάπτυξη, ο έλεγχος, η κυριαρχία και η επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής. Τούτη η επαναστατικοποίηση, ιστορικά είναι ιδωμένη ως στάδια στην μορφή μιας ουσίας που μένει αναλλοίωτη. Μα, μπορεί να φτάσει ένας τέτοιος μετασχηματισμός να γεννήσει έναν νέο τρόπο παραγωγής, ποιοτικά διαφορετικό και κυρίαρχο στον προηγούμενο;
Στο «Το Κεφάλαιο Πέθανε» που μετέφρασα πρόσφατα στο πλαίσιο των εκδόσεων Τοποβόρος [Φιλολογική επιμέλεια: Μελίνα Τζαμτζή, Μιχάλης Δασκαλάκης Γιόντης | Επιμέλεια έκδοσης: Ilan Manouach | topovoros.gr ] η McKenzie Wark μας καλεί να αναλογιστούμε ότι κάτι τέτοιο ίσως και να έχει ήδη συμβεί. Υπάρχει μία νέα άρχουσα τάξη οι διανυσματιστές που βασίζονται στην κατοχή και τον έλεγχο της πληροφορίας που συσσωρεύεται, οργανώνεται και περιφράσσεται ως διάνυσμα (πατέντες, copyright, επωνυμίες, συστήματα logistics κ.ο.κ.). Η πληροφορία είναι μια συγκεκριμένη υλική ποιότητα που αναπτύχθηκε και αξιοποιήθηκε μέσα από νέες παραγωγικές δυνάμεις που δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια του πολέμου και του μεταπολέμου. Οι καπιταλιστές τις χρησιμοποίησαν συστημάτικα πρώτη φορά όταν χρειάστηκε να παρακάμψουν την αντίσταση της εργασίας ενόψει μηδενικής παραγωγικότητας το ‘70 στα εργοστάσια τους στον Δυτικό Κόσμο – επιτρέποντας τους να μεταφέρουν την παραγωγή (outsourcing) οπουδήποτε η εργασία ήταν φτηνή ανά την υφήλιο, πρακτικές στις οποίες συνήθως αποδίδουμε τον όρο, νεοφιλελευθερισμός.
Οι νέες αυτές παραγωγικές δυνάμεις γέννησαν και δύο ανταγωνιστικές τάξεις: διανυσματιστές (κατόχους του διανύσματος) και χάκερ (άτομα που δημιουργούν νέα πληροφορία).
Το βιβλίο της McKenzie Wark πέρα από μία εξαιρετική εισαγωγή στον Μαρξισμό, στις προβληματικές του και τις ιστορίες του, με την προσβάσιμη, παιδαγωγική και πάντα κουλ γραφή της – σε αντίθεση με άλλα είδη θεωρίας που φαίνεται να τίθεται ως αξία ο σχολαστικισμός και η βαρεμάρα – μας ξεκουνάει από το αντεπαναστατικό αφήγημα του αιώνιου καπιταλισμού, διαβλέποντας ότι ο παρών κυρίαρχος τρόπος παραγωγής δεν είναι καπιταλισμός αλλά κάτι χειρότερο. Ο κόσμος αλλάζει και η κριτική θεωρία και πράξη μπορεί να επιβιώσει μονάχα σαν ευγενής θεωρία άμα δεν δέχεται να κατέβει στην χυδαιότητα της πραγματικότητας, να την παρακολουθήσει, να φθαρεί και να κάνει λάθη. Αντί να παραθέτει νεκρές αυθεντίες πρέπει να τις μεταστρέφει, να προσαρμόζεται στην ιστορική της στιγμή (και στους αγώνες της).
Η πλανητικότητα της πληροφορίας και η εκτατική εμβέλεια του διανύσματος, μας προκαλεί με την σειρά μας να σκεφτούμε πλανητικά. Η Google συντελεί έναν γεωπολιτικό παράγοντα, συχνά πολύ ισχυρότερο από τα ίδια τα κράτη, ενώ η amazon είναι ένα παγκόσμιο συνώνυμο της ασυμμετρίας στην κατανομή ικανοποίησης-αξιοποίησης επιθυμιών/αναγκών ανά τον κόσμο. Παράλληλα, όμως με τα θαρρείς 3D-CAD σχέδια ενός μελλοντικού εξελιγμένου πολιτισμού, βρίσκεται η υλική πραγματικότητα μιας παγκόσμιας καταστροφής: της κλιματικής κρίσης του ανθρωπόκαινου/κεφαλαιόκαινου. Το παρόν μας καταστρέφεται από το μέλλον μας σαν φωτιά που σβήνει από τον καπνό.
Αν ο καπιταλισμός είναι η προϊστορία της ανθρώπινης κοινωνίας, η McKenzie Wark μας θυμίζει ότι η ιστορία της πρέπει να αφορά κάτι που προφυλάσει και προλαμβάνει τους φυσικούς όρους ύπαρξης της. Μπροστά σε αυτό υπάρχουν εμπόδια: η αδράνεια του κόσμου, αλλά και εναλλακτικές διαφορετικών τρόπων ζωής και πρακτικών, άλλων ειδών και πολιτισμών, που θα μπορούσαμε να παρεκτείνουμε σε πιθανά μέλλοντα.
Ακολουθεί συζήτηση με την συγγραφέα
Εισαγωγή
Στην εισαγωγή του βιβλίου σας, αναφέρετε γλαφυρά ότι αντιμετωπίζετε ποικίλες αντιστάσεις όποτε θέτετε δημόσια το ερώτημα του αν αυτό που βιώνουμε είναι «καπιταλισμός ή κάτι χειρότερο;» τόσο σε πολιτικούς όσο και σε ακαδημαϊκούς κύκλους. Πιστεύεται ότι η αντίσταση αυτή θα μειώνεται, όσο ο διανυσματικός τρόπος παραγωγής γίνεται όλο και πιο κυρίαρχος; Ή ότι είναι η ιδεολογία που όπως αναφέρεται υποστηρίζει ότι «ο καπιταλισμός είναι αιώνιος» αυτή που επισκιάζει κάθε προσπάθεια νέας ερμηνείας της υπάρχουσας κατάστασης; Νομίζω ότι η αριστερά φαίνεται να έχει αρχίσει να δέχεται κάποιες από τις ιδέες σας και η ιδέα μιας μεγάλης αλλαγής στον τρόπο παραγωγής γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρη. Πιστεύεται ότι έχουν βελτιωθεί τα πράγματα τα τελευταία χρόνια;
MW: Το «Το Κεφάλαιο Πέθανε» ξανα-δουλεύει και αναθεωρεί μία ανάλυση που είχα κάνει στο παλαιότερο μου βιβλίο «Ένα Μανιφέστο των Χάκερ», το οποίο εκδόθηκε το 2004 (και που είναι επίσης μεταφρασμένο στα ελληνικά).[1] Νομίζω ότι υπό μία έννοια τα άτομα είναι πλέον πιο προετοιμασμένα να λάβουν μέρος στο νοητικό πείραμα ότι η κυρίαρχη άρχουσα τάξη δεν είναι πλέον καπιταλιστική. Ναι, φυσικά υπάρχει ακόμα η καπιταλιστική τάξη όπως και η εκμεταλλευόμενη εργατική τάξη. Αλλά τώρα υπάρχει και μια νέα κυρίαρχη τάξη πέρα και πάνω από το κεφάλαιο, που η εξουσία της πηγάζει από ασυμμετρίες πληροφορίας – η τάξη των διανυσματιστών. Π.χ. έγινε σαφές την διάρκεια της πανδημίας ότι η φαρμακευτική πτέρυγα της τάξης των διανυσματιστών επρόκειτο να γινόταν πολύ πλούσια μέσα από την ιδιοκτησία των πατεντών, σε βάρος της γρήγορης παραγωγής εκείνου του μέγιστου αριθμού εμβολίων ο οποίος θα ήταν απαραίτητος για τον εμβολιασμό του πληθυσμού, ολόκληρου του πλανήτη.
Αλλά ναι, υπάρχουν ακόμα άτομα στην αριστερά που φαίνεται να αποδέχονται μία ιδέα που είναι κεντρική στην δεξιά, ότι ζούμε σε έναν αιώνιο, ανιστορικό καπιταλισμό. Στην αριστερά, το μυστήριο του αιώνιου καπιταλισμού καλείται να γίνει κατανοητό μέσα από την αρχαιολογική πρακτική της ανάλυσης των ιερών κειμένων του Μαρξ, που παράγει ερμηνείες τους που πρόκειται να εφαρμοστούν στην πράξη, αλλά που δεν ανανεώνονται με τη σειρά τους από την πράξη, με το να την αντιμετωπίζουν σαν μία πηγή κατανόησης.
Ίσως, στις μέρες μας υπάρχουν κάποια άτομα πρόθυμα να αναθεωρήσουν αυτές τις ιδέες όταν συναντούν, καθημερινά και στην πράξη, την δύναμη του πληροφοριακού ελέγχου που κάνει χαρακτηριστικό αυτή την ιστορική περίοδο. Ακόμα και τα πιο οπισθοδρομικά ρεύματα ίσως και να αρχίζουν να προλαβαίνουν. Οι εγελιανές κουκουβάγιες του Μαρξισμού πετούν το σούρουπο.
Ολοκληρώνεται το κύριο μέρος του βιβλίου σας συζητώντας την απουσία «χυδαιότητας» [vulgarity] στον σύγχρονο μαρξισμό. Η λέξη vulgarity είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μεταφραστεί στα σύγχρονα ελληνικά, με τρόπο που να αποτυπώνει την φιλολογική υφή της συγγενούς αγγλικής λέξης. Στην μετάφραση της επέλεξα να μην διακόψω την παραπομπή της στον όρο «χυδαία πολιτική οικονομία», που όμως με την σειρά του αντιστοιχεί σε μία γλώσσα κοντά 100 χρόνων.[2] Έτσι θα ήθελα να σας ζητήσω, να μας περιγράψετε αυτή την έννοια για άτομα που δεν είναι εξοικειωμένα με τον αγγλικό όρο.
MΓ: Το να αποκαλείς τους άλλους μαρξιστές χυδαίους, αποτελούσε μία δημοφιλή προσβολή σε ένα ολόκληρο αιώνα μαρξιστικών αντιπαραθέσεων. Ο Καρλ Κορς και ο Γκέοργκ Λούκατς την χρησιμοποίησαν για να επιτεθούν στον μαρξισμό των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών που πίστευαν ότι ανήγαγε τα πάντα στην οικονομία, ότι ήταν μηχανιστικός, ότι αντιμετώπιζε ντετερμινιστικά την ιστορία και ότι υποστήριζε την σταδιακή αλλαγή της κοινωνίας (ή κοινώς τις «μικρές νίκες»). Έκτοτε ο όρος έχει πάρει διαφορετική χροιά σε διαφορετικές περιόδους του περασμένου αιώνα, όπως και δείχνω μέσα στο βιβλίο.
Σκέφτηκα ότι μάλλον ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε τι είναι τελικά εκείνος ο Μαρξισμός που αντιπαραβάλλεται στον χυδαίο μαρξισμό, σε αντίθεση με αυτό που νομίζει ότι είναι. Ίσως, να μην χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ριζοσπαστικότητα ή από θεωρητική καθαρότητα. Ίσως να είναι απλά «ευγενής» μαρξισμός, που είτε εισάγει είτε επιβάλλει αξίες στον μαρξισμό οι οποίες δεν είναι διόλου εκείνες που είναι οργανικές για την εργατική τάξη.
Η λέξη vulgarείναι μια λέξη λατινογενής, που σημαίνει κοινός, συνηθισμένος, βασικός, ακατέργαστος, ακόμα και χοντροκομμένος με τη σεξουαλική έννοια.[3] Γιατί όμως, να μην θέλουν οι μαρξιστές να είναι κάτι από αυτά, αν στην πραγματικότητα αυτός είναι ο τρόπος που οι εκμεταλλευόμενες και καταπιεσμένες τάξεις αντιλαμβάνονται τον κόσμο;[1] Πόσο μάλλον για έναν μαρξισμό που είναι ανοιχτός στις εμπειρίες και τις ιστορίες των κινημάτων χειραφέτησης, με κύριο παράδειγμα τα κινήματα γύρω από την σεξουαλικότητα και το φύλο, που τα απασχολούν χυδαία, βασικά και πολύ υλιστικά ζητήματα αναφορικά με το σεξ, το σώμα κ.ο.κ.
Ίσως ακόμα, να είναι εξίσου καιρός για ένα μαρξισμό που ενδιαφέρεται πραγματικά για τις λεπτομέρειες των παραγωγικών δυνάμεων, για το πώς λειτουργεί η τεχνολογία της πληροφορίας, στην τεχνικοοικονομική «βάση» του κοινωνικού σχηματισμού. Αντί να χρησιμοποιούμε απλώς αφηρημένες οικονομικές έννοιες, ίσως να πρέπει να μάθουμε πώς λειτουργεί πραγματικά η τεχνολογία. Υπό αυτή την έννοια, νομίζω ότι ένας χυδαίος μαρξισμός, αντί να είναι κάτι το «κακό», ίσως να είναι τώρα αυτό που οφείλουμε να επιχειρήσουμε.
Πληροφορία
Ορίζετε αυτές οι νέες παραγωγικές δυνάμεις και αυτόν τον νέο τρόπος παραγωγής, σαν κάτι που βασίζεται στην δημιουργία/συσσώρευση/αξιοποίηση νέας πληροφορίας. Επιτρέψτε μου να σας θέσω ένα σύνολο ερωτήσεων που ήταν συχνές αντιδράσεις και απορίες (ακόμα και ενστικτώδεις) εμού και κοντινών μου ατόμων γύρω από αυτή την σημαντική έννοια.[4]
Αρχικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δημιουργία διαφοράς ήταν πάντα μέρος του να έχεις μια επιχείρηση. Είναι ο καλύτερος τρόπος να ξεφύγεις από την πτώση του ποσοστού κέρδους. Κάτι νέο σπανίζει και είναι δύσκολο να αναπαραχθεί. Απαιτεί εξοπλισμό και τεχνογνωσία. Αν η γνώση μπορεί να ενσωματωθεί στον εξοπλισμό, τότε είναι αναπαραγώγιμη, αυξάνοντας όριακά την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, κάτι που μπορεί να αποφευχθεί με επιπλέον καινοτομία. Πέρα από το να υπονοείται ότι εν μέρει ακόμα και η δημιουργία νέων εμπορευμάτων έχει ανατεθεί στα εργαζόμενα άτομα, με ποιο τρόπο είναι η ίδια η καινοτομία κάτι νέο; Ακόμα και εμπορεύματα τα οποία θεωρούμε παραδοσιακά ως ισοδύναμα μπορεί να είναι εξίσου διακριτά: είναι μια πατάτα από το Περού ίδια με μία πατάτα από τη Γαλλία; Ή είναι ένα αυτοκίνητο που κατασκευάζει η Renault το ίδιο αυτοκίνητο με ένα αυτοκίνητο που κατασκευάζει η Toyota; Δεν άλλωστε μονοπώλια, οι πιο επιτυχημένες επιχειρήσεις;[5]
MW: όπως γράφει και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο: η καπιταλιστική τάξη δεν μπορεί να υπάρχει δίχως να επαναστατικοποιεί συνεχώς τα μέσα παραγωγής. Το μόνο που κάνω εγώ, είναι ότι φτάνω αυτή την ιδέα μέχρι την λογική της κατακλείδα: τι θα συνέβαινε αν η επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής δεν οδηγούσε στο ξεπέρασμα μονάχα των παλιών μέσων παραγωγής, αλλά και της ίδιας της καπιταλιστικής τάξης; Είναι αυτό που ο Παζολίνι αντιλαμβανόταν ως μία εσωτερική επανάσταση. Η εξωτερική επανάσταση, στην οποία η εργασία θα αρνιόταν και θα ανέτρεπε το κεφάλαιο, δεν συνέβη. Κάτι τέτοιο του ήταν ήδη γνωστό από την δεκαετία του ‘60. Αυτό που συνέβη ήταν μία εσωτερική επανάσταση, όπου μία νέα άρχουσα τάξη αντικατέστησε και εκτόπισε την προηγούμενη.
Πράγμα που είναι λίγο πολύ και ότι συνέβει όταν οι ίδιοι οι καπιταλιστές ως τάξη αντικατέστησαν και εκτόπισαν την τάξη των γαιοκτημόνων. Η αγροτιά ως εκμεταλλευόμενη τάξη δεν κατάφερε ποτέ να ανατρέψει τους γαιοκτήμονες, αν εξαιρέσουμε κάποιες σύντομες περιόδους εξέγερσης. Ούτε κατάφεραν τα σκλαβωμένα άτομα να ανατρέψουν τους δουλοκτήτες τους στην Αμερική, αν εξαιρέσουμε τις κοινωνίες των Μαρόνων που ανεξαρτητοποιήθηκαν από τον έλεγχο των αφεντικών τους, αλλά και την επανάσταση της Αϊτής. Η σύγχρονη ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα όπου μια άρχουσα τάξη διαδέχεται μια άλλη, αντί να ανατρέπεται από τα κάτω.
Και έτσι, ο καπιταλισμός δεν ανατράπηκε από μια επανάσταση στο εξωτερικό του, από την ίδια την εργατική τάξη, αλλά σε αυτόν κυριάρχησε μία νέα άρχουσα τάξη. Η εξέλιξη στις τεχνολογίες πληροφορίας έκανε εφικτό τον έλεγχο ολόκληρης της αλυσίδας της αξίας, δίχως να είναι απαραίτητη η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Στην πραγματικότητα, δεν είναι οι φαρμακευτικές εταιρείες που φτιάχνουν τα εμβόλια, όπως δεν η Apple που φτιάχνει τα iPhones. Η Nike δεν φτιάχνει παπούτσια.[2]
Την ίδια στιγμή, τόσο η γαιοκτημοσύνη όσο και η παραγωγή είναι βιομηχανίες που σχεδόν όλοι παράγουν το ίδιο πράγμα με τον ίδιο τρόπο και όπου όλα είναι πλήρως ανταλλάξιμα και όπου δύσκολα μπορεί βρεθεί κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, πέρα από φτηνότερη εργασία προς εκμετάλλευση. Όμως, η τάξη που κυριαρχεί τόσο στην εκμεταλλευόμενη αγρότια ή στην εκμεταλλευόμενη εργασία, όσο και στην τάξη των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών, είναι η διανυσματική τάξη που έχει στην κατοχή και τον έλεγχο της, τις πατέντες, τα trademark, τα πνευματικά δικαιώματα και τα συστήματα logistics.
Η διανυσματική τάξη είναι μόναχα έμμεσα εξαρτώμενη από την εκμετάλλευση αγροτών και εργατών. Εξαρτάται άμεσα από την εκμετάλλευση μιας άλλης τάξης. Την τάξη αυτή την ονόμασα «τάξη των χάκερ». Η τάξη αυτή δεν παράγει τυποποιημένα πρωτογενή ή δευτερογενή προϊόντα, είτε πρόκειται για αυτοκίνητα είτε για καλαμπόκι. Αντίθετα είναι μία κυριαρχούμενη τάξη η οποία παράγει νέα πληροφορία. Η τάξη των χάκερ, ή η «ψηφιακή εργασία» αν προτιμάτε αυτό τον όρο, είναι διαφορετική από τις παραδοσιακές εργατικές τάξεις της «αναλογικής εργασίας».
Ναι αλλά, πως αυτή η εργασία παραγωγής νέας πληροφοριών διαφέρει από αυτό που μας είναι γνώριμο ως «άυλη εργασία»;
Για παράδειγμα στο κεφάλαιο 5, η λυδία λίθος για να χαρακτηρίσουμε μία επιχείρηση ως διανυσματική είναι το κατα πόσο παράγει «πράγματα». Όμως, από την ταπεινή μου εμπειρία, τα περισσότερα άτομα που καταπιάνονται με τον Μαρξισμό είναι αρκετά συνηθισμένα στην ιδέα ότι τόσο οι υλικές ή όσο οι άυλες εργασίες και επιχειρήσεις, εμπίπτουν όλες στο ίδιο πλαίσιο ανάλυσης.
MW: Το μόνο πράγμα που είναι άυλο είναι ο Θεός. Η άυλη εργασία είναι μία παράλογη, άκριτη και ιδεολογική έννοια. Είναι σαν να παίρνεις κατά λέξη αυτά που λένε οι υποστηρικτές αυτής της νέας άρχουσας τάξης. Σαν το cloud να είναι ένα σεντούκι όπου και καταχωνιάζεται με ασφάλεια η πληροφορία σου, και όχι μία πελώρια και σχετικά νέα παγκόσμια υποδομή, που μπορεί να χρειάζεται σχεδόν όση ενέργεια χρειάζεται μία μεσαίου μεγέθους χώρα, για να λειτουργεί.[3]
Η πληροφορία είναι ένα παράξενο πράγμα. Είναι το παράγωγο μιας σειράς από εξελίξεις στην επιστήμη και την τεχνολογία πληροφορίας, που ξεκινούν ήδη από το 1940. Η πληροφορία δεν είναι άυλη, παρόλο που μπορεί έτσι να παρουσιάζεται στον παρωχημένο υλισμό της εποχής του Μαρξ, τον οποίο αναπαρήγαγε και ο ίδιος.
Η πληροφορία είναι εξολοκλήρου ένα στοιχείο του υλικού κόσμου, όμως τώρα έχουμε στην διάθεση μας τεχνικές που μπορούν να κάνουν την σχέση μεταξύ της πληροφορίας ως μία μορφή υλικότητας και των υλικοτήτων στις οποίες στηρίζεται ως υπόστρωμα – αυθαίρετη. Πλέον μπορείς πολύ φτηνά και εύκολα να μεταφέρεις πληροφορία από ένα υλικό υπόστρωμα σε ένα άλλο δίχως απώλειες, ή τουλάχιστον απώλειες που δεν μπορούν να καταγραφούν και να διορθωθούν.
Φυσικά, οι «περισσότεροι μαρξιστές» την θεωρούν άλλη μία από τα ίδια, μιας και δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο στην μελέτη των παραγωγικών δυνάμεων, και του ίδιου του δυναμισμού τους που τις έχει αλλάξει ιστορικά. Δεν θέλουν να είναι όσο χυδαίοι χρειάζεται ώστε να μπορούν να μελετήσουν πραγματικά τις παραγωγικές δυνάμεις. Για κάτι τέτοιο θα ήταν απαραίτητη προϋπόθεση να δεχτούν, πως η ίδια η θεωρία που έχουν συνθέσει μέσα από την ανάγνωση βιβλίων δεν μπορεί να υποθέτει ότι δύναται να εκφέρει λόγο για τα πάντα, και πως καλούμαστε να διδαχτούμε από ανεπτυγμένες μορφές πρακτικής στο πλαίσιο της ίδιας της επιστήμης της πληροφορίας.
Οι παραγωγικές δυνάμεις που είναι πλέον κυρίαρχες στην παγκόσμια οικονομία επιτρέπουν την αυτοματοποίηση των συστημάτων ελέγχου μέσω της πληροφορίας. Υπερδομές σαν τον νόμο έχουν εξελιχθεί σε ολόκληρες νέες κατηγορίες ιδιοκτησίας του πράγματος αυτού που δεν βρίσκεται προσκολλημένο σε οποιοδήποτε συγκεκριμένο υλικό υπόστρωμα, και που είναι παράλληλα υλικό, παρόλο που μπορεί να αντιγράφεται εύκολα και φθηνά. Η πατέντα, το trademark και τα πνευματικά δικαιώματα είναι παλαιότερες νομικές μορφές που έχουν απότομα εξελιχθεί από τον ύστερο εικοστό αιώνα και μετά, σε νέες κατηγορίες υλικότητας με την μορφή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Συνεπώς, αυτό που βλέπουμε στα υψηλά επίπεδα που λαμβάνονται οι αποφάσεις της παγκόσμιας πολιτικής οικονομίας είναι ότι οι παραγωγικές δυνάμεις είναι διαφορετικές, ότι οι τάξεις που τις παραγούν και στις οποίες ανήκουν είναι διαφορετικές, και ότι οι μορφές ιδιοκτησίας που τις κατοχυρώνουν είναι διαφορετικές.
Μία πιο ενδιαφέρουσα ερώτηση θα ήταν: γιατί θέλουμε συστηματικά να μην προσέχουμε όλα αυτά και να παριστάνουμε ότι ακόμα ζούμε στον δέκατο ένατο αιώνα; Γιατί τα άτομα που φέρονται να συμπορεύονται με τον Μαρξισμό αγαπούν την ομοιότητα και την ανιστορική σκέψη; Αυτά τα άτομα, που θέλουν να ζουν στο παρελθόν και που αρέσκονται να ανακυκλώνουν αιωνίως τις ίδιες παλιές ιδέες, είναι που πρέπει να αμφισβητήσουμε. Το δεύτερο όνομα του Μαρξισμού είναι ιστορικός υλισμός. Αλλά ο ίδιος ο υλισμός είναι ιστορικός. Αυτό που μπορεί να είναι ύλη στον κόσμο δεν ορίζεται από μία αναλλοίωτη ουσία, όπως συμβαίνει στον, κυρίως χάριν στοχάζεσθαι, φιλοσοφικό υλισμό.
Μία άλλη, μάλλον κοινή, απορία θα ήταν: «σε τι διαφέρει η πληροφορία από τα γνώριμα μας δεδομένα;» και γιατί δεν είναι τα τελευταία, το κύριο συστατικό αυτού του νέου τρόπου παραγωγής;
MW: Είναι πράγματι χρήσιμο να σκεφτόμαστε τόσο τα δεδομένα όσο και την ίδια την πληροφορία. Τα δεδομένα μπορούμε να τα φανταστούμε ως εν δυνάμει πληροφορία, κάτι που συχνά παρουσιάζεται και αντιμετωπίζεται ως ακατέργαστη ύλη. H Wendy Chun και άλλα άτομα των σπουδών μίντια, επιμένουν ότι τα δεδομένα δεν είναι ποτέ ένα εμπειρικό δεδομένο, αλλά ότι διαμορφώνονται εξαρχής από την πληροφορία, από τα τεχνικά μέσα αλλά και από τις ιδεολογικές αφετηρίες των ατόμων που θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν έχοντας ως στόχο ένα δεδομένο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικά, η Jackie Wang δείχνει στο έργο της ότι κατά ενδιαφέρον τρόπο, η αστυνόμευση που υποτίθεται ότι βασίζεται σε «δεδομένα», βασίζεται στην πραγματικότητα σε μία συλλογή δεδομένων που έχει εξαρχής σχεδιαστεί με ρατσιστικές προκαταλήψεις σχετικά με το τι θεωρείται «εγκληματικό». Μπορούμε να αναλογιστούμε, επιπλέον, κάτι τέτοιο, συγκρίνοντας τον τρόπο που τα αποικιοκρατικά καθεστώτα αντιμετώπιζαν τα ορυκτά ή την ξυλεία ως ακατέργαστη ύλη, αντί να τα αντιλαμβάνονται σαν κάτι που ανήκε στο πεδίο της εμπρόθετης δράσης των αυτόχθονων πληθυσμών. Έτσι χρησιμοποιώ την πληροφορία προκειμένου να επισημάνω με άμεσο τρόπο την μη-ουδετεροτητα και την μη-πρωταρχικότητα των δεδομένων.
Αυτό που μου φαίνεται ότι είναι διαφορετικό σήμερα σε σχέση με την πληροφορία είναι (όπως αναλύεται και στο βιβλίο σας) η αντιγραψιμότητα της και έτσι η τάση προς αφθονία με την οποία συνδέεται. Αλλά γιατί δεν είναι και η ίδια η πληροφορία άλλο ένα «πράγμα»;
MW: Η πληροφορία είναι όσο υλική όσο οτιδήποτε άλλο, αλλά υλική με ένα διακριτό τρόπο. Μία διαφορά που παράγεται στα πλαίσια τόσο της ίδιας της ιστορίας της εφαρμοσμένης επιστήμης όσο και της εφαρμογής της σε στρατιωτικές και οικονομικές συγκρούσεις και ανταγωνισμούς. Η πληροφορία ως τεχνικό μέσο, ήταν η βάση στην οποία στηρίχθηκε μία νέα μετάλλαξη του τρόπου παραγωγής.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Μια φορά και ένα καιρό, ήταν η γη αυτό που π.χ. οι Φυσιοκράτες, θεωρούσαν ως την πηγή κάθε πραγματικού πλούτου. Η γη ήταν ένα είδος ιδιοκτησίας, το οποίο ανήκε στην τάξη των γαιοκτημόνων και την οποία δούλευαν οι αγρότες οι οποίοι, από το τέλος της φεουδαρχίας και μετά, στερούνταν δικαιώματα ιδιοκτησίας. Για την ανάπτυξη του, το σύστημα των εργοστασίων, δημιούργησε εργαζομένους προλετάριους διώχνοντας τους από την γη «τους» μέσω περιφράξεων – πράγμα που αφορούσε ένα ολόκληρο νέο τρόπο παραγωγής, εκείνο που αποκαλούμε καπιταλισμό. Η εμπορευματική παραγωγή προϋπήρχε, αλλά μεγάλωσε και γενικεύτηκε πραγματικά, ως κυρίαρχος τρόπος παραγωγής, εν μέρει επειδή η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της παρείχε τα μέσα για να μπορεί να γενικευθεί. Αυτός ο πιο αφηρημένος τρόπος εμπορευματικής παραγωγής, εξοπλισμένος με τις παραγωγικές δυνάμεις του σιδήρου, του χάλυβα και του ατμού, επήλθε και κυριάρχησε της αγροτικής παραγωγής. Πλέον το κέρδος και όχι το ενοίκιο ήταν ο τρόπος απόσπασης υπεραξίας. Η ανερχόμενη καπιταλιστική τάξη είτε εκτόπισε είτε συγχωνεύθηκε με την κυριαρχούμενη πλέον άρχουσα τάξη, των γαιοκτημόνων. Όλος αυτός ο μετασχηματισμός έχει αποτυπωθεί και στην ίδια την θεωρία μέσα από την μετάβαση από τους Φυσιοκράτες στον Σμιθ, αλλά και πιο συγκεκριμένα στον ίδιο τον Ρικάρντο.
Όπως ακριβώς οι καπιταλιστές διαδέχθηκαν τους γαιοκτήμονες, έτσι και η τάξη των διανυσματιστών διαδέχεται το κεφάλαιο ως κυρίαρχη άρχουσα τάξη, χάριν περαιτέρω εξελίξεων στις παραγωγικές δυνάμεις, που ξεφεύγουν από τις παλιές σχέσεις παραγωγής, μετασχηματίζοντας την μορφή της ιδιοκτησίας. [4]Το υποπροϊόν αποσπάται τώρα, όχι με την μορφή του ενοικίου ή του κέρδους, αλλά μέσα από ασυμμετρίες πληροφορίας.
Παρόλα αυτά, υπάρχει και σε αυτή την περίπτωση το πρόβλημα, του πως θα διατηρηθεί η σπάνη.[6] Η διαδοχική εφαρμογή τεχνολογιών στη γη, την βιομηχανία και την παραγωγή πληροφορίας, προσέφερε μία δυνατότητα χειραφέτησης από την ανάγκη και μία δυνατή διέξοδο στο πρόβλημα της σπάνης. Μια δυνατότητα την οποία πάλεψαν να κάνουν πραγματικότητα, το ένα μετά το άλλο, τα πιο ριζοσπαστικά κινήματα, είτε ήταν αγροτικά, εργατικά ή χάκερ. Η ιστορία διαδοχής τρόπων παραγωγής μπορεί να ειδωθεί ως η ιστορία της επιβολής, είτε μέσω βίας είτε μέσω πειθούς, όλο και πιο αφηρημένων μορφών κατασκευασμένης σπάνης, με σκοπό να κατοχυρωθεί το σε ποιους θα περάσει ο έλεγχος του πλεονάσματος κατά την μετάβαση από την γεωργία, στην βιομηχανία και τώρα στην συλλογική παραγωγή πληροφορίας.
Α! Και κάτι τελευταίο, που δεν μπορώ να μην το ρωτήσω, χαχα. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται τον όρο πληροφορία στο έργο σας μου θύμισε σε πολλά σημεία (αλλά όχι σε όλα) τον τρόπο που οι Καταστασιακοί χρησιμοποιούσαν τον δικό τους όρο «θέαμα». Π.χ. στο κεφάλαιο 4 γράφετε:
Η Cardi B ραπάρει «εγώ είμαι αφεντικό – εσύ εργάτης, μαλάκω». Τώρα, είναι η
διανυσματική και όχι η καπιταλιστική τάξη, αυτή που αναπαριστά το τι σημαίνει να είσαι
αφεντικό. Είναι η συσσώρευση ασύμμετρων σχέσεων πληροφορίας. Αφορά στο να έχεις
τη δύναμη να τραβάς, να κατευθύνεις και να μονοπωλείς την προσοχή.
Έτσι, ξαναρίχνοντας μία ματια στην Κοινωνία του Θεάματος του Γκυ Ντεμπόρ αφότου μετέφρασα το βιβλίο σας, βρήκα αρκετά χωρία και ιδέες που μου το θύμισαν. Από μία αυτομόρφωση αυτού του βιβλίου, θυμάμαι την φοβερή ιδέα ότι η εικόνα το κινούμενου κεφαλαίου επηρεάζει τον τρόπο που κινείται το κεφάλαιο, πριν από το ίδιο.[7] Έτσι το θέαμα του Ντεμπόρ έρχεται για να επιβληθεί στο κεφάλαιο. Δεν είμαι σίγουρος αν παρόλα αυτά ο Ντεμπόρ κατάφερε να ξεπεράσει την ιδέα του αιώνιου κεφαλαίου, αλλά αν θυμάμαι σωστά, πότε δεν όρισε το ίδιο το Θέαμα σαν το συστατικό στοιχείο ενός νέου τρόπου παραγωγής, όπως κάνετε με την πληροφορία.
Θα λέγατε ότι η προσέγγιση σας είναι μετα-καταστασιακή ή έστω μία μεταστροφή [detournement] της καταστασιακής προσέγγισης; Τι είναι αυτό που σας διαφοροποιεί έντονα από τους καταστασιακούς;
MW: Είναι μία μεταστροφή, μεταξύ άλλων και των Καταστασιακών. Οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε το παρελθόν, ακόμα και όταν πρόκειται για αυτό της κριτικής θεωρίας και πρακτικής, σαν μέρος των κοινών, σαν να ανήκει σε όλα εμάς, όχι σαν πνευματική ιδιοκτησία μερικών δημοφιλών ονομάτων. Πρέπει να οικειοποιηθούμε και να επεξεργαστούμε τον θεωρητικό πλούτο που μας ανήκει από κοινού. Όλα τα κύρια βιβλία μου ακολουθούν, άμα θέλετε, ποιητικές τακτικές γραφής μέσα και ενάντια στις πρακτικές γραφής που είναι κυρίαρχες. Αυτές έχουν αλλάξει με τα χρόνια, όπως πρέπει να συμβαίνει και με την στρατηγική μας. «Η θεωρίες είναι φτιαγμένες για να πεθαίνουν στον πόλεμο του χρόνου,» όπως μας λέει ο Ντεμπόρ.
Τώρα, έχω γράψει δύο βιβλία για την Καταστασιακή Διεθνή. Πιστεύω ότι προσπαθούσαν να συνθέσουν θεωρίες και πρακτικές που ήταν κατάλληλες για την κατανόηση της ιστορικής περιόδου τους, δηλαδή του ύστερου βιομηχανικού καπιταλισμού στον υπεραναπτυγμένο κόσμο. Η Κοινωνία του Θεάματος του Ντεμπόρ, και κάποια από τα πιο αξιοσημείωτα μεταγενέστερα κείμενα του, είναι άξια σεβασμού, μιας και τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο τους, είναι σύγχρονα της εποχής τους.
Η Κοινωνία του Θεάματος είναι σε κάθε περίπτωση ένα βιβλίο που αναφέρεται στο αιώνιο κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να ξεπεραστεί ως ιστορικό στάδιο μονάχα όταν ανατραπεί εξ’ ολοκλήρου από την ολοκληρωτική και αυθόρμητη επανάσταση. Αλλά στο πλαίσιο αυτής της, κατά βάση, θεολογικής αντίληψης της ιστορίας, ο Ντεμπόρ κατάφερε να συλλάβει ότι και οι ίδιοι οι τρόποι που τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση διαμεσολαβούνται από το θέαμα χαρακτηρίζονται από ιστορικά στάδια.
Ακόμα και το ίδιο το θέαμα έχει στάδια. Το ‘60 ο Ντεμπόρ πίστευε ότι είχε δύο μορφές: το διάχυτο θέμα της καπιταλιστικής δύσης και το συγκεντρωμένο θέαμα της γραφειοκρατικής σοσιαλιστικής ανατολής. Και τα δύο ήρθαν σαν αποτελέσματα της ήτας των επαναστατικών εργατικών κινημάτων της περιόδου του 1920. Το ‘70, ο Ντεμπόρ πίστευε ότι το θέαμα είχε συγκεντρωθεί στο συντεθειμένο θέαμα [Ιntegrated Spectacle], που συνδύαζε στοιχεία τόσο της σύντομα τέος δύσης όσο και της σύντομα τέος ανατολής.
Στο δεύτερο βιβλίο μου για τους καταστασιακούς, The Spectacle of Disintegration, υποστήριξα ότι υπάρχει ένα νέο ιστορικό στάδιο του θεάματος, το θέαμα της αποσύνθεσης, στην οποία η άρχουσα τάξη και ο κρατικός της μηχανισμός είχαν υποκύψει στις ίδιες τους τις ψευδαισθήσεις και είχαν αποβάλει οποιαδήποτε αντιμετώπιση της κυριαρχίας τους ως ένα κοσμοϊστορικό πρόγραμμα.
Σε κάθε περίπτωση, περίοδος στην οποία βρισκόμαστε δεν είναι σίγουρα η δική του, και έτσι και οι τακτικές μας πρέπει να είναι όσο διαφορετικές όσο είναι αναγκαίο να είναι.
Μαρξισμός
Η εισαγωγή μου στον Μαρξισμό είχε παρακάμψει (ευτυχώς) οποιαδήποτε επαφή με θεωρίες όπως ο διαλεκτικός υλισμός και εστίαζε πρωταρχικά στο Κεφάλαιο σαν ένα ρηξικέλευτο και ανολοκλήρωτο επιστημονικό πρόγραμμα πολιτικής οικονομίας.[8] Θυμάμαι ότι με είχε συνεπάρει βαθύτατα η έννοια της αξίας στον Μαρξ και ότι καθορίζεται από αυτήν (π.χ. η τιμή, ο μισθός κ.ο.κ.) κάτι που βέβαια μπορεί να σε οδηγήσει σε σχολαστικές και ατελείωτες συζητήσεις, στην πανεπιστημιακή λέσχη.
Έτσι με προβλημάτισε ότι στο κεφάλαιο 2, περιγράφετε ως χαρακτηριστικό αυτού του νέου τρόπου παραγωγής ότι:
… δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στις μονάδες χρόνου εργασίας και στις μονάδες της παραγόμενης αξίας …
Αλλά δεν είναι ο ίδιος ο αφηρημένος χρόνος εργασίας που ο Μαρξ εισάγει στο Κεφάλαιο, μία από τις πιο σημαντικές συμβολές του στην Πολιτική Οικονομία, και μία ρήξη ή διεύρυνση του θεωρητικού έργου του Ρικάρντο;
MW: Ο καπιταλισμός ποσοτικοποιεί την εργασία σε εργατοώρες. Τα εργαζόμενα άτομα πληρώνονται με την ώρα. Ο καπιταλιστής προσπαθεί να αποσπάσει τη μέγιστη δυνατή αξία από κάθε εργατοώρα. Τα εργαζόμενα άτομα αντιστέκονται. Π.χ. αντιστέκονται στην επιτάχυνση της εργοστασιακής εργασίας.
Ειδομένη στην ολότητα της, κάθε συγκεκριμένη πράξη πραγματικής εργασίας αποτελεί εννοιολογικά μέρος του αφηρημένου χρόνου εργασίας. Είναι αντικείμενο επιτήρησης και ελέγχου στο πλαίσιο του εργοστασίου. Το κεφάλαιο συγκέντρωσε την εργασία, εν μέρει επειδή μεγαλύτερες μηχανές συνεπάγονται συχνά αύξηση της παραγωγικότητας και εν μέρει προκειμένου να θέσει την εργασία υπό επιτήρηση. Αν το αφεντικό ή ο λακές του βλεπει τους εργάτες να ιδρώνουν όταν δουλεύουν, τότε είναι σίγουρος ότι τους αποσπούν ικανοποιητική υπεραξία.
Τώρα, η δουλειά των εργαζόμενων ατόμων είναι κανονικοποιημένη και στόχος της είναι να παράγει μονάδες από ένα συγκεκριμένο εμπόρευμα που να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο μεταξύ τους. Όμως, αν αυτό που τώρα αποζητά η άρχουσα τάξη δεν είναι ομοιότητα, αλλά η διαφορά; Η πίεση του ανταγωνισμού ώθησε το κεφάλαιο να αντικαταστήσει την τεχνολογία με περισσότερη εργασία. Αλλά αυτό που εν τέλει συνέβει ήταν ότι, δεν είναι πλέον καθόλου αναγκαίο να ανήκουν στην άρχουσα τάξη το εργοστάσιο και οι παραγωγικές δυνάμεις που το συνοδεύουν. Η επιχειρηματική δραστηριότητα της διανυσματική τάξης είναι η ιδιοκτησία των πατεντών, της πνευματικής ιδιοκτησίας, των επωνυμιών, των συστημάτων logistics, των συστημάτων απόσπασης και επεξεργασίας δεδομένων κ.ο.κ., με λίγα λόγια, η πληροφορία. Αυτή η μορφή επιχείρησης απασχολεί πολύ λίγα εργαζόμενα άτομα. Απασχολεί κυρίως επιστήμονες και καλλιτέχνες, άτομα που αποκαλούμε δημιουργικά [creatives]. Όμως, ποιός είναι ο βέλτιστος τρόπος προκειμένου να αποσπαστεί η μέγιστη δυνατή αξία από αυτά τα άτομα; Αυτό απαιτεί μία μάλλον διαφορετική προσέγγιση από αυτή του εργοστασίου. Αυτό που χρειάζεται η διανυσματική τάξη είναι ένας τρόπος ώστε η τάξη των χάκερ να παράξει πραγματική διαφορά, που να μπορεί να κατοχυρωθεί ως πνευματική ιδιοκτησία, συλλέξιμη κ αξιοποιήσιμη. Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι πραγματικά εφικτό στους εργοστασιακούς ρυθμούς. Η κυριαρχούμενη τάξη που παράγει ομοιότητα διαφέρει από εκείνη που παράγει διαφορά.
Στην αυγή της μεγάλης επιστήμης του 1930, όπου η επιστήμη ήταν μία μηχανή που εξέφραζε τις προθέσεις που είχαν νέες υλικότητες μέσα από νέες παραγωγικές δυνάμεις, Μαρξιστές επιστήμονες όπως – οι Τζ. Ντ. Μπερνάλ, Τζόζεφ Νήνταμ και Τζ. Μπ. Σ. Χαλντέιν – προσπάθησαν να κατανοήσουν την κατάσταση μέσα στην οποία βρίσκονταν μέσα από μία επανανάγνωση του Μαρξ που φιλτράρονταν μέσα από την δική τους επιστημονική πρακτική εμπειρία. Δεν έχω γράψει και τόσα πολλά για τους Μαρξιστές του Χόλιγουντ, αλλά – το ίδιο συνέβει και στην περίπτωση τους. Οι Μαρξιστές σε αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε βιομηχανία του μεγάλου πολιτισμού, όπως π.χ. ο Ντάλτον Τράμπο, ανέπτυξαν μία δική τους θεωρητική ανάγνωση που συνδύαζε την εργασιακή τους εμπειρία και τον Μαρξ – και έτσι τα συμπεράσματα τους είναι μάλλον περισσότερο χρήσιμα από αυτά που έβγαλε ο Τέοντορ Αντόρνο από το θεωρείο.
Θα μπορούσαμε να δώσουμε και άλλα παραδείγματα. Π.χ. αυτό των Καταστασιακών, που όλες τους οι καινοτομίες ανήκαν στην παραγωγή μίντια – οι οποίοι εξέλιξαν την Μαρξιστική θεωρία και πρακτική ως μεταστροφή [détournement]. Ή αυτό των ριζοσπαστικών αεροδιαστημικών επιστημόνων της Lucas το ‘70 κ.ο.κ. Τόσο τα μέσα επιχειρηματικής πρωτοβουλίας και ελέγχού, όσο και τα μέσα αντίστασης και διαπραγμάτευσης – αλλάζουν με τα χρόνια, και έτσι καλούμαστε να σκαρφιστούμε ιδέες αντάξιες της εποχής μας, ακόμα και αν κάτι τέτοιο σημαίνει να απομακρυνθούμε από τα λατρευτικά κείμενα ενός Μαρξιστικού παρελθόντος. Το μόνο μάλλον σίγουρο για την Μαρξιστική θεωρία του παρελθόντος είναι ότι όλες οι τακτικές αντίστασης από τις οποίες προέρχεται έχουν ηττηθεί.
Η θεωρητική σημασία αυτού του προβληματισμού βασίζεται στο εξής παράδοξο. Αν όπως λέει ο Ρικάρντο «η αξία παράγεται από την εργασία» τότε γεννάται το ερώτημα: Που βρίσκεται αυτή η εργασία⁹ που αυξάνει την αξία ενός προιόντος όπως είναι η Παρμεζάνα ή ένα μπουκάλι κρασί το οποίο ως επί το πλείστον παλαιώνεται, ή αλλιώς κάθεται σε ένα κελάρι κάπου, και που η αξία του μπορεί να πραγματωθεί σε όλο και μεγαλύτερες τιμές με το πέρασμα του χρόνου; Φυσικά υπάρχει τρομερό φυσικό έργο που μπορεί να λαμβάνει χώρα, αλλά είναι αυτό των μικροοργανισμών ή των χημικών διεργασιών, ένα έργο που όμως δεν μπορεί να παράγει αξία, μιας και η αξία είναι μία κοινωνική σχέση, γειωμένη στην τιμή και τον μισθό.
MW: σαν μία μεταλλαγμένη, ερετική Μαρξίστρια, θα ήθελα να ρωτήσω: γιατί να περιορίσουμε την έννοια της εργασίας στο ανθρώπινο είδος; Γιατί να μην αντιλαμβανόμαστε τους μικρο-οργανισμούς του τυριού σαν εκμεταλλευόμενη εργασία; Η καλύτερα γιατί να μην αντιλαμβανόμαστε την εργασία σαν κάτι που είναι πάντα υβριδικό, πάντα cyborg, παντα φτιαγμένο από τη σάρκα πολλών ειδών πεπλεγμένη με τεχνικά μέσα. Το ανθρώπινο είδος μπορεί και να μην είναι το μόνο που αντιστέκεται στην εκμετάλλευση. Το εξαιρετικό βιβλίο του Fahim Amir, «Being and Swine» υποστηρίζει κάτι τέτοιο.
Επίσης δεν θεωρώ το Κεφάλαιο ως το κορυφαίο έργο του Μαρξ, αλλά περισσότερο σαν ένα «case study» [μελέτη περίπτωσης]. Ο τίτλος του βιβλίο Το Κεφάλαιο Πέθανε μας καλεί ανάμεσα σε άλλα να απομακρυνθούμε από το ίδιο το Κεφάλαιο του Μαρξ. Αυτός είναι και ο λόγος που επέλεξα να απομακρυνθώ από την μελέτη περίπτωσης του Καπιταλισμού που έκανε ο Μαρξ – ο οποίος ήταν ο τότε κυρίαρχος τρόπος παραγωγής – κατευθυνόμενη προς την ίδια την μεθοδολογία του που βρίσκεται στο Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας αναφορικά με τους τρόπους παραγωγής, εν γένει.
Είναι αλήθεια ότι στην ανάγνωση του Κεφάλαιου με την οποία είμαι εξοικειωμένος, η ιδιοκτησία και η άμισθη (εκμεταλλευόμενη) εργασία είναι αυτά που διαμορφώνουν το ίδιο το πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγεται, αποσπάται (και νοηματοδοτείται) η αξία και η υπεραξία, αλλά δεν παράγουν τα ίδια την αξία (και την υπεραξία – αυτή μάλλον παράγεται μέσα από αυτά – και τελικά εις βάρος τους). Ακόμα και στο πλαίσιο αυτό, νιώθω ότι το βιβλίο σας έχει κάτι επιπλέον να μας προσφέρει μιας και μας αφήνει να δούμε το Κεφάλαιο σαν κάτι που βρίσκεται εμφωλευμένο σε μία ιεραρχία σχέσεων ιδιοκτησίας, στην κορυφή των οποίων βρίσκεται τώρα η πληροφορία.
MW: Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, οι Μαρξ και Ενγκελς τονίζουν ότι οι δυνάμεις της ριζικής αλλαγής είναι αυτές που θέτουν το ζήτημα της ιδιοκτησίας. Δεν ολοκλήρωσα ποτέ τις σπουδές μου στην νομική επιστήμη, αλλά νομίζω έμαθα αρκετά ώστε μπορώ να παρατηρώ τον τρόπο που εξελίσσεται η ιδιοκτησία ως νομική μορφή, η οποία είναι μια υπερδομή κλειδί που μας επιτρέπει να αποκρυπτογραφούμε όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν στις σχέσεις παραγωγής. Μας λέει πολλά παραπάνω από την πολιτική, την κουλτούρα ή την ιδεολογία, επειδή είναι κάτι πολύ πιο εφαρμοσμένο. Έτσι ο τρόπος με τον οποίο η πληροφορία έγινε όχι απλά ένα τεχνικό πράγμα αλλά ένα νέο νομικό πράγμα, και πράγμα με κάθε έννοια του όρου, αποτελεί κλειδί.
Ποια είναι η άποψή σας για την θεωρία της αξίας; Θα σας ενδιέφερε να διατυπώσετε τις θεωρίες σας μέσα σε ένα πλαίσιο που ταιριάζει με την επιστημονική προσέγγιση του Κεφαλαίου, ή βρίσκεται αυτήν την γλώσσα παλιακή και ευγενή;
MW: Αυτό που είναι κυρίως σημαντικό για μένα είναι το τι αντιλαμβανόμαστε ως κεντρικό στοιχείο του Μαρξισμού. Για μένα, ο Μαρξισμός είναι η γνώση που παράγεται με συλλογικά μέσα, από τον συνασπισμό των εκμεταλλευόμενων τάξεων, με σκοπό την ανατροπή των καταπιεστών τους (οποιοι και αν είναι) και η οργάνωση του κόσμου στην απουσία οποιασδήποτε υπάρχουσας ή μελλοντικής άρχουσας τάξης, μέσα στα φυσικά όρια που θέτει η ίδια η γη.
Από αυτή τη σκοπιά, η θεωρία της αξίας μπορεί να είναι χρήσιμη, αλλά μπορεί να έχει εξίσου και τα όρια της. Ίσως να αντανακλά τον βαθμό που είχε απορροφήσει τον Μαρξ η επιστημονική κοσμοθεωρία της εποχής του, η οποία είναι τώρα ξεπερασμένη. Η ύστερη σκέψη του Μαρξ διαρθρώνεται σε θερμοδυναμικούς όρους. Ξεπέρασε την Εγελιανή κοσμοθεωρία μέσα και ενάντια από την οποία στοχάζονταν. Υιοθέτησε και κριτίκαρε ένα μέρος της νέας (μετά το 1848) σκέψης του Γερμανικού Επιστημονικού Υλισμού. Ο Μαρξ αντιλαμβάνεται την εργασία ως ενέργεια και το κεφάλαιο σαν μία θερμική μηχανή που – μία μέρα – θα εκραγεί, σαν μία ατμομηχανή. Εδώ, δεν υπάρχει πουθενά η έννοια της πληροφορίας. Δεν μπορεί να υπάρχει. Άλλωστε δεν ήταν γνώριμη με την σύγχρονη μορφή της μέχρι την στιγμή όπου οι παραγωγικές δυνάμεις την διαμόρφωσαν και της επέτρεψαν να μπορεί να ειδωθεί ως τέτοια. Σαν υπενθύμιση: αυτό σημαίνει ιστορικός υλισμός.[5] Η πληροφορία όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, γεννιέται με τον Άλαν Τούρινγκ και τον Κλοντ Σάνον, όταν τόσοι οι στρατιωτικοί όσο και οι επιχειρηματικοί οργανισμοί μεγάλωσαν τόσο πολύ και έγιναν τόσο διεσπαρμένοι, ώστε χρειάστηκε να σκεφτούν πως η θερμοδυναμική ισχύς μπορούσε να σχεδιαστεί, να οργανωθεί, να τοποθετηθεί ή να εξαπολυθεί κάπου, με το να μοντελοποιείται εξαρχής. Μπορεί κάποια στιγμή ένα άτομο να γράψει μία μεγαλοπρεπή πραγματεία που να λέγεται Το Διάνυσμα (αντί για Το Κεφάλαιο), μία κριτική της οικονομίας πληροφορίας. Αλλά κάτι τέτοιο ξεπερνάει τις δυνάμεις μου!
Χάκερ
Ακολουθώντας την ίδια συλλογιστική με από πάνω πιστεύω ότι τα άτομα που κάνουν το έργο του να ποστάρουν πράγματα στο facebook ή ακόμα και να ψάχνουν πράγματα στο Google[9] δεν μπορούν να είναι αυτά που παράγουν την αξία. Η λέξη mining [εξόρυξη δεδομένων]που χρησιμοποιούμε στον χώρο μου είναι τρομερά ακριβής: υπάρχει μία φυσική διεργασία που διαμορφώνουμε με τρόπο ώστε να παράγει από πετρέλαιο μέχρι διαμάντια, που μπορούμε μετά να τα εξαγάγουμε και να τα επεξεργαστούμε.
MW: Όπως θα συνέβαινε και με οποιαδήποτε άλλη μεταφορά, το να σκεφτόμαστε αυτή την διαδικασία σαν εξόρυξη φωτίζει κάποιες πτυχές της και επισκιάζει κάποιες άλλες. Η Kate Crawford και άλλα άτομα παραπέμπουν στον εξορυκτισμό: ένα μάλλον αποικιακό εγχείρημα που αντιμετωπίζει τα πάντα σαν πόρους από τους οποίους κάτι μπορεί να αποσπαστεί – ή να καταστεί αντικείμενο αφαίρεσης – στο πλαίσιο του ιστού των κοινωνικων, πολιτισμικών, τεχνικών και οικολογικών σχέσεων μέσα στις οποίες λαμβάνει χώρα. Αυτό θα μπορούσαμε να το συνδέσουμε με την έννοια των διαδοχικών συστημάτων εμπορευματικής απόσπασης του Jason Moore που λαμβάνει χώρα μέσα από την κύρια διαδικασία ιδιωτικοποίησης ενός πόρου μέσα από φτηνούς και μη ανανεώσιμους τρόπους. Η αποψίλωση των δασών, η αρπαγή της ζωής από έναν λαό μέσω της εκμετάλλευσής του και η εξάντληση του ως εργατικό δυναμικό, κλέβοντας του όλη την πληροφορία που παράγει μέσα από την ακαδημία τον πολιτισμό ή την επιστήμη, και αναζητώντας κάτι νέο, ακόμα και αφού αυτό εξαντληθεί.
Άλλος ένας τρόπος να αντιληφθούμε αυτή την κατάσταση είναι μέσα από το διακριτικό της γνώρισμα ότι, ενώ η καπιταλιστική τάξη εκμεταλλεύεται την εργασία μας, η διανυσματική τάξη εκμεταλλεύεται τον κομμουνισμό μας.[6] Παράγει ασυμμετρίες πληροφορίας, που ανάμεσα σε άλλα προέρχονται από αυτό που ο Trebor Scholz αποκαλεί μη-εργασία: την μεταξύ μας εναπόθεση – καλής ή κακής – πληροφορίας στο διαδίκτυο, ελεύθερα (και απλήρωτα). Παράλληλα, η διανυσματική τάξη συλλέγει όλα αυτά ως δεδομένα από τα οποία μπορεί να παράγει πληροφορία που της επιτρέπει να συνεχίζει να κατέχει και να ελέγχει την ίδια την πληροφορία ως ιδιωτική ιδιοκτησία.
Αλλά τι σημαίνει να ανήκεις στην τάξη των – ή να είσαι – χάκερ; Επιγραμματικά, την ορίζεται σαν τα άτομα που ο ρόλος τους στην παραγωγή, είναι η δημιουργία νέας πληροφορίας (που μπορεί να κατοχυρωθεί νομικά σαν ιδιωτική ιδιοκτησία). Αν καταλαβαίνω σωστά, από την στιγμή που και οι δύο τάξεις συνυπάρχουν, ένα άτομο μπορεί να είναι τόσο χάκερ όσο και εργαζόμενο. Έτσι π.χ. ένα άτομο που δουλεύει στις αποθήκες της Amazon, ναι μπορεί να εργάζεται στην πιο επιταχυμένη βιομηχανία του πλανήτη, όμως ταυτόχρονα θα μπορούσε να είναι χάκερ αν οι κινήσεις του καταγράφονται ως πληροφορία που θα μπορούσε δυνητικά να χρησιμοποιηθεί για την δημιουργία ενός συστήματος που μπορεί μία μέρα να το αντικαταστήσει.[10] Αλλά θα λέγατε ότι ένα τέτοιο άτομο είναι, και, χάκερ; Αναφερόμαστε συχνά στα δημιουργικά άτομα [creatives], αλλά με βάση τον ορισμό σας, καταλαβαίνω ότι και τα άτομα που ζουν στο Μπαγκλαντές, μία χώρα στην οποία τα τα εισοδήματα του Amazon Mechanical Turk ή του Microworkersείναι ανταγωνιστικά και που η δουλειά τους είναι συχνά η επισήμανση εικόνων (με σκοπό την εκπαίδευση μοντέλων μηχανικής μάθησης) ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Συμφωνείτε;
MW: οι ταξικές μας θέσεις μπορεί να είναι αντιφατικές, όπως εδώ και πολύ καιρό έχει επισημάνει ο Erik Olin Wright. Ο Μαρξιστικός ορισμός της τάξης δεν ορίζει τις ομάδες των ανθρώπων σαν κοινωνιολογικές κατηγορίες, αλλά ως συμμετέχουσες σε ανταγωνιστικές σχέσεις. Μπορεί να είμαι εργάτρια, χάκερ ή και μικροαστή σε διαφορετικές στιγμές μέσα στη μέρα μου.
Σαν εργαζόμενο άτομο μπορεί να εργάζομαι με πληροφορία. Αυτό δεν είναι το ίδιο με την φάση που είμαι χάκερ, που παράγω νέα πληροφορία, η οποία μπορεί να κατοχυρωθεί με την μορφή της ιδιοκτησίας, ως πατέντα, ή ως εμπορικό μυστικό που το αφεντικό μου θα χρησιμοποιήσει ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για να διαφοροποιηθεί από τους ανταγωνιστές του. Ή: ίσως να είμαι ελεύθερη επαγγελματίας, που με έχουν προσλάβει επειδή είμαι κάτοχος της πνευματικής ιδιοκτησίας που παράγω και που εμπορεύομαι, κάτι που στην περίπτωση αυτή με κάνει μικροαστή.
Η διανυσματική τάξη κάνει ότι μπορεί για να ελέγξει και να συμπιέσει το κόστος της παραγωγής διαφοράς, με τον ίδιο τρόπο που οι καπιταλιστές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αναπαράγουν ομοιότητα. Ο τεχνολογικός τομέας στις Η.Π.Α. χρησιμοποίησε την επιρροή του για να πιέσει και να πετύχει την δημιουργία μιας ειδικής κατηγορίας βίζα, η οποία επιτρέπει την εισαγωγή μηχανικών από το εξωτερικό, αντί να πληρώνει φόρους που θα μπορούσαν να επενδυθούν στην εκπαίδευση τους. Η σχεδίαση συστημάτων λογισμικού μεγάλης κλίμακας συνοδεύεται με μία δομοστοιχειωτή αντικειμενοστραφή αρχιτεκτονική που επιτρέπει σε πολλά άτομα, δίχως ιδιαίτερα προσόντα, να δουλεύουν σε απομονωμένα μέρη του κώδικα (μαύρα κουτιά) δίχως να υπάρχει η ανάγκη να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και δίχως να τους δίνεται οποιαδήποτε δυνατότητα να διαταράξουν την συνολική του λειτουργία. Πολλά τέτοια μικρά έργα μπορούν να ανατεθούν μέσα από παγκόσμια μικρο-συμβόλαια.
Η κουλτούρα των νεοφυών επιχειρήσεων [start-up] είναι ένας τρόπος να κάνεις τα μέλη της τάξης των χάκερ να σκέφτονται σαν μικρο-αστοί, σαν ιδιοκτήτες, αλλά και ένας τρόπος να ανατεθεί κάπου αλλού το ρίσκο. Τα άτομα αυτής της τάξης παίρνουν αυτό το ρίσκο, μέχρις ότου η διαφορά που παράγουν είτε αποτυγχάνει να εκτιμηθεί, είτε αγοράζεται. Τα πανεπιστήμια είναι ακόμα αυτά που διεξάγουν την έρευνα υψηλού ρίσκου και που μετατρέπονται σε μηχανή έρευνας και ανάπτυξης, αλλά που όμως το κράτος είναι αυτό που επιδοτεί μέσα σε αυτά την πραγματική επιστήμη και το πραγματικό ρίσκο. Κ.ο.κ.
Προσπαθώ να καταλάβω αν αυτό έχει να κάνει με την πληροφορία ή συγκεκριμένα με την καινοτομία, καθώς εξίσου η καινοτομία και οι πατέντες υπήρχαν ανέκαθεν στον καπιταλισμό. Για παράδειγμα το πτυχίο μου ως μηχανικός έχει αν μη τι άλλω να κάνει με καινοτομία και πατέντες και το επάγγελμα του μηχανικού υπάρχει εδώ και πολύ καιρό. Είναι οι μηχανικοί όσο και οι microworkers διαστρωματωμένοι στο εσωτερικό της ίδιας τάξης;
MW: Όπως λέει ο Gregory Bateson, η πληροφορία είναι η «διαφορά που κάνει την διαφορά.» Τα άτομα που παράγουν πληροφορία, η οποία ορίζεται μέσα στο δίπολο διαφοράς και ομοιότητας, αλλά όπου η ομοιότητα μπορεί να ορίζεται μέσα από την μορφή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας – αυτή είναι η τάξη των χάκερ. Ναι, υπάρχουν στρώματα στο εσωτερικό αυτής της τάξης όπως συμβαίνει και με κάθε τάξη, ενώ υπάρχουν πολύ διαφορετικά είδη παραγόμενης διαφοράς, που σε καμία περίπτωση δεν είναι όλα τεχνικά. Η παραγωγή πολιτιστικής διαφοράς είναι επίσης κάτι που κάνει η τάξη των χάκερ. Φυσικά παράγεται πολύ διαφορά της οποίας η αξία ούτε που αναγνωρίζεται. Σκεφτείτε π.χ. όλους εκείνους τους τρόπους που σκαρφίζονται τα εργαζόμενα άτομα προκειμένου να εργάζονται καλύτερα, ή όλες τις νέες πολιτισμικές φόρμες που δημιουργούν τα καταπιεσμένα άτομα – που όμως ένας τρίτος έρχεται να ιδιοποιηθεί. Η διαφορά παράγεται πάντα κοινωνικά η πνευματική ιδιοκτησία την ιδιοποιεί.
Όσον αφορά την διανυσματική τάξη, κάνετε μία μικρή αναφορά στον λεγόμενο κλειστό κώδικα [proprietary code] (όπου και αναφέρεστε στο έργο του Richard Stallman). Παραθέτω το ακόλουθο απόσπασμα από το κεφάλαιο 4:
Αυτός ο άξονας θα μπορούσε να ονομαστεί η «τεχνική διάσταση του ταξικού ανταγωνισμού», η οποία είναι δομημένη στο εσωτερικό της μορφής του διανύσματος της πληροφορίας. Αυτή έχει πολλές πλευρές, από την σχεδίαση αλγορίθμων που καθορίζουν την πίστωση μέχρι την ανάπτυξη αντικειμενοστραφών περιβαλλόντων προγραμματισμού, που επιτρέπουν τον εξορθολογισμό της παραγωγής δίνοντας την δυνατότητα κατάτμησης ενός προγράμματος σε μέρη τα οποία μπορεί να προγραμματίζει ξεχωριστά μία διεσπαρμένη και αποδυναμωμένη τάξη χάκερ, ενώ οι διανυσματιστές διατηρούν τον κεντρικό έλεγχο του πλήρους κώδικα αυτού του προγράμματος,
Παρόλο που κάτι τέτοιο είναι αλήθεια, είναι ένα μέρος αυτού που πραγματικά συμβαίνει: το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (ελεύθερα διακινούμενο λογισμικό με νομικές άδειες που επιτρέπουν ή αποκλείουν την εμπορευματοποίηση του) έχει υπάρξει η κινητήρια δύναμη της σύγχρονης βιομηχανίας λογισμικού, στον ίδιο βαθμό με το λογισμικό κλειστού κώδικα.
MW: Η πηγή κάθε δημιουργικής διαφοράς και προοδου είναι πάντοτε κοινοτική. Αυτο δημιουργεί μία αντίφαση για την διανυσματική τάξη: πως να ιδιωτικοποιήσει κάτι που είναι τόσο συνεργατικό στην φύση του; Ως άρχουσα τάξη δοκίμασε πολλές στρατηγικές. Σε πολλές περιπτώσεις διαπίστωσε ότι το να δίνει τόση έμφαση στην ιδιοκτησία και να κρατάει τα πραγματα κλειστά χαλάει την διεύρυνση του ελέγχου της αλυσίδας της αξίας. Σαν αποτέλεσμα έχουμε πακέτα αποεμπορευματοποιημένης παραγωγής διαφοράς, που κάποιες φορές λειτουργούν ως βάσεις αντίστασης στην διανυσματική τάξη. Αλλά, εξίσου συχνά, λειτουργούν ως βάση αφηρημένης εργασίας που η διανυσματική τάξη μπορεί να εμπορευματοποιεί σε ένα πιο αφηρημένο επίπεδο. Αυτό είναι που άλλαξε από την εποχή του Ένα Μανιφέστο των Χάκερ μέχρι την εποχή του Το Κεφάλαιο Πέθανε. Η διανυσματική τάξη έγινε ιδιοκτήτρια της πλατφόρμας και συγκέντρωσε από τα κοινά, όση ελεύθερη εργασία και υπερπληροφορία μπορούσε – αντί να προσπαθεί να έχει συνεχώς τα πάντα υπό τον έλεγχο της. Ωστόσο, υπάρχει ένα γενναίο κομμάτι διανυσματικών επιχειρήσεων που συνεχίζει να κάνει ακριβώς αυτό. Το λάπτοπ σου ίσως να είναι ένα spyware πολύ πιο ανεπτυγμένο από αυτό που θα ονειρεύονταν ποτέ το κράτος της Βόρειας Κορέας, απλά στην διάθεση των ιδιοκτητών πνευματικής ιδιοκτησίας που επιμένουν ότι η δημιουργία δεν είναι ποτέ κοινοτική.
Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ακόμα και το ίδιο το εμπορικό λογισμικό ή η πνευματική ιδιοκτησία εν γένει, χαίρει παραβίασης: π.χ. piratebay, libgen, sci-hub αλλά και το monoskop ή το ubuweb. Έτσι παρόλο που τα κράτη και οι θεσμοί κυνηγούν αυτές τις ιστοσελίδες, το οντολογικό χαρακτηριστικό της άφθονης και εύκολα αντιγράψιμης πληροφορίας επηρεάζει το ηθικό βάρος αυτών των νομικών παραβιάσεων και συνεπώς την εξάσκηση του ίδιου του νόμου.
Όμως κάτι που φαίνεται για μένα να είναι ουσιαστικά περιφραγμένο είναι η υποδομή αποθήκευσης και υπολογισμού, η ειδημοσύνη που κινεί αυτά τα μονοπώλια πλατφορμών όπως είναι το youtube, το facebook, το amazon και το google, αλλά και τα άπειρα ακατέργαστα δεδομένα, που μία γεννήτρια μαρξιστικής ορολογίας θα μπορούσε να τους δώσει ένα νέο ονομα σε συνέχεια του σταθερού και κινητου κεφαλαίου, να τα αποκαλέσει: αφηρημένο κεφάλαιο. Είναι στην πραγματικότητα ένας πανίσχυρος κυβερνο-πλανητικός ζωντανός οργανισμός, η εξέλιξη εκείνου που οι μπανάλ Μαρξιστές του περασμένου αιώνα αποκαλούσαν «το Βαμπίρ».
Η εικόνα του βαμπίρ, που υπάρχει και στον Μαρξ, μπορεί να έχει αντισημιτική χροιά. Αλλά και όπως έχουν επισημάνει η Donna Haraway και η Susan Stryker: τι το τόσο κακό έχουν τα τέρατα; Ως τρανς, οι περισσότεροι με θεωρούν ένα τέρας. Έτσι, δεν μου αρέσει να παίζω με αυτή την εικόνα. Τώρα, η ευρύτερη εικόνα είναι ο μετασχηματισμός μία πλανητικής υποδομής – αυτό που ο Μπέντζαμιν Μπράτον αποκαλεί στοίβα – η οποία γεννάει ένα συγκεκριμένο είδος γεωπολιτικής, διανυσμάτων έναντι κρατών και εμπορικών δρόμων. Ο ρόλος των κρατών, συνεχίζει να είναι έντονος, αλλά υποσκάπτεται από μία παγκόσμια λογιστική εφοδιαστική αλυσίδα, από διαδικτυακούς κορμούς, και από ιδιωτικά κατοχυρωμένη υπερπληροφορία. Η Amazon, η Facebook και οι άλλες αντίστοιχες εταιρείες είναι απλά το μέρος αυτών των εταιρειών που είναι ορατές στον καταναλωτή. Δείτε για παράδειγμα την ετήσια λίστα Fortune 500 των μεγαλύτερων Αμερικάνικων εταιρειών: η πλειοψηφία τους ανήκουν στην βιομηχανία πληροφορίας, ακόμα και αν οι περισσότερες από αυτές δεν απευθύνονται σε καταναλωτές.
Μία τελευταία απορία μου πάνω στο ζήτημα είναι η εξής: αν το έργο ενός χάκερ είναι η δημιουργία νομικά κατοχυρώσιμης διαφοράς, θα ήθελα να παρουσιάσω μία νέα τάση: από την εμπειρία μου στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης, αυτες οι νέες «μηχανές» που σχεδιάζουμε και εκπαιδεύουμε αναμένονται να αντιδρούν σε, ή να παράγουν, νέες ή έστω ανείδωτες πραγματικότητες. Από ιατρικές συμβουλές (IBM Watson) μέχρι την παραγωγή περιεχομένου (Stable Diffusion), όλο και πιο δημιουργικές εργασίες ή έργα αρχίζουν να ανατίθενται σε μηχανές.
Νιώθω ότι στα επόμενα χρόνια θα διανύσουμε μία περίοδο που η βιομηχανία θα περάσει από το στάδιο της κατασκευής στο στάδιο της σύνθεσης. Το εμπόρευμα κυριολεκτικά θα δημιουργείται στην πώληση του.[11] Μακροπρόθεσμα ακόμα και η ίδια η παραγωγή θεωρίας μπορεί να φτάσει να παράγεται με τον ίδιο τρόπο.
Θα μπορούσε λοιπόν η έννοια της παραγωγής διαφοράς, όπως την ορίζετε, να αυτοματοποιηθεί [AI-fied] και πως αλλάζει αυτό την τάξη των χάκερ την οποία και ορίζει;
MW: Θα μου άρεσε πολύ να πειραματιζόμουν με την αυτοματοποίηση της ίδιας μου της γραφής χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε από αυτές τις νέες γεννήτριες κειμένων (π.χ. GPT-2,3) δίνοντας τους παλιά μου κείμενα και περιμένοντας τις να κάνουν την διαφορά. Πιστεύω παρόλα αυτά ότι θα χρειαστεί να επιμεληθώ το αποτέλεσμα. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι επίσης τεχνητή ηλιθιότητα. Ακολουθώ ένα bot στο twitter, εκπαιδευμένο σε κείμενα από ψηφιοποιημένα βιβλία, που κάποιες φορές παράγει προτάσεις που έχω συμπεριλάβει στα κείμενα μου.
Δεν θεωρώ ως διαχωρισμένους τους άνθρωποι από τα τεχνικά τους μέσα, τουλάχιστον όχι περισσότερο από όσο είναι οι μέλισσες από τις κυψέλες τους. Η πορεία των ανθρώπων και των τεχνικών τους μέσων είναι μία πορεία συνεξέλιξης που φτάνει μέχρι την αρχή του είδους μας. Το λίθινο εργαλείο και το χέρι εξελίχθηκαν μαζί. Ήδη βλέπω ότι η θεωρία παράγεται μέσα από την αλληλεπίδραση των ανθρώπων και του διανύσματος των κοινωνικών δικτύων. Π.χ. μέσα από τα μιμίδια. Προσπαθώ να γράφω θεωρία στα πλαίσια των σύγχρονων τεχνικών παραγωγής.
Πιστεύω ότι υπάρχει ένα επιστημικό πρόβλημα αν αντιλαμβανόμαστε τα τεχνικά μέσα ως διαχωρισμένα από το ανθρώπινο, δηλαδή σαν κάτι που δουλεύει από μόνο του. Δεν δουλεύει από μονο του. Παρόλα αυτά, οι τεχνολογίες πληροφορίας αλλάζουν την σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους και τα τεχνικά τους μέσα. Είτε είσαι τζαζ μουσικός είτε DJ κάνεις μουσική με τεχνικά μέσα, αλλά η σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τα τεχνικά του μέσα, αλλάζει. Κάθε νότα του John Coltrane συνδέεται με μία αναπνοή του. Ο Juan Atkins μπορεί απλά να στήσει τα μηχανήματα του, να τα αφήσει να παίζουν και να βγει για τσιγάρο. Ήταν και οι δύο τους χάκερ, όπως το εννοώ εγώ. Και οι δύο παρήγαγαν διαφορά, που μπορούσε να κατοχυρωθεί με την μορφή της ιδιοκτησίας της πληροφορίας. Αλλά συνολικά νομίζω ότι η τάξη των χάκερ βρίσκεται σε ένα διαρκή αγώνα για να διατηρήσει την αυτονομία της από τον έλεγχο, από την απόλυτη κυριαρχία από την τάξη εκείνη που ιδιοποιείται την αξία που παράγει. Είναι κάποια μορφή φετιχισμού να νομίζουμε ότι το πρόβλημα είναι πιο αφηρημένο, και ότι αφορά ένα ανιστορικό πράγμα που λέγεται «τεχνολογία» όταν ο εχθρός είναι μία συγκεκριμένη, ιστορική άρχουσα τάξη στην οποία ανήκει αυτή η τεχνολογία και που την διαμορφώνει γύρω από τα συμφέροντα της.
Επίλογος
Η ανάγκη δημιουργίας νομικά κατοχυρώσιμης διαφοράς και η αφαίρεση των επαναληπτικών μερών από την εργασία,[12] κάνουν την εργασία πιο επισφαλή αφού είναι ασαφής η προσπάθεια που χρειάζεται για ένα ολοκληρωθεί ένα έργο (που κάνει αναγκαίο ένα πιο πλούσιο βιογραφικό που να υποδεικνύει την αποτελεσματικότητα σου). Όπως γράφετε:
Το να έχεις απομακρυνθεί από επαναληπτική εργασία ρουτίνας δεν είναι και τόσο θελκτικό όσο μπορεί να ακούγεται, καθώς δημιουργεί ανασφάλεια, εκνευρισμό, πίεση και (σε κάποιες περιπτώσεις) τρέλα.
Ακόμα και ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, ένας τρομερά δημοφιλής, φιλελεύθερος προοδευτικός με ευρύ κοινό, θέτει πλέον άμεσα το πρόβλημα δημιουργίας μιας νέας τάξης άχρηστων ανθρώπων,[13] κάτι που μας θυμίζει τον όρο λούμπεν προλεταριάτο, εκφράζοντας την αγωνία του κατά πόσο οι άνθρωποι του σήμερα, θα καταφέρουν να αντέξουν τις απότομες κοινωνικές αλλαγές. Αλλαγές που παρόλα αυτά, φαίνονται αναπόφευκτες: αυτός ο τρόπος παραγωγής μοιάζει με εκείνο το πρωτότυπο ενός διαγαλαξιακού κινητήρα που συμπιέζει τον χωροχρόνο για να κινηθεί γρηγορότερα από το φως – δηλαδή τα φυσικά του όρια.
Παράλληλα όπως λέτε και προηγουμένως και όπως γράφετε παραπάνω και στο βιβλίο, ο αντι-καπιταλισμός με την μορφή του κομμουνισμού έχει πεθάνει:
Είμαστε ελεύθερες να αποζητάμε ένα διαφορετικό εγχείρημα στη θέση αυτού που πιθανώς να ακολουθήσει τον καπιταλισμό. Αυτό δεν θα είναι ο κομμουνισμός· από ό,τι φαίνεται, η απόδραση από το κεφάλαιο μέσα από μία επανάσταση στο εξωτερικό του ήταν εν τέλει η έξοδος από τον αυτοκινητόδρομο που δεν προλάβαμε να πάρουμε. Ο Θεός πέθανε· Ο Κομμουνισμός πέθανε.
Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα του διανυσματικού τρόπου παραγωγής, ποια είναι τα νέα πολιτικά εδάφη πάλης και πως θα έπρεπε να αποκαλέσουμε την πολιτική μορφή που συνδέεται αυτόν; (αληθινή πρόταση google: διανυσματικότητα [vectorealism])
MW: Διανυσματικότητα – αγαπώ. Θα μπορούσα να κάνω κάτι με αυτόν τον όρο, χαχα. Αυτό που συχνά αποκαλείται νεοφιλελευθερισμός πιστεύω ότι μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό σαν μία εξέλιξη των υπερδομών που κινούν οι νέες πληροφοριακές παραγωγικές δυνάμεις των τελευταίων πενήντα χρόνων. Κάτι που ήταν ως επί το πλείστον μία οικονομική θεωρία, έγινε εφικτό. Η διανυσματική τάξη αποδιοργάνωσε την εργασία και αφομοίωσε την περιφέρεια της στο σύνολο των πόρων που μπορούσε να εκμεταλλευτεί, δημιουργώντας ένα νέο είδος υποκειμενικότητας, αυτή του χρήστη, που αντιμετωπίζει τον κόσμο μέσα από μία διεπαφή.
Η μαζική ανοδική αναδιανομή του πλούτου παρήγαγε μορφές απογοήτευσης που μέσω της διεπαφής του χρήστη, αντιμετωπίστηκαν με ατομικές λύσεις, όταν όμως προέρχονταν από συλλογικά προβλήματα, ή, σε μία άλλη περίπτωση μετατράπηκαν, όπως πάντα, σε μορφές φασισμού, ο οποίος επανεργαλοιοποιείται στην εποχή των μιμιδίων. Το σύνηθες σύνολο από περιθωριακές φιγούρες γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα, σαν αυτή η πρακτική θυματοποίησης να μπορούσε να διασφαλίσει την επιβίωση εκείνων των τρόπων ζωής που το διάνυσμα κατατροπώνει ταχύτατα και ολοκληρωτικά: τ@ πρόσφυγ@, τα μετανάστ@ και τ@ κουήρ. Ο αντι-σημιτισμός επανεμφανίζεται σε μία γενιά που δεν έχει καμία επαφή με οποιοδήποτε άτομο επιβίωσε από την Σοά. Σχεδόν σαν να βρισκόμαστε στο 30α, τα τρανς άτομα δαιμονοποιούνται. Υπάρχει μάλλον κάποια απελπισία πίσω από αυτούς τους εξοστρακισμούς.
Σε κάθε περίπτωση, είναι για μένα τρομερά σημαντικό να αντιληφθούμε το εργατικό κίνημα ως ηττημένο, ξανά και ξανά, κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα. Όλες εκδοχές του απέτυχαν, είτε ήταν ο συμβουλιακός κομμουνισμός είτε η σοσιαλδημοκρατία. Για αυτό και μου φαίνονται αδιάφοροι όλοι αυτοί η διασπαστικοί μικροτσακωμοί δίχως τελειωμό. Ο σκοπός είναι να κάνουμε αυτό που έκανε ο Μαρξ, δηλαδή να αναζητήσουμε την επιτομή της εμπειρίας των υποτελών ατόμων, το πως οργανώνεται και το τι μπορούμε να μάθουμε από αυτά. Αυτ@ μπορεί να μην είναι άλλο πια ο βιομηχανικός εργάτης.
Τώρα, λίγα άτομα φτάνουν να διαβάσουν το τέλος οποιουδήποτε βιβλίου, για αυτό και έκρυψα εκεί τις πιο αιρετικές μου απόψεις. Μία από αυτές είναι η Νιτσεϊκή ατάκα για το τέλους του κομμουνισμού, αλλά όχι με την μπανάλ ψυχροπολεμική του έννοια, αυτή δηλαδή που χρησιμοποιεί η δεξιά για να υποστηρίζει πως νίκησε. Ξεκάθαρα η σύγχυση και η τύφλωση της δεξιάς όσον αφορά τον θάνατο του κομμουνισμού είναι τόσο μεγάλη όσο είναι και της αριστεράς. Η τακτική μου οπισθοχώρηση στον ακομμουνισμό, μοιάζει με τον τρόπο που κάποιο άτομο μπορεί να ασπάζεται τον αθεϊσμό. Είναι μία στάση που πάντα ορίζεται από εκείνο προς το οποίο έχουμε χάσει την πίστη μας. Πρόσφατα είχα την ιδέα να μετατρέψω ένα μιμίδιο σε μία έννοια: το μιμίδιο δείχνει μία ανθρώπινη φιγούρα, μάλλον μία γυναίκα, την οποίας βλέπουμε από την μεριά της ομωπλάτης, να σηκώνει ένα δρεπάνι στον ουρανό και να το ενώνει χιαστί με ένα δονητή Hitachi (στη θέση του σφυριού) όπου η λεζάντα γράφει: φεμουννισμός [femmunism]. Οπως και με τον όρο διανυσματικότητα θα μπορούσα να κάνω κάτι και με αυτόν, προτείνοντας ένα τρόπο να σκεφτούμε πέρα από τα αδιέξοδα του κομμουνισμού και του φεμινισμού, όπου ο τελευταίος δεν κατάφερε να αναλογιστεί σε βάθος την τάξη, την φυλή και την τρανς πραγματικότητα.
Πριν σας αφήσω θέλω να σας πω ότι το βιβλίο σας μου φάνηκε σαν ένα ιδανικό εισαγωγικό βιβλίο στον Μαρξισμό. Ασχολείστε με όλα τα σημαντικά ζητήματα του Μαρξισμού, σε διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης αντλώνοντας από διαφορετικές προσεγγίσεις και παραδόσεις. Το βρήκα τόσο ιδανικό για αυτό τον σκοπό που σκεφτόμουν να το γράψω στο οπισθόφυλο. Η διδασκαλία σας είναι βέβαια ανατρεπτική. Υπάρχει αυτό το φοβερό απόσπασμα από το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου σας:
Πήγα και τα παιδιά μου να δουν αυτή την ταινία. Ήθελα να γνωρίζουν κάτι για την αφετηρία και τα κίνητρα μιας δομής συναισθημάτων που βρέθηκα κάποια στιγμή στην ζωή μου να βιώνω πολύ έντονα και στην οποία θα μείνω αλληλέγγυα για το υπόλοιπό της. Ας το παραδεχτούμε, σύντροφα, είμαστε ηττημένα άτομα. Δεν θα υπάρξει καμία δεύτερη ευκαιρία για εμάς. Και το να προσπαθούμε να μένουμε πιστές σε κάτι του οποίου ο κεντρικός μύθος ανήκει στην Ιστορία σημαίνει, άλλωστε, πάντα να το προδίδουμε. Πρέπει να ξεκινήσουμε ξανά από το μηδέν.
MW: Πήγα τα παιδιά μου στο έργο του Ραούλ Πεκ, Ο Νεαρός Καρλ Μαρξ, για να δουν μία ιστορία για τις απαρχές της κουλτούρας από την οποία προερχόμουν και στην οποία θα είμαι αλληλέγγυα μέχρι θανάτου. Δεν θα έλεγα πιστή, όπως λέει ο Μπαντιού, κάτι που απλά μου βρωμάει θεολογία. Αλληλέγγυα, καλύτερα. Αυτό που είναι για μένα ένα σημείο κλειδί στο έργο του Πεκ είναι ότι οι Μαρξ και Ένγκελς άλλαξαν ριζικά την ριζοσπαστική προλεταριακή κουλτούρα. Την συνέδεσαν με την ιστορική της εποχή και την έκαναν ιστορική. Έτσι δεν απευθύνονταν πια στην διαχρονική δικαιοσύνη της τάξης των τεχνητών, αλλά στις ιστορικές πρακτικές της εποχής του βιομηχανικού εργάτη. Ε λοιπόν, μία τέτοια αναθεώρηση πρέπει να γίνει ξανά, όπως λέει ο Ντεμπόρ, από την αρχή.
[1] McKenzie Wark, μετάφραση Νεκτάριος Καλαϊτζής, Ένα μανιφέστο των χάκερ, Αθήνα: Scripta, 2006.
[2] Π.χ. οι πρώτες ελληνικές μεταφράσεις του Κεφαλαίου χρονολογούνται ήδη στο 1929.
[3] Δύο άλλες μεταφράσεις τις λέξεις χυδαίος που συχνά λειτουργούν καλά είναι: άξεστος και αγοραίος.
[4] Ως τέτοιες, οι ερωτήσεις ενίοτε να αντιφάσκουν μεταξύ τους.
[6] Όπου σπάνη είναι η μετάφραση της λέξης scarcity. Μεταφράζεται και ως έλλειψη ή αποστέρηση, είναι η συνθήκη ενός πράγματος να είναι σπάνιο, ενώ είναι ταυτόχρονα επιθυμητό ή αναγκαίο.
[8] Η Αλτουσερική προσέγγιση όπως την αποκαλεί η συγγραφέας – που είναι και ο κύριος τρόπος με τον οποίο το έχω εκτιμήσει ως θεωρητικό έργο.
[9] Τα δεδομένα ως δυνατότητα μπορούν να φανούν ξεκάθαρα στην περίπτωση των προτάσεων «Μήπως εννοείτε…;» του google search: H Google κρατούσε ακατέργαστα δεδομένα από τις αναζητήσεις των χρηστών. Κάποια στιγμή μία μηχανικός διαπίστωσε ότι μπορούσε να εφαρμόσει εύκολα τις τεχνικές μηχανικής μάθησης που γνώριζε έχοντας αυτό το πολύτιμο αγαθό, για να φτιάξει ένα σύστημα προτάσεων: ανίχνευσε πότε κάποιο άτομο έχει βρει αυτό που ψάχνει και φτιάξε ζευγάρια δεδομένων με δοσμένες (λανθασμένες) και αποσκοπούμενες (τελικές) προτάσεις – και άσε την μηχανική μάθηση να κάνει τα υπόλοιπα… Είναι εντυπωσιακό πόση ώρα έψαχνα για να εντοπίσω – αποτυχημένα – αυτό το βίντεο που είχα δει πριν περίπου δύο χρόνια. Έλειπε ακόμα και από το ιστορικό μου, αν και εκείνη την περίοδο προσπαθούσα να μην αφήνω ιστορικό στο youtube σαν πολιτική πράξη, ενώ έπειτα διέγραφα ότι δεν ήθελα να προσέχει – πλέον απλά προτιμώ να με καταγράφει, σημάδια πολλών τεχνο-κοινωνικών προσαρμογών. Ταυτόχρονα οι περισσότερες μου αναζητήσεις στο google για το θέμα (αν και στοχευμένες) κάπως παρέλυπταν ή κάλυπταν την φράση δεδομένα των χρηστών και έτσι και την κλίμακα και την σημασία τους. Εστίαζαν στην τεχνική πτυχή αυτού του έργου – σαν να ήταν προσβάσιμη. Αυτό το μάλλον ατύχες Google bombing και η επιπλέον ανάγκη για γνώσεις SEO μπορεί να ειδωθεί σαν ένα αντίμετρο σε μορφές αντιπρογραμματισμού [counterprogramming] των κυρίαρχων αφηγημάτων και προτεραιοτήτων που ωφελούν το Διάνυσμα.
[10] Βλέπε π.χ. ενισχυτική μάθηση [reinforcement learning] και συγκεκριμένα την έρευνα γύρω από την λεγόμενη μιμητική μάθηση [imitation learning].
[11] Όπως επισημαίνουν μερικοί μαρξιστές η διαφήμιση είναι ένα τελικό και θεμελιώδες μέρος του προτσές παραγωγής (και του αποκαλούμενου saltomortaleτου εμπορεύματος). Έτσι η βιομηχανία των μίντια αποκτά πυρηνικό ρόλο στην εμπορευματική παραγωγή. H ίδια η εικόνα ενός εμπορεύματος υπερκαθορίζει την παραγωγή του οδηγώντας σε τεχνολογίες που κάνουν κάτι τέτοιο εφικτό και που ανοίγουν νέες δυνατότητες μέσα από αυτή τη νέα μορφή αφαίρεσης. Τρόποι διεπαφής όπως το prompting(βλέπε Stable Diffusion), που σήμερα χρησιμοποιούμε για να «δημιουργήσουμε» και να κατεβάσουμε μία εικόνα της επιλογής μας μπορεί στο μέλλον να χρησιμοποιούνται προκειμένου να παραλαμβάνουμε ένα αντικείμενο «δημιουργημένο από ή για εμάς» στο σπίτι μας. Φανταστείτε έναν προσωπικό ράφτη που του λες τι περίπου θες και στο φτιάχνει. Όπως άλλωστε λέει και η Holly Herndon οι γενικές οδηγίες που δίνουμε κατά την διάρκεια δημιουργικών διαδικασιών (π.χ. αυτό που κάνει η σκηνοθέτης) δεν διαφέρει ιδιαίτερα από το ίδιο το prompting.
*Ο Γιάννης Σιγλίδης είναι διδακτορικός ερευνητής και καλλιτέχνης στον χώρο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ζει στο Παρίσι.
Σε κοινή αποστολή με το πανευρωπαϊκό κίνημα DiEM25 και την εκλογική έκφρασή του στην Ελλάδα ΜέΡΑ25, το mέta έχει τη χαρά να συμμετέχει στις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν στην Κύπρο από τις 23 έως τις 25 Νοεμβρίου 2022 για την έναρξη λειτουργίας του κυπριακού τμήματος του DiEM25.
Στο κλιμάκιο που θα επισκεφθεί το νησί περιλαμβάνονται, εκτός από την πρόεδρο του Δ.Σ. του mέta Δανάη Στράτου, ο βουλευτής και περιβαλλοντολόγος-ακτιβιστής Κρίτων Αρσένης, ο συντονιστής της Κεντρικής Επιτροπής του ΜέΡΑ25 Ελλάδος Κώστας Ντάσκας, ο πολιτικός διευθυντής του DiEM25 Έρικ Έντμαν και τοπικά στελέχη του DiEM25 Κύπρου και ΜέΡΑ25 Ελλάδος.
Το πρόγραμμα του τριημέρου περιλαμβάνει ανοιχτή πολιτική εκδήλωση με κεντρικό ομιλητή τον Κρίτωνα Αρσένη την Τετάρτη 23 Νοεμβρίου (ώρα 19:30) στην αμφιθεατρική αίθουσα της Νέας Βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Κύπρουστη Λευκωσία, καθώς και ανοιχτή συγκέντρωση μελών και φίλων του DiEM25 και ΜέΡΑ25, στο NeMe Arts Centre της Λεμεσού την επομένη, 24 Νοεμβρίου. Επίσης θα υπάρξει συνάντηση με περιβαλλοντικές ομάδες στην Χερσόνησο Ακρωτηρίου Λεμεσού (Lady’s Mile) το μεσημέρι της Πέμπτης και επαφές με τα κοινοβουλευτικά κόμματα ΑΚΕΛ και Οικολόγων το πρωϊ της Παρασκευής στην Λευκωσία.
Το mέta, που καταστατικά συνδέεται τόσο με το ΜέΡΑ25 Ελλάδος όσο και με το DiEM25 και την Προοδευτική Διεθνή, επενδύει πολλές προσδοκίες σε αυτήν την αποστολή. Αποτελεί ευκαιρία παρουσίασης των δράσεών του Κέντρου μας, αμφίδρομης επικοινωνίας με στόχο τον σχεδιασμό πιθανών μελλοντικών κοινών πρωτοβουλιών με τους συναγωνιστές και τις συναγωνίστριες στην Κύπρο, καθώς και υπογράμμισης του βάθους που οφείλει να έχει η πολιτική μας παρέμβαση, προχωρώντας παράλληλα με την ζύμωση στον χώρο των ιδεών για την χαρτογράφηση μετακαπιταλιστικών εναλλακτικών. Τα δείγματα γραφής που καθημερινά δίνει το ριζοσπαστικό πολιτικό, διανοητικό και καλλιτεχνικό δυναμικό της Κύπρου μας κάνουν να αισιοδοξούμε καθημερινά ότι ο κοινός βηματισμός μας θα αποβεί ιδιαίτερα καρποφόρος.
“Οι δράσεις που αναπτύσσουμε από το 2020, οπότε ιδρυθήκαμε ως διεθνής ερευνητικός και ταυτόχρονα καλλιτεχνικός οργανισμός, συνδεόμενος με το ΜέΡΑ25, το DiEM25 και την Προοδευτική Διεθνή, δεν θα ήταν πλήρεις χωρίς παρέμβαση και στο εκδοτικό πεδίο”, ανέφερε η πρόεδρος του Δ.Σ. του mέta, εικαστικός Δανάη Στράτου.
“Η υποχώρηση της στρατηγικής συζήτησης στην Αριστερά ή ο εγκλωβισμός της θεωρητικής αναζήτησης στο ακαδημαϊκό πεδίο, χωρίς εμπλοκή με τα κοινωνικά υποκείμενα, είναι ένα από τα συμπτώματα της κρίσης μας, με το οποίο οφείλουμε να αναμετρηθούμε επειγόντως” τόνισε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε: “Σε αντίθεση με ό,τι μπορείτε να δείτε στην εκδοτική παρουσία άλλων αντίστοιχων οργανισμών συνδεόμενων με κόμματα, δεν μας ενδιαφέρουν πολυτελείς εκδόσεις για τους λίγους, αλλά βιβλία που θα αφήσουν αποτύπωμα στον χώρο των ιδεών, θα προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό και, αν μη τι άλλο, θα καλύψουν υπαρκτά κενά”.
Εξ ου και χαρακτήρισε “περίπου αυτονόητη” την επιλογή της συνεργασίας με τις Εκδόσεις Τόπος, λόγω της φυσιογνωμίας που έχουν κατοχυρώσει στον χώρο του βιβλίου, ενώ εξέφρασε ιδιαίτερη ικανοποίηση για το γεγονός ότι τον σχεδιασμό των βιβλίων και εξωφύλλων της σειράς ανέλαβε ο Δημήτρης Αρβανίτης.
“Για εμάς είναι σταθερή η προσπάθεια να παρουσιάσουμε στο κοινό διανοητές της σύγχρονης ριζοσπαστικής σκέψης και να ενισχύσουμε τον διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικά ρεύματα της προοδευτικής διανόησης, που όμως τα ενώνει η θέληση για μια ουσιαστική αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης” ανέφερε από την πλευρά του ο Βαγγέλης Γεωργακάκης των Εκδόσεων Τόπος, εντάσσοντας το συγκεκριμένο εγχείρημα στα ευρύτερα συμφραζόμενά του.
“Τα τελευταία χρόνια” ανέφερε “και ειδικά μετά το 2010 και την κρίση που αντιμετώπισαν πολλές χώρες και πολύ οδυνηρά η δική μας, οι συνέπειες στην εκδοτική παραγωγή ήταν πολύ σοβαρές και η επαφή του κοινού με τη σύγχρονη κίνηση ιδεών ειδικά από το εξωτερικό ήταν πολύ δύσκολη. Ο οικονομικός παράγοντας, με δεδομένο ότι δεν έχουμε απεριόριστο κοινό ως χώρα, δημιουργούσε προσκόμματα στο να διατηρήσουμε επαφή με τη διεθνή εκδοτική παραγωγή. Επηρέασαν όμως και οι συγκυρίες της πολιτικής. Όλοι διαπιστώσαμε ότι μέχρι το 2015 υπήρχε έντονο ενδιαφέρον για το πολιτικό και κοινωνικό βιβλίο και μετά είχαμε κατακόρυφη πτώση. Τώρα ψυχανεμιζόμαστε μιαν ελαφρά ανανέωση του ενδιαφέροντος”.
Για την εκδοτική σειρά που εκπονείται από κοινού με το mέta τόνισε: “Οι συνεργασίες αυτές που συμβάλλουν στον περιορισμό του κόστους και ταυτόχρονα διευρύνουν τους διαύλους διάδοσης των βιβλίων έχουν ως αποτέλεσμα κάτι που για εμάς έχει τεράστια σημασία: να μπορούμε να διατηρούμε το ελληνικό κοινό σε επαφή με τη σύγχρονη παραγωγή σκέψης, που μας λείπει πραγματικά. Οι πρώτες αντιδράσεις στη νέα εκδοτική σειρά είναι πολύ ενθαρρυντικές και η πρόσβασή τους ειδικά σε νέο κοινό λειτουργεί πολύ καλά”.
Ο ερευνητικός διευθυντής του mέta, δρ. Σωτήρης Μητραλέξης στάθηκε στο γεγονός ότι η νέα εκδοτική σειρά καλύπτει τόσο βιβλία των οποίων η απουσία από την ελληνική αγορά ήταν ηχηρή (όπως Το Πρεκαριάτο, το οποίο έχει σφραγίσει την σχετική διεθνή συζήτηση εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία), όσο και συμβολές εξαιρετικά πρόσφατες, όπως το Χωρίς Αφεντικά, με έτος έκδοσης στα αγγλικά το 2022. “Συνεισφέρουμε” τόνισε “στην ελληνική βιβλιαγορά βιβλία που έλειπαν και που θα συνεχίσουν να είναι σημαντικά πέρα από κύκλους ετών και εκλογών και θα συνεχίσουν να αποτελούν τμήμα ενός διαλόγου τόσο υψηλού θεωρητικού όσο και ευρύτερου, διότι τα θέματα που αφορούν δεν περικλείονται σε έναν στενό κύκλο διανοουμένων”. Επεσήμανε δε ότι εκτός των μεταφράσεων, επιδίωξη της νέας εκδοτικής σειράς αποτελεί και η παρουσίαση πρωτότυπων επεξεργασιών και από Έλληνες συγγραφείς.
Η συνέχεια του εγχειρήματος, όπως περιέγραψε, προβλέπεται να περιλάβει εντός του 2023 τα βιβλία:
Εκλογές 1981: Αποτιμώντας ένα κρίσιμο ορόσημο της μεταπολιτευτικής ιστορίας (συλλογικός τόμος με κείμενα των Βασίλη Ασημακόπουλου, Σίσσυς Βελισσαρίου, Γιάννη Μαυρή και Χρύσανθου Τάσση σε επιμέλεια Κώστα Ράπτη),
Το Τέλος ενός Κόσμου: Από τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας στη διαμόρφωση της νέας πλανητικής τάξης, του ερευνητικού συνεργάτη του mέta Δημήτρη Β. Πεπόνη, σε επιμέλεια Σωτήρη Μητραλέξη & Στέφανου Ρέππα,
Μετακαπιταλιστική Συμμετοχική Οικονομία και Κοινωνία: αρθρώνοντας μια εκδοχή μη-δυστοπικού μετακαπιταλισμού ( συλλογικός τόμος με κείμενα των Michael Albert, Savvina Chowdhury, Robin Hahnel, Stephen R. Shalom σε επιμέλεια: Σωτήρη Μητραλέξη & Στέφανου Ρέππα),
Placeless People: Writings, Rights, and Refugees [ελληνικός τίτλος εκκρεμεί] της Lyndsey Stonebridge, μελετήτριας της Χάνα Άρεντ,
The Blue Commons: Rescuing the Economy of the Sea[ελληνικός τίτλος εκκρεμεί] του Guy Standing.
Ο Γκάι Στάντινγκ, στιγμιότυπο από την ομιλία του στο Βιομηχανικό χώρο Πλύφα, φωτογραφία pressenza.
Βραδιά Γκάι Στάντινγκ χτες στον βιομηχανικό χώρο Πλύφα, στην Αθήνα. Σε όλες και όλους εμάς που τον παρακολουθούμε προσεκτικά εδώ και χρόνια, που είχαμε την τιμή να τον φιλοξενούμε στο ντοκιμαντέρ του πρακτορείου pressenza «Καθολικό Βασικό Εισόδημα: δικαίωμα στη ζωή» δεν ήταν έκπληξη η χτεσινή του ομιλία. Ήταν μια ακόμα επιβεβαίωση ότι ζούμε την εποχή του πρεκαριάτου και ονειρευόμαστε – αν θέλετε από ανάγκη – την αποσύνδεση της ανθρώπινης επιβίωσης από τη δουλειά, μέσα από την επανανοηματοδότηση της εργασίας, που θα οδηγήσει στην σταδιακή απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σημερινή στενά περιορισμένη της μορφή. Μια διαδικασία επίπονη, γιατί απαιτεί μεταξύ άλλων κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: την προσπάθεια ανεύρεσης νέας ταυτότητας για το ανθρώπινο ον, αφού δεν θα χαρακτηρίζεται μόνο ή κυρίως από το επάγγελμά του. Κι αυτό είναι μαγικό και συνάμα δύσκολο.
Ο Γκάι Στάντινγκ ήρθε αυτές τις ημέρες ξανά στην Ελλάδα, αυτή τη φορά με την ευκαιρία της έκδοσης στα ελληνικά ενός από τα πρώτα του βιβλία με τίτλο «Το Πρεκαριάτο – η νέα επικίνδυνη τάξη», σε μετάφραση της Μαρίνας Τουλγαρίδου. Πολύ σωστά οι εκδόσεις Τόπος και το mέta, Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, αντιλήφθηκαν ότι οι καιροί που ζούμε είναι αδύνατον να μην πλαισιωθούν από τις 360 σελίδες του Στάντινγκ, καθώς ήταν ο πρώτος που συνέδεσε την παλιά έννοια του επισφαλούς – precarious με το προλεταριάτο. Το πρεκαριάτο είναι μια ευρύτατη και υπό διαμόρφωση τάξη «πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων ανά τον κόσμο, δίχως μια άγκυρα σταθερότητας».
Γ. Βαρουφάκης, Σ. Μητραλέξης και Γ. Στάντινγκ
Πρόκειται για μια διαρκώς κινούμενη ομάδα ηλικιωμένων, μεσήλικων αλλά και νέων. Οι νέες και οι νέοι απασχολούν ιδιαίτερα τον Στάντινγκ. Άτομα που καλούνται να έχουν αυξημένα προσόντα πολύ νωρίς, με αβέβαιο μέλλον. Βιώνουν έλλειψη θέσεων εργασίας, κάνουν διαρκώς αιτήσεις για θέσεις εργασίας ή στον αντίποδα εργάζονται σκληρά, πολλές φορές περισσότερο από 8 ώρες τη μέρα, αλλά δεν καταφέρνουν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες και σε αρκετές περιπτώσεις ανατρέφουν παιδιά σε ένα τελείως αβέβαιο παρόν και μέλλον. Αν και εφόσον καταφέρουν να τη βγάλουν καθαρή μέχρι να φτάσουν στη σύνταξη – στα πόσα χρόνια κανείς δεν ξέρει, αφού η συντάξιμη ηλικία διαρκώς επιμηκύνεται – θα έχουν κληθεί μέσα από χαμηλότερους μισθούς να πληρώσουν πολύ πιο επιβαρυμένες κρατήσεις για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού. Κρατήσεις οι οποίες θα υποστούν το ρίσκο της επένδυσης, επομένως καθίστανται αυτόματα και μη εγγυημένες. Όλο αυτό το πλαίσιο εκτυλίσσεται έχοντας τις φωνές των επισφαλώς εργαζομένων ή ανέργων «σε σίγαση», λόγω της κρίσης που περνά ο θεσμός των συνδικάτων.
Στο βιβλίο του αναφέρεται και στις άλλες υπο-ομάδες που συνιστούν το πρεκαριάτο, τις συνθήκες που το δημιούργησαν, τη δαιμονοποίησή του, την κρίση του προνοιακού συστήματος, ολόκληρο κεφάλαιο για τη μετανάστευση, την αποδυνάμωση της δημοκρατίας και το νεοφασισμό και καταλήγει μέσα από σειρά αναλύσεων στο τελευταίο κεφάλαιο: «Για μια πολιτική του παραδείσου». Μια πολιτική «ήπια ουτοπική που υπερηφανεύεται γι’ αυτό». Εδώ ο Στάντινγκ προτείνει μια σειρά γενναίων πολιτικών που απαντούν στον πυρήνα του προβλήματος και όχι απλά στη διαχείρισή του. Αναφέρεται στην ανάγκη εκ νέου ορισμού της εργασίας με προϋπόθεση τον ίδιο σεβασμό για όλες τις πτυχές της. Υποστηρίζει τη σημασία διάσωσης της εκπαίδευσης, με νέο περιεχόμενο, νέο προσανατολισμό και κυρίως συμμετοχικότητα στη διαμόρφωσή της από όλη την εκπαιδευτική κοινότητα. Προτείνει τη λύση της καθολικής παροχής βασικού εισοδήματος που θα σημάνει την αναδιαμόρφωση του φορολογικού και του προνοιακού συστήματος. Προτεραιοποιεί την αντίληψη του κοινού πλούτου, στον οποίο πρέπει να έχει πρόσβαση και να σέβεται όλη η ανθρωπότητα. Τοποθετεί σε νέους άξονες τα εργασιακά δικαιώματα, την επαγγελματική ελευθερία, την αναδιανομή της ασφάλειας και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Αναδεικνύει την υπέρτατη ανάγκη του ελεύθερου χρόνου και της απόκτησης ελέγχου του κάθε ανθρώπου σε αυτόν.
Το πλέον σημαντικό – κατά τη γνώμη μου – είναι πως όλα τα παραπάνω τα βλέπει μέσα από ένα βλέμμα που αγαπά τον άνθρωπο και ποντάρει στις δυνατότητές του. Αφήνει στην άκρη τις καχυποψίες και το μηδενισμό και γράφει υπερήφανα: «Ένα πρώτο καθήκον είναι να διεκδικήσουμε αυτό που αρνούνται οι εργατιστές και οι νεοφιλελεύθεροι. Να υπάρχει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους ώστε να σκέφτονται και να πράττουν προς το συμφέρον τους και να σέβονται τους άλλους. Δεν πρέπει να τους συμπεριφέρονται σαν να είναι τεμπέληδες, εν δυνάμει εγκληματίες, παραβάτες του νόμου ή εγγενώς εγωιστές. Πρέπει να πει κανείς στους ελευθεριακούς πατερναλιστές παρακινητές να κοιτούν τη δουλειά τους και τις αρχιτεκτονικές των επιλογών τους: το Πανοπτικό πρέπει να αρθεί. Η κατάλληλη εκπαίδευση και ο «ποιοτικός χρόνος» είναι τα μέσα για να βοηθηθούν οι άνθρωποι να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις. Αντίθετα με αυτό που λένε οι ελευθεριακοί πατερναλιστές, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν παίρνουν υποβέλτιστες αποφάσεις γιατί τους κατακλύζουν οι πληροφορίες. Τις παίρνουν επειδή δεν έχουν το χρόνο ούτε την ενέργεια να ξεχωρίσουν τις χρήσιμες πληροφορίες, δεν έχουν πρόσβαση σε συμβουλές ειδικών γιατί δεν μπορούν να τους πληρώσουν, δεν έχουν Φωνή για να ασκήσουν τις επιλογές τους.»
επιμέλεια μετάφρασης από τα αγγλικά: Στέφανος Ρέππας
Ο Shoja Azari είναι Ιρανός εικαστικός καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής που ζει στη Νέα Υόρκη και συνεργάζεται με τη Sherin Neshat, σύντροφο και σύζυγό του, σε καλλιτεχνικά πρότζεκτ με σημασία και ουσία. Το τελευταίο τους έργο είναι το Land of Dreams, μια θαυμάσια νέα ταινία που διαδραματίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά πάντα με τόσο έντονο νόημα, δηλαδή τη Νέα Ιρανική Επανάσταση για την οποία ο Shoja γράφει παρακάτω. Αφού καταδείξει πόσο κεντρικές είναι οι εξελίξεις στο Ιράν για τις παγκόσμιες υποθέσεις από τη δεκαετία του 1950, και ιδιαίτερα από το 1979, ο Shoja θέτει το μεγαλύτερο και πιο σχετικό ερώτημα: Θα προδώσει για άλλη μια φορά η διεθνής αριστερά τον ιρανικό λαό; Στο ερώτημα αυτό θα ήθελα να προσθέσω: Θα προδώσει για άλλη μια φορά η διεθνής αριστερά τον εαυτό της προδίδοντας τον ιρανικό λαό;
Σχόλιο του Γιάνη Βαρουφάκη
Η ιρανική επανάσταση του 1979 συνέπεσε με την εμφάνιση της νεοφιλελεύθερης τάξης και την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού στον κόσμο. Το σημερινό νέο επαναστατικό κίνημα συμπίπτει με τη βαθύτερη κρίση του χρηματιστικού καπιταλισμού από τη δεκαετία του 1920.
Όταν η επανάσταση του 1979 εισήλθε στα τελικά της στάδια και η πτώση του καθεστώτος του Σάχη φαινόταν αναπόφευκτη, οι ΗΠΑ και η Δύση, στο αποκορύφωμα του ψυχρού πολέμου, ευθυγραμμίστηκαν με τις πιο αντιδραστικές παρατάξεις μέσα στο κίνημα, δηλαδή τους ισλαμιστές φονταμενταλιστές με επικεφαλής τον Χομεϊνί. Την ίδια στιγμή, οι διανοούμενοι και η αριστερά μέχρι τότε, η εμπροσθοφυλακή της επανάστασης, υπό τη σοβιετική και μαοϊκή ρουμπρίκα του αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού, βρήκαν την αντιιμπεριαλιστική στάση του Χομεϊνί σύμφωνη με τους στόχους τους και απαραίτητο βήμα για την επιτυχία της επανάστασης.
Η σιιτική ισλαμική δημοκρατία γεννήθηκε με τη λανθασμένη φιλοδοξία της να αναστήσει τον ισλαμικό πολιτισμό υιοθετώντας, από τη μία πλευρά, μια αντιιμπεριαλιστική ρητορική, ενώ, από την άλλη, συντρίβοντας την αριστερά και την αντίθεσή της στη θεοκρατία. Δέκα χρόνια αργότερα, η Σοβιετική Ένωση είχε πέσει και η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων πανηγύριζε το «Τέλος της Ιστορίας» κάτω από το σύννεφο της ραγδαίας επέκτασης και κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Ανάμεσα στις φτωχές και κατεστραμμένες μάζες του μουσουλμανικού κόσμου, η ισλαμική ρητορική του καθεστώτος του Ιράν έμοιαζε με μια σπάνια πηγή χειραφετητικής ελπίδας. Αυτό, με τη σειρά του, ενίσχυσε και νομιμοποίησε τη ληστρική επέκταση των ισλαμιστών στην περιοχή, οδηγώντας αναπόφευκτα σε αντιπαράθεση με τον ιστορικό σουνιτικό αντίπαλο και στην άνοδο του ISIS. Σε λίγο καιρό, η Ισλαμική Δημοκρατία αντιμετώπισε πόλεμο σε όλα τα μέτωπα.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η Ισλαμική Δημοκρατία είναι ένα σύστημα που γεννήθηκε μέσα από την κρίση και διατηρείται με την υποκίνηση της κρίσης. Λόγω της αναχρονιστικής της φύσης, ταλαντεύεται μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών αντιφάσεων που δεν μπορεί ούτε να διαχειριστεί ούτε να επιλύσει. Η αλήθεια είναι ότι, παρά τον ανορθολογισμό του, την καθυστέρησή του, την εξάρτησή του από μια αυξανόμενη τάξη παθητικών εισοδηματιών, η ανάπτυξη του Ιράν μετά την επανάσταση του 1979 συμβαδίζει με τον νέο, νεοφιλελεύθερο τύπο συσσώρευσης κεφαλαίου. Η πικρή αντιπαλότητα μεταξύ των λεγόμενων ρεφορμιστικών και συντηρητικών παρατάξεων του καθεστώτος ήταν μια ώθηση και μια έλξη για τη φύση και την πορεία της ενσωμάτωσης στο παγκόσμιο σύστημα. Μια διαδικασία ιδιωτικοποιήσεων βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη από τη δεκαετία του 1990, με τη ρεφορμιστική παράταξη να οραματίζεται τις ξένες επενδύσεις και την ενσωμάτωση στην παγκόσμια αγορά (ουσιαστικά την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο) ως το μοναδικό όχημα για την ανάσχεση της κρίσης. Ταυτόχρονα, ο συντηρητικός συνασπισμός υπό την κυριαρχία του στρατού (IRGC και Basij), δημιουργώντας και ελέγχοντας έναν λαβύρινθο βυθισμένων επιχειρήσεων, στοχεύει στην επέκταση στις περιφερειακές αγορές και στην ευθυγράμμιση με την Κίνα και τη Ρωσία σύμφωνα με το μεταβαλλόμενο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η απορρύθμιση, η κατάργηση των επιδοτήσεων και μια αναπόφευκτη λαϊκή αντίδραση που απαιτούσε κοινωνική δικαιοσύνη.
Η συσσώρευση πλούτου και κεφαλαίου υπό τον έλεγχο μιας μαφίας των λεγόμενων ιδιωτικών επιχειρήσεων, σε άμεση συνεργασία με τον στρατό και την κυβέρνηση, έχει οδηγήσει σε τρομερή φτώχεια, εκμετάλλευση, παιδική και σκλαβωμένη εργασία και καταστροφή του περιβάλλοντος στο Ιράν. Είναι, επομένως, σημαντικό για τους δυτικούς αριστερούς να κατανοήσουν πώς η συσσώρευση κεφαλαίου, νεοφιλελεύθερου τύπου, ακόμη και στην υβριδική ιρανική μορφή της, βρίσκεται στην καρδιά του ταξικού πολέμου και των εντάσεων που μαίνονται σήμερα στο Ιράν. Οι αριστεροί, παγκοσμίως, δεν πρέπει να παραπλανηθούν από την αντιιμπεριαλιστική, αντι-αμερικανική πόζα και να σκεφτούν το φαύλο ιρανικό καθεστώς ως δυνητικό σύμμαχο.
Εξετάζοντας την εξέλιξη των εσωτερικών εντάσεων του καθεστώτος, το 2021 το IRGC εδραίωσε την εξουσία του και, ως αποτέλεσμα, η συντηρητική παράταξη έβαλε το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των ρεφορμιστών, οι οποίοι μέχρι τότε είχαν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην έμπνευση ψεύτικων ελπίδων και στην παροχή περιορισμένης νομιμοποίησης στο καθεστώς. Η συστημική κρίση της Δύσης το 2008, μέχρι σήμερα, η εμβάθυνσή της κατά τη διάρκεια της πανδημίας και τώρα ο πόλεμος στην Ουκρανία ενθάρρυναν το θεοκρατικό καθεστώς να ενισχύσει τη συμμαχία του με την Κίνα και τη Ρωσία με την ελπίδα να παρακάμψει την εσωτερική του κρίση. Αυτό που οι κυβερνήτες της Ισλαμικής Δημοκρατίας αδυνατούν να δουν είναι η καθολική φύση της συστημικής κρίσης του νεοφιλελευθερισμού, που έχει ως αναπόσπαστο μέρος της την Κίνα, που αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαιώνισης του πολέμου στην Ουκρανία. Κατά συνέπεια, λόγω αυτής της ανίερης συμμαχίας και της εδραίωσης της εξουσίας, το Ιράν βρίσκεται τώρα στα πρόθυρα μιας νέας επανάστασης.
Η τρέχουσα ιρανική εξέγερση έχει εισέλθει στον δεύτερο μήνα της, με τις γυναίκες και τη νεολαία μπροστά και στο επίκεντρο να ηγούνται του κινήματος. Αυτό που διακρίνει αυτή την εξέγερση από πολλές άλλες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών δεν είναι μόνο η ηγεσία της, αλλά και η ριζοσπαστική της φύση. Ενώ οι προηγούμενες διαμαρτυρίες ήταν τοπικές και αφορούσαν πολλαπλά πολιτιστικά, εθνοτικά και οικονομικά παράπονα από διαφορετικές ομάδες, αυτή είναι σημαντική για τον ενοποιητικό της χαρακτήρα και τον στόχο της διάλυσης του καθεστώτος. Όλες οι ενδείξεις δείχνουν την εκκολαπτόμενη δυναμική προς μια πλήρους κλίμακας κοινωνική επανάσταση και αναδιοργάνωση της κοινωνίας σε διαφορετική κλίμακα και τάξη που μπορεί να προσφέρει ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο και να εμπνεύσει τον Παγκόσμιο Νότο και πέρα από αυτόν. Το Ιράν βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη ιστορική συγκυρία εμποτισμένη με την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί την κατακλυσμιαία νεοφιλελεύθερη κρίση και την αναδιαμόρφωση του παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη. Μπορεί η διεθνής Αριστερά να αδράξει αυτή την ευκαιρία για να αποτινάξει το παλιό και κουρασμένο κέλυφος της και να φανταστεί μια νέα αφήγηση που να μπορεί να εμπνεύσει τη νεολαία του Ιράν, η οποία αποτελεί την κινητήρια δύναμη του κινήματος; Μπορεί το «άλλο τώρα» να είναι κοντά για το Ιράν;
Ας ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στην ανατομία αυτής της ιστορικής ευκαιρίας. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο αντιδραστικός και αναχρονιστικός χαρακτήρας της Ισλαμικής Δημοκρατίας της έχει δώσει ημι-αυτονομία από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο που έχει διεισδύσει, και έχει υποτάξει, σχεδόν κάθε έθνος και επιχείρηση σε όλο τον κόσμο στη μαγεία των αφεντικών της Wall Street. Όπως έχω ήδη εξηγήσει, αυτό δεν σημαίνει ότι το Ιράν είναι απρόσβλητο από τη συσσώρευση κεφαλαίου νεοφιλελεύθερου τύπου, σύμφωνα με το παγκόσμιο παράδειγμα, που επιδεινώνει τις ταξικές συγκρούσεις και την περιβαλλοντική καταστροφή. Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η Ισλαμική Δημοκρατία έχει συντρίψει κάθε αντιπολίτευση και έχει υπονομεύσει όλες τις πολιτικές και εργατικές οργανώσεις μέσω των ενσωματωμένων φασιστικών οργανώσεών της που χρησιμοποιούν παραστρατιωτικές συμμορίες λούμπεν και επαναστατικές φρουρές. Ας μην ξεχνάμε ότι η επιτυχία των ισλαμιστών στην αεροπειρατεία της επανάστασης του 1979 οφειλόταν κυρίως στην ικανότητά τους σε μια φασιστικού τύπου μαζική κινητοποίηση με θρησκευτικό ζήλο να εξουδετερώνουν την κάθοδο με βιαιότητα υποκινώντας το φόβο. Ακόμα και όταν το καθεστώς έχασε τις μάζες, θεσμοθέτησε τις τρομοκρατικές συμμορίες του σε έναν λαβύρινθο δυσδιάκριτης δύναμης χρησιμοποιώντας πολλαπλά κέντρα διοίκησης.
Η έλλειψη βιώσιμης αντιπολίτευσης, πολιτικών κομμάτων και πολιτικής ή οργανωμένης εργασίας μπορεί να καταστήσει την πορεία της επανάστασης δαπανηρή και επίπονη. Παρόλα αυτά, ανοίγει την ευκαιρία για μια νέα αφήγηση και τη δυνατότητα μιας νέας οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών. Δεδομένων των εμπειριών μας από το Occupy Wall Street, την Αραβική Άνοιξη και τα τρέχοντα κινήματα στη Λατινική Αμερική και αλλού, η Αριστερά θα πρέπει όχι μόνο να αναγνωρίσει τη φύση και την πραγματικότητα αυτών των σύγχρονων κινημάτων, αλλά και να τα δει σύμφωνα με το μεταβαλλόμενο παράδειγμα και την αναγκαιότητα του οραματισμού της μελλοντικής κοινωνίας στο σύνολό της. Εάν επιτύχουν, αυτά τα μάλλον αδιανόητα κινήματα υπό την ηγεσία της νεολαίας μπορούν τελικά να κορυφωθούν σε μια πλήρους κλίμακας κοινωνική επανάσταση, μετατρέποντας το Ιράν σε ένα πραγματικό εργαστήριο για το όνειρο του μέλλοντος.
Το επαναστατικό κίνημα στο Ιράν στερείται κάθετης ολοκλήρωσης και κλασικής ηγεσίας. Ωστόσο, ένα μήνα μετά τη δημιουργία του, επέδειξε υψηλό βαθμό οργάνωσης και την παρουσία πολλαπλών ηγετικών κέντρων. Οι επαναστάτες στο Ιράν έχουν μάθει μέσα από την εμπειρία ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούν να καταπολεμήσουν τη φασιστική λειτουργία του καθεστώτος είναι μέσω ενός πολέμου φθοράς. Ομάδες νεολαίας σε πολλαπλές τοποθεσίες στις πόλεις και σε ολόκληρη τη χώρα συγκεντρώνονται συχνά τη νύχτα, παίρνουν τον έλεγχο των δρόμων και, σε πολλές περιπτώσεις, εμπλέκουν την αστυνομία σε μάχη. Σχεδόν όλα τα πανεπιστήμια της χώρας έχουν γίνει θέατρο καθημερινών διαδηλώσεων που εξαπλώνονται γρήγορα στα λύκεια. Το καθεστώς, απογοητευμένο και ανίκανο να καταστείλει αυτή την ασύμμετρη μάχη, γίνεται όλο και πιο βίαιο, χτυπώντας, απαγάγοντας και ανοίγοντας πυρ εναντίον παιδιών. Παρά την καταστολή των εφημερίδων και των bloggers από το καθεστώς και το κλείσιμο του διαδικτύου, οι ειδήσεις, οι εικόνες και τα βίντεο διαδίδονται ευρέως και γρήγορα, ενώνοντας τους ανθρώπους στην οργή τους κατά του καθεστώτος και συντρίβοντας τη θρησκευτική του βάση. Σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τη νεολαία, οι εργαζόμενοι σε πολλές βιομηχανίες απεργούν, αν και με την έλλειψη συνδικάτων και απεργιακών κεφαλαίων, αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόκληση, εκτός αν παρακαμφθεί μέσω της διεθνούς αλληλεγγύης.
Η δολοφονία της 17χρονης Mahsa Amini πυροδότησε την τρέχουσα αναταραχή. Εκτός από την αφύπνιση της νεολαίας, παρείχε ένα σημαντικό σύμβολο που βοήθησε να εμπεδωθεί η αίσθηση της ενότητας σε όλο το Ιράν. Η Amini ήταν μια νεαρή γυναίκα αλλά και μια σουνίτισσα Κούρδισσα. Εκτός από την καταπίεση των γυναικών, το καθεστώς καταπίεζε βάναυσα τους Κούρδους, τους σουνίτες και όλες τις εθνικές μειονότητες στο Ιράν. Η μηχανή προπαγάνδας της κυβέρνησης, σπέρνοντας τον φόβο της διάλυσης της χώρας, είχε καταφέρει να κατασκευάσει σιωπηλή συναίνεση μεταξύ της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Η συμπάθεια για τη βάναυση δολοφονία της νεαρής γυναίκας κατά την επίσκεψή της στην πρωτεύουσα Τεχεράνη, μετρίασε αμέσως τον εθνοτικό διαχωρισμό. Το κουρδικό σύνθημα «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία» υιοθετήθηκε αμέσως ως εθνικός ύμνος της επανάστασης.
Ακόμη πιο εκπληκτικό ήταν το πώς η δολοφονία της Mahsa Amini και το σύνθημα «Γυναίκα. Ζωή. Ελευθερία.» χτύπησαν μια ευαίσθητη «χορδή» διεθνώς. Το #Mahsa Amini και το συνοδευτικό σύνθημα έσπασαν όλα τα ρεκόρ του Twitter, ξεπερνώντας τα 200 εκατομμύρια retweets σε λιγότερο από δύο εβδομάδες. Διασημότητες, πολιτικοί, πρωταθλητές του αθλητισμού, κρατικοί υπουργοί και άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα έδειξαν την υποστήριξή τους διεθνώς. Οι ειδήσεις για τις δολοφονίες και τη βαρβαρότητα που προέρχονται από την Ισλαμική Δημοκρατία είναι άφθονες σε μουδιασμένο βαθμό εδώ και πολλά χρόνια — χωρίς οι προοδευτικοί να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη Δύση; Τι ήταν αυτό που είχε απήχηση σε αυτή τη συγκεκριμένη δολοφονία;
Με την άνοδο των δεξιών νεοφασιστικών κινημάτων στην Αμερική και την Ευρώπη, την οργανωμένη επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων, την αύξηση της επιτήρησης και τον περιορισμό των ελευθεριών, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το δράμα της νεολαίας στο Ιράν βρίσκει βαθιά απήχηση σε έναν στρυμωγμένο πληθυσμό σε όλο τον κόσμο. Το «Γυναίκα. Ζωή. Ελευθερία.» μπορεί να θεωρηθεί ως ένα καθολικό σύνθημα που ενώνει όλα τα αιτήματα της εργατικής τάξης χωρίς να υποχωρεί σε παλιά κλισέ που δεν μπορούν ούτε να συλλάβουν την πραγματικότητα του σημερινού αγώνα ούτε να διεγείρουν τη φαντασία για να απομακρυνθούμε από την πιο διχαστική παγίδα της πολιτικής της ταυτότητας. Ό,τι έχει απομείνει σήμερα από την αντικομφορμιστική αριστερά είτε έχει κολλήσει στο παρελθόν είτε υποχωρεί σε κλειστούς ακαδημαϊκούς κύκλους ως πολεμιστές που υπερασπίζονται την ταυτότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς ταξική πάλη.
Σήμερα, οι νέοι στο Ιράν και στον παγκόσμιο Νότο έχουν πολύ περισσότερα κοινά με τους ομολόγους τους στην Ευρώπη, την Αμερική, την Κίνα και τη Ρωσία από οποιαδήποτε γενιά πριν από αυτούς, για τον προφανή λόγο της συνδεσιμότητας με το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μοιράζονται τον φόβο της περιβαλλοντικής καταστροφής που τους περιμένει, όχι ως πολίτες των αντίστοιχων χωρών τους, αλλά ως ανθρώπινη φυλή. Μοιράζονται την περιφρόνησή τους για τη γεροντοκρατία που κυβερνά τον πλανήτη και έχει οικειοποιηθεί τους πόρους και τον πλούτο. Εκτιμούν τη δημιουργικότητα και την εμπειρία έναντι της κατανάλωσης. Με μικρούς τρόπους, έχουν δημιουργήσει μια οικονομία κοινής αξίας. Ίσως, κακοπροαίρετα και αφελώς, η προσαρμογή τους στο bitcoin και τα κρυπτονομίσματα δείχνει τη διεθνή αλληλεγγύη τους, την απογοήτευσή τους από τη νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων και τη γνώση και την αντίθεσή τους στη δύναμη της χρηματοπιστωτικής ολιγαρχίας.
Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι εργαζόμενοι στο Ιράν έχουν συγκεντρωθεί και βρίσκονται σε απεργία υπό το έμβλημα «Γυναίκα. Ζωή. Ελευθερία», επιβεβαιώνοντας την ηγεσία της νεολαίας. Αυτή η νεολαία είναι η μελλοντική εργατική τάξη και έχει ήδη συνειδητοποιήσει και διαμορφώνει διεθνή αλληλεγγύη. Σωστά γνωρίζουν ότι οι ολιγάρχες όλων των εθνών εξαργυρώνουν από κοινού και είναι πλήρως ενωμένοι στο να μετατρέψουν τον κόσμο σε ένα παγκόσμιο αστυνομικό κράτος για να κρατήσουν υπό έλεγχο τις αυξανόμενες μάζες του πρεκαριάτου που είναι κλειδωμένες στα σύνορά τους και υποταγμένες.
Το σημερινό επαναστατικό κίνημα στο Ιράν είναι ένα κάλεσμα αφύπνισης για την Αριστερά. Καλεί για διεθνή αλληλεγγύη και ευκαιρία για «Ένα άλλο τώρα», καθώς το Ιράν προετοιμάζεται για την πιθανότητα μιας ακόμη κοινωνικής επανάστασης. Οι ολιγάρχες, σε αρμονία με τους κρατικούς εκπροσώπους τους στη Δύση, περιμένουν εδώ και σαράντα χρόνια και στήνονται στην ουρά για να επωφεληθούν από την τεράστια αγορά του Ιράν, ενώ η Αριστερά παρακολουθεί από το περιθώριο.
Θα προδώσει η αριστερά για άλλη μια φορά την επαναστατική προσδοκία του ιρανικού λαού;
Η πρόεδρος του Δ.Σ. του mέta Δανάη Στράτου περιγράφει το όραμά της για την οικοδόμηση ενός μετακαπιταλιστικού μέλλοντος ελευθερίας και δικαιοσύνης και για το mέta ως γεννήτρια τέχνης και ιδεών σε διεθνές επίπεδο.
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μεταίχμιο όπου ο καπιταλισμός, ως εγγενώς ασταθές σύστημα, πεθαίνει, αλλά η εναλλακτική στη βαρβαρότητα δεν έχει ακόμη αναδυθεί, μας υπενθυμίζει η αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του mέta Σίσσυ Βελισσαρίου.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Το mέta (Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού), ως εργαστήρι ιδεών για την αναζήτηση εναλλακτικών στην παρούσα δυστοπία, θεωρεί ότι στην καρδιά της αποστολής του βρίσκεται το να συμβάλλει στη διαρκώς εμπλουτιζόμενη συζήτηση για τα φύλα, τις ταυτότητες και τις σχέσεις εξουσίας που τα διαπερνούν. Άλλωστε και μόνο η ελληνική επικαιρότητα των τελευταίων μηνών και ετών καταδεικνύει το επείγον της αναμέτρησης με την πατριαρχία. Για τον λόγο αυτό και διοργάνωσε την ημερίδα με θέμα “Φεμινισμός: Κύματα και Ερωτήματα” την Δευτέρα 30 Μαϊου 2022 στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων.
Έμφυλη βία: από τις γυναικοκτονίες μέχρι την καθημερινή παραβιαστική συμπεριφορά. Έμφυλες ιεραρχίες, εμφανείς και αφανείς: στην εργασία, την εκπαίδευση, την κοινωνική αναπαραγωγή, την πολιτική δράση, ακόμη κάποτε και σε αυτήν που φιλοδοξεί να είναι ανατρεπτική. Έμφυλα στερεότυπα: καταπιεστικά συστήματα ρόλων που (ανα)κατασκευάζουν στρεβλές αρρενωπότητες και θηλυκότητες, με παράλληλο αποκλεισμό των μη δυαδικών ταυτοτήτων. Αλλά και αγώνες με έμφυλο πρόσημο: η παρακαταθήκη και το παρόν διαφορετικών κυμάτων και ρευμάτων του φεμινιστικού κινήματος, άρρηκτα δεμένου με την εξέλιξη και τις τομές της φεμινιστικής θεωρίας.
Πολύπλευρες διασταυρώσεις του έμφυλου και ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματος με το ταξικό, το οικολογικό, το αντιπολεμικό και νέα πεδία πάλης, όπως αυτά που αναδεικνύει η μετανάστευση/προσφυγιά και η ψηφιακή εποχή. Πρωτόγνωρες προκλήσεις και αντιφάσεις σε μία εποχή που εντείνεται η εκμετάλλευση, πολλαπλασιάζονται οι αποκλεισμοί, υπονομεύονται προηγούμενες κατακτήσεις, αλλά και ανανεώνεται το λεξιλόγιο και η πρακτική των κινημάτων. Απέναντι στο χειραφετησιακό μας όραμα δεν μπορούμε να φανούμε συνεπείς δίχως μιαν αντίληψη ουσιαστικά διαθεματική που δεν θα παραμελεί (ή δεν θα ενσωματώνει πατερναλιστικά) το διακύβευμα το οποίο προβάλλει η φεμινιστική οπτική και διεκδίκηση.
Μέρος 1ο:
Η επίκαιρη εμπειρία -Καλωσόρισμα από την Δανάη Στράτου, γλύπτρια, πρόεδρο του mέta -Συντονισμός: Σίσσυ Βελισσαρίου, καθηγήτρια ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος mέta, μέλος Π.Γ. ΜέΡΑ25 -Μαρινίκη Αλεβιζοπούλου, δημοσιογράφος της ερευνητικής ομάδας The Manifold. “Γυναικοκτονίες,”ανδρικά δικαιώματα” και η βία του μιντιακού λόγου”. -Δήμητρα Γεωργιάδου, κοινωνική ανθρωπολόγος, υπ. διδ. Παν. Durham. “Επισφαλείς εργαζόμενες στην Ελλάδα των αλλεπάλληλων κρίσεων Το παράδειγμα των ιδιωτικών εκπαιδευτριών”. -Lauretta Macauley, εκπρόσωπος της Οργάνωσης Ενωμένων Γυναικών Αφρικής. “Οι μετανάστριες στην Ελλάδα και οι αγώνες τους για άδεια παραμονής και υπηκοότητα”. -Γιώτα Μασουρίδου, δικηγόρος. “Η νομική-θεσμική οπισθοδρόμηση και η υλικότητα των διεκδικήσεων”. -Κατερίνα Μελισσινού, κοινωνική ανθρωπολόγος, Πάντειο Πανεπιστήμιο. “Φεμινισμός και εκπαίδευση: η εμπειρία της Θεματικής Εβδομάδας”. -Δήμητρα Σιαηλή, συνδικαλίστρια στο Σωματείο Μισθωτών Τεχνικών, μέλος σε φεμινιστικές καμπάνιες. “Το φεμινιστικό κίνημα και η καθ’ ημάς Αριστερά: τομές και ασυμβατότητες”.
Μέρος 2ο:
Θεωρητικές προσεγγίσεις (Συντονισμός: Πάτυ Βαρδάμη, θεωρητικός τέχνης και κοινωνικών σπουδών, τομέας Φύλου και ΛΟΑΤΚΙ+ του ΜέΡΑ25) -Άντζελα Δημητρακάκη, συγγραφέας, ακτιβίστρια, αν. καθηγήτρια θεωρίας της σύγχρονης τέχνης, Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου. “Πόλεμος και μη-ειρήνη: Θέσεις και ερωτήματα για έναν μάχιμο φεμινισμό”. -Γιάννα Κατσιαμπούρα, επ. καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ. “Θεωρία κοινωνικής αναπαραγωγής και πολιτικές για το γυναικείο σώμα”. -Δήμητρα Κυρίλλου, πολιτικός μηχανικός, συγγραφέας και μέλος των Proud Seniors Greece. Φεμινιστικό και ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα. “Μία σύνθετη σχέση και το παρόν της”. -Αλέκα Μακρή, γυναικολόγος, “Το Μωβ”. “Ελληνικό φεμινιστικό κίνημα μετά τη μεταπολίτευση: μια αποτίμηση”. -Δήμητρα Τζανάκη, διδάσκουσα ΚΕΔΙΒΙΜ-Κριτικές Ανθρωπιστικές Επιστήμες, ΕΚΠΑ. “Φύλο, ευγονική και το όραμα για παγκόσμια δημοκρατία στην (ύστερη) νεωτερικότητα”.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. These cookies ensure basic functionalities and security features of the website, anonymously.
Cookie
Duration
Description
cookielawinfo-checbox-analytics
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checbox-functional
11 months
The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checbox-others
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-advertisement
1 year
The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Advertisement".
cookielawinfo-checkbox-necessary
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-performance
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy
11 months
The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.
Functional cookies help to perform certain functionalities like sharing the content of the website on social media platforms, collect feedbacks, and other third-party features.
Cookie
Duration
Description
__atuvc
1 year 27 days
This cookie is set by Addthis to make sure you see the updated count if you share a page and return to it before our share count cache is updated.
__atuvs
30 minutes
This cookie is set by Addthis to make sure you see the updated count if you share a page and return to it before our share count cache is updated.
Performance cookies are used to understand and analyze the key performance indexes of the website which helps in delivering a better user experience for the visitors.
Analytical cookies are used to understand how visitors interact with the website. These cookies help provide information on metrics the number of visitors, bounce rate, traffic source, etc.
Cookie
Duration
Description
uvc
1 year 27 days
The cookie is set by addthis.com to determine the usage of Addthis.com service.
Advertisement cookies are used to provide visitors with relevant ads and marketing campaigns. These cookies track visitors across websites and collect information to provide customized ads.
Cookie
Duration
Description
loc
1 year 27 days
This cookie is set by Addthis. This is a geolocation cookie to understand where the users sharing the information are located.
