Αναζήτηση

Το mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού και οι Εκδόσεις Τόπος οργάνωσαν την Τρίτη 25 Απριλίου στις 7 μ.μ. στον «Κήπο του Μουσείου» (Αρχαιολογικό Μουσείο, 28ης Οκτωβρίου 44, Αθήνα 106 82) βιβλιοπαρουσίαση και συζήτηση με αφορμή το βιβλίο του Δημήτρη Β. Πεπόνη «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» (εκδόσεις Τόπος/mέta).

Εδώ το βίντεο της εκδήλωσης:

00:00 Εισαγωγή Κώστα Ράπτη & Σωτήρη Μητραλέξη

06:35 Κώστας Ήσυχος (πρ. αναπλ. Υπουργός Άμυνας)

18:02 Βιβή Δ. Κεφαλά (καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

31:21 Κώστας Κουτσουρέλης (συγγραφέας, διευθυντής Νέο Πλανόδιον)

43:06 Νίκος Ξυδάκης (πρ. αναπλ. Υπουργός Εξωτερικών)

01:02:35 Σωτήρης Ρούσσος (καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου)

01:17:02 Δημήτρης Β. Πεπόνης, συγγραφέας του βιβλίου

01:31:29 Δευτερολογίες των ομιλητών, επίλογος Σωτήρη Μητραλέξη

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Σε τι κόσμο θα ζήσουμε; Ποια εποχή ανατέλλει μπροστά μας;

Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Με αφορμή τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας, το βιβλίο σκιαγραφεί τη διαμόρφωση μιας νέας πλανητικής τάξης και πραγματεύεται την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991-), του μεταπολεμικού κόσμου (1945-) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας-), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα και με έτος-ορόσημο το 2037, οι τρεις ιστορικοί κύκλοι που καθόρισαν τις τάξεις, τον κόσμο και την εποχή των τελευταίων δύο αιώνων θα έχουν ολοκληρωθεί: η μεγάλη παρέκκλιση θα έχει κλείσει.

Από την ιστορία στην πολιτική γεωγραφία, από την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου στην επιστροφή της Ασίας, από την τεχνολογία στη δημογραφία και από τη νεωτερικότητα στη μετα-εκκοσμίκευση, το βιβλίο επιχειρεί μια ανατομία των εξελίξεων μακράς κλίμακας, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο για την κατανόηση των κοσμοϊστορικών μεταβολών που λαμβάνουν χώρα στο μεταίχμιο του τέλους μιας εποχής και της απαρχής ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Συζήτηση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Εκλογές 1981: Αποτιμώντας ένα κρίσιμο ορόσημο της μεταπολιτευτικής ιστορίας» (Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ/mέta).

Για το βιβλίο μίλησαν οι:

08:45–45:35 Νάντια Βαλαβάνη (Οικονομολόγος και συγγραφέας),

46:00–1:11:37 Σίσσυ Βελισσαρίου (Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος Δ.Σ. mέta),

1:12:09–1:40:21 Σεραφείμ Σεφεριάδης (Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου)

και

1:41:20–2:12:15 Αλέξης Σμυρλής (Διευθυντής της Κοινοβουλευτικής ομάδας και του Πολιτικού Σχεδιασμού του Μέρα25).

05:45–08:45 Παρέμβαση Γιάνη Βαρουφάκη (Καθηγητής ΕΚΠΑ, Γραμματέας ΜέΡΑ25, Συνιδρυτής DiEM25).

00:00–05:45: Συντονίζει ο δημοσιογράφος Κώστας Ράπτης, υπεύθυνος επικοινωνίας mέta.

Η παρουσίαση έγινε Τετάρτη 5 Απριλίου στον «Κήπο του Μουσείου» (Αρχαιολογικό Μουσείο, 28ης Οκτωβρίου 44).

Νέο Πλανόδιον

Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη (Εκδόσεις Τόπος/mέta, Μάρτιος 2023). Πολύ σπανίως γράφονται στην ελληνική γλώσσα βιβλία μακροσκοπικά, που εξετάζουν την οικουμενική τάξη πραγμάτων πατώντας γερά στο έδαφος των ιστορικών, οικονομικών και γεωπολιτικών δεδομένων και με πρόθεση συνολική. Αυτό είναι τέτοιο, εφάμιλλο των καλύτερων ξένων του είδους, και πρέπει να συζητηθεί. Ο συγγραφέας του, Δ. Β. Πεπόνης μίλησε στον Σωτήρη Μητραλέξη και το Νέο Πλανόδιον.

Νέο Πλανόδιον

~.~

Το βιβλίο πραγματεύεται «την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991- ), του μεταπολεμικού κόσμου (1945- ) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας- ), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης». Οι πρώτοι δύο κύκλοι είναι μάλλον σαφείς στον αναγνώστη του οπισθοφύλλου: ποια και τι είναι όμως η «Εποχή της Μεγάλης Παρέκκλισης», εξ ης και ο τίτλος του βιβλίου;

Στη μικρή κλίμακα και με αφορμή την τρέχουσα διεθνοπολιτική συγκυρία «Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης» σημαίνει να επισκέπτεται ο Κινέζος πρόεδρος τη Μόσχα στη Ρωσσία, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός το Κίεβο και τη Βαρσοβία στην Ουκρανία και την Πολωνία αντίστοιχα και ο υπουργός εξωτερικών της Ινδίας το Μόναχο στη Γερμανία, και οι άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική να γνωρίζουν ότι οι επισκέψεις αυτές έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, να δίνουν μεγάλη σημασία στα λόγια των πρωταγωνιστών ή να σταθμίζουν πολύ σοβαρά τη στάση τους. Όμως ας δούμε τα πράγματα στη μακρά διάρκεια.

Από την εποχή του Χριστού, του Μωάμεθ και του Βούδα μέχρι περίπου και την εποχή του Δαρβίνου (1809-1882), δηλαδή μέχρι τον 19ο αιώνα, οι μεγαλύτερες οικονομίες στον πλανήτη βρίσκονταν στην Ινδία και την Κίνα, στις ακτές του Ινδικού και του Ειρηνικού ωκεανού. Μόνο κατά τους δύο τελευταίους αιώνες κατέστη δυνατό αυτή η σχεδόν φυσική ―υπό την έννοια της μακράς χρονικής διάρκειας― ιστορική οικονομική τάξη να μεταβληθεί, με την άνοδο της Δυτικής Ευρώπης αρχικά και της Βόρειας Αμερικής στη συνέχεια, με επίκεντρο τον Ατλαντικό ωκεανό.

Στον 21ο αιώνα τώρα. Εφόσον κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας η Κίνα καταστεί η μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη, και με ονομαστικούς όρους ―καθώς με όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης είναι η μεγαλύτερη οικονομία εδώ και κάποια χρόνια―, αυτή θα είναι η πρώτη φορά από την εποχή της βασίλισσας Βικτωρίας (1837-1901) που ένα κράτος το οποίο δεν έχει ακτές στον Ατλαντικό και δεν είναι αγγλόφωνο και φιλελεύθερο θα αποτελέσει τη μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη.

Επιπλέον, για πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη και γνωστή σε εμάς ανθρώπινη ιστορία έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο όπου οι δύο από τις τρεις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη βρίσκονται στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας ή της Ασίας του Ειρηνικού. Αναφέρομαι, ασφαλώς, στην Κίνα και την Ιαπωνία. Τέλος, τις εξελίξεις αυτές θα ακολουθήσει η επιστροφή της Ινδίας που θα οριστικοποιήσει την αποχώρηση του οικονομικού κέντρου βάρους του παγκόσμιου συστήματος από τις ευρωπαϊκές και τις αμερικανικές ακτές του Ατλαντικού και την παγίωσή του στην Ασία.

Τα προηγούμενα σημεία καμπής σηματοδοτούν την αρχή και το τέλος μιας ιστορικής περιόδου (19ος-21ος αιώνας) την οποία ονομάζω «Εποχή της Μεγάλης Παρέκκλισης», κατά τη διάρκεια της οποίας γεννήθηκε αρχικά η ευρωκεντρική και μετέπειτα η δυτικοκεντρική ιδεολογία, ιστοριογραφία και ερμηνευτική.

Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης εκδίδεται μετά από μια ιδιαίτερα εκρηκτική χρονιά στο διεθνές πεδίο, με επίκεντρο τον πόλεμο στην Ουκρανία και τον πάντοτε υπαρκτό κίνδυνο κλιμάκωσης εκτός ελέγχου, διεθνοποίησης της σύγκρουσης καθ’ εαυτήν. Άλλοι θα πουν πως απλώς θα έχουμε έναν μακρόσυρτο «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» Ρωσσίας/Ευρασίας και ΗΠΑ/Δύσης περιορισμένον στο έδαφος της Ουκρανίας χωρίς ευρύτερη κλιμάκωση και διεύρυνση της σύγκρουσης, φέρνοντας ως παράδειγμα το προηγούμενο της Συρίας. Βλέπετε να είναι ρεαλιστικό το ενδεχόμενο να «ξαναμπεί το τζίνι στο μπουκάλι» και να εξαντληθούν οι εξελίξεις στο περιορισμένο επίπεδο;

Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα αποκλιμακωθεί και θα παγώσει, για διαπραγματευτικούς ή άλλους λόγους, τα πράγματα δεν πρόκειται να αλλάξουν εάν δεν ομαλοποιηθεί η κατάσταση στις σχέσεις Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσσικής Ομοσπονδίας και δεν επιλυθούν οι αντιθέσεις και οι ασυμβατότητες συμφερόντων που κυριαρχούν στο εσωτερικό του πλανητικού Βορρά. Επίσης, ακόμη και αν δεχτούμε την υπόθεση μιας εκεχειρίας στην Ουκρανία, μια τέτοια παύση του πολέμου δεν αναιρεί ούτε τη μετακίνηση των κομματιών του παζλ που έχουν προηγηθεί ούτε την αύξηση των αιτιακών παραγόντων που έχουν συσσωρευτεί διαμορφώνοντας μια έκρυθμη κατάσταση. Έχει διαμορφωθεί μια νέα πραγματικότητα.

Ωστόσο, τα προηγούμενα είναι υπερβολικά εστιασμένα σε αυτό το ιστορικό θυσιαστήριο που ονομάζεται Ουκρανία. Μακάρι να υπήρχε μόνο η τοπική-εθνική και η περιφερειακή-ευρωπαϊκή διάσταση. Υπάρχει κυρίως η πλανητική, που αφορά τους πάντες.

Η πίστη στη διατήρηση της υπάρχουσας ή στην επιστροφή μιας προηγούμενης κατάστασης πραγμάτων δεν είναι ρεαλιστική. Η μεταψυχροπολέμική τάξη δεν υπάρχει πια. Το τζίνι έχει βγει από το μπουκάλι και δεν πρόκειται να επιστρέψει μέχρι να διαμορφωθεί μια νέα πλανητική τάξη. Έχουμε εισέλθει στη σταδιακή ολοκλήρωση του μεταπολεμικού ιστορικού κύκλου και στο λυκόφως του μεταπολεμικού κόσμου. Ας ελπίσουμε ότι με το λυκαυγές της νέας εποχής, όταν αυτό έρθει, θα φανερωθούν ομορφιά και κόσμος, όχι ακοσμία και χάος.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου θα μπορούσε να περιγραφεί ως συγκομιδή σημείων και θέσεων περί πολιτικής γεωγραφίας, υδάτινων πεδίων διασύνδεσης, δημογραφίας, ιδεολογιών, μακροδομών, της φύσης της νεωτερικότητας, κ.ο.κ. Πώς θα περιγράφατε την πρωτοτυπία αυτού του μέρους, πού θα την εντοπίζατε;

Το τρίτο μέρος του βιβλίου ασχολείται με βαθύτερα ζητήματα που λειτουργούν περισσότερο στη μακρά διάρκεια και τα οποία είτε ερμηνεύουν ιστορικές επαναλήψεις είτε λειτουργούν όπως τα σεισμικά κύματα, τα οποία αντιλαμβανόμαστε μόνο όταν πλησιάζουν στην επιφάνεια της Γης και από τα αποτελέσματα που αφήνουν πίσω τους.

Είναι σημαντικό να υπάρξει ένας εμπλουτισμός και συμπληρωματικές ερμηνείες για τους λόγους που παρατηρούμε επαναλήψεις στην ανθρώπινη ιστορία. Η σχέση των ανθρώπων με τον χώρο, ο άναρχος χαρακτήρας της διεθνούς πολιτικής, τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, η πολιτική, ιστορική και πληθυσμιακή γεωγραφία, οι σχέσεις μεταξύ των γενεών είναι ορισμένοι από τους παράγοντες που ερμηνεύουν τις συνέχειες, τις ομοιότητες και τις επαναλήψεις που παρατηρούνται στην ανθρώπινη ιστορία.

Σε ό,τι αφορά τα σεισμικά φαινόμενα στο βιβλίο εξετάζονται μεγάλα ζητήματα όπως αυτό της μετα-εκκοσμίκευσης (που δεν είναι άσχετο με την κρίση όχι απλώς της φιλελεύθερης δημοκρατίας αλλά και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλαδή μιας έκφρασης κοσμικής θρησκευτικότητας), της δημογραφίας και της αστικοποίησης.

Θέλω να μείνω λίγο περισσότερο στο ζήτημα της αστικοποίησης το οποίο θεωρώ θεμελιώδες και από το οποίο προκύπτουν, ή σχετίζονται μαζί του, άπειρα φαινόμενα, από δημογραφικές εξελίξεις και μεταβολές στα κοινωνικά ήθη και τις διατροφικές συνήθειες, μέχρι πολιτικά εκλογικά αποτελέσματα: στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές το 2020 οι είκοσι μεγαλύτερες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών επέλεξαν πλειοψηφικά το Δημοκρατικό Κόμμα. Στη ψηφοφορία για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση παρατηρήσαμε χάσμα, μεταξύ άλλων, ανάμεσα σε Λονδίνο και Αγγλία. Το είδαμε και στο Παρίσι με τους αγρότες, τους κτηνοτρόφους και τα κίτρινα γιλέκα. Πιο πρόσφατα, το αγροτικό κόμμα της Ολλανδίας τερμάτισε πρώτο στις περιφερειακές εκλογές, με το αποτέλεσμα να σχετίζεται τόσο με τις περιβαλλοντολογικές πολιτικές όσο και με την ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου κράτους, που αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο εξαγωγέα αγροτικών προϊόντων. Παρατηρούμε μια συνεχώς αυξανόμενη ένταση και μια διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στις μητροπόλεις από τη μια μεριά και την επαρχία από την άλλη, και μια ριζικά διαφορετική εκλογική αλλά και ευρύτερα κοινωνικοπολιτική συμπεριφορά μεταξύ μεγάλων αστικών και περιφερειακών κέντρων.

Όλα αυτά τα βαθύτερα ζητήματα, τα οποία εξετάζονται στο τρίτο μέρος του βιβλίου, διαμορφώνουν συνθήκες που δεν μεταβάλλονται στη μικρή κλίμακα και τη χρονική διάρκεια ενός ή δύο εκλογικών κύκλων.

Το τέταρτο μέρος του βιβλίου, ο «πανδημικός επίλογος», πρωτογράφηκε στις αρχές του 2020, στην αρχή της πρώτης καραντίνας. Πλέον θεωρούμε συχνά ότι η πανδημία είναι κάτι που ανήκει στο παρελθόν — το βιβλίο όμως διαβλέπει και εκεί τα «προλεγόμενα ενός νέου ιστορικού κύκλου». Ως προς τις εξελίξεις έκτοτε, ποιες τάσεις που σήμερα έχουν ήδη εκδιπλωθεί θεωρείτε ότι πρωτοσκιαγραφήθηκαν σε αυτό το κείμενο;

Στις 23 Μαρτίου 2020, δηλαδή πριν από τρία χρόνια, δημοσίευσα στο ιστολόγιο που διατηρώ (Κοσμοϊδιογλωσσία) το εξής αινιγματικό: 1 μ.Κ | Year Ι AQ. Η συγκεκριμένη δημοσίευση έγινε προτού αρχίσει να καθιερώνεται σε παγκόσμια κλίμακα το λεξιλόγιο για προ και μετά κορωνοϊού ή πανδημίας εποχή.

Αρκετοί αναγνώστες όταν πρωτοείδαν τη συγκεκριμένη δημοσίευση (η οποία ήταν η πρώτη στην Κοσμοϊδιογλωσσία μετά από ένα και πλέον χρόνο απουσίας), απλώς την προσπέρασαν ή δεν της απέδωσαν κάποιο ιδιαίτερο νόημα. Ήταν ακόμη νωρίς. Όμως, κατά την διάρκεια του πρώτου λοκντάουν τα πράγματα άλλαξαν. Και ορισμένοι από τους αναγνώστες με ρώτησαν τι σημαίνει το γράμμα Κ;… Κορωνοϊός; Όχι, ήταν η απάντησή μου, κορωνοϊοί υπήρξαν και υπάρχουν πολλοί, άλλωστε στα λατινικά το γράμμα ήταν Q. Αυτό που ήταν διαφορετικό, αποτελώντας μια ιστορική τομή, είναι ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο των ανθρώπων του πλανήτη, αν όχι ο μισός πληθυσμός του, έζησε υπό το καθεστώς κάποιας μορφής Καραντίνας, δηλαδή περιορισμού και ρύθμισης της κίνησης και της κυκλοφορίας του καθώς και περιστολής των φυσικών και κοινωνικών του σχέσεων και δεσμών.

Που θέλω να καταλήξω; Μάθαμε τι είναι το υγειονομικό λοκνταουν. Αργότερα ακούσαμε και για κλιματικό λοκνταουν (οι αναγνώστες μπορούν να αναζητήσουν: climate lockdown). Ωστόσο, τα λοκντάουν και οι καραντίνες είναι απλώς λέξεις. Σε αυτό που θα πρέπει να εστιάζουμε είναι στην περιγραφή της κατάστασης και στα αποτελέσματα, δηλαδή στον έλεγχο και την απαγόρευση της ελεύθερης και κατά βούληση κυκλοφορίας των ανθρώπων, στην περιστολή των κοινωνικών τους επαφών και την καταστολή των φυσικών τους δεσμών, στη ρύθμιση της κινητικότητάς τους, στον έλεγχο επί της σωματικής τους ελευθερίας, στην ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι σε όλες τις διαστάσεις και τις όψεις της, κ.ο.κ, δηλαδή στα μέτρα και τα αποτελέσματα που ζήσαμε και μάθαμε μέσω της καραντίνας και των λοκντάουν, μέτρα που λαμβάνονταν παράλληλα με πρακτικές ψηφιοποίησης, αύξησης της τεχνολογικής πολυπλοκότητας και επιτάχυνσης μιας τεχνοκεντρικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Διανύουμε το τέταρτο έτος μετά από τη μεγάλη σε πλανητική κλίμακα Καραντίνα (4 μ.Κ ~ ΙV AQ), και αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι στην πραγματικότητα και στο λεξιλόγιο περί υγειονομικής και κλιματικής κρίσης έχει προστεθεί και μια ενεργειακή κρίση, και προστίθενται ολοένα και περισσότερες κρίσεις. Θεωρώ παρακινδυνευμένη τη διαμόρφωση ενός κλίματος εφησυχασμού ή επανάπαυσης.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα κάπως «κρυπτικό» υποκεφάλαιο, για το οποίο δεν παρέχονται και πολλές-πολλές προκαταρκτικές διευκρινίσεις: «Χρονολόγιο μελετητή και ερευνητή ενός πιθανού μέλλοντος». Θα μας δίνατε ένα ερμηνευτικό υπόμνημα ή μια εισαγωγή σε αυτό;

Βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μεταξύ του τέλους του 22ου και των αρχών του 23 αιώνα, δηλαδή περίπου έξι γενιές μετά από σήμερα, γύρω στο έτος 2200 μ.Χ με βάση το σημερινό σύστημα χρονολόγησης (ή περίπου στο 1616 έτος Εγίρας του ισλαμικού ημερολογίου).

Ένας ερευνητής και μελετητής αυτής της μελλοντικής εποχής επανεξετάζει την ιστορική περίοδο από το 1868 μ.Χ μέχρι το 2020 μ.Χ, δηλαδή το έτος της μεγάλης καραντίνας (το οποίο έχει αποτελέσει θεμέλιο για το σύστημα χρονολόγησης αυτής της μελλοντικής κοινωνίας), εστιάζοντας σε σημεία καμπής της ανθρώπινης ιστορίας όπως η εξέλιξη της αστικοποίησης σε πλανητική κλίμακα, η ολοένα αυξανόμενη ρύθμιση της κίνησης, της κυκλοφορίας και ευρύτερα της ζωής των ανθρώπων που κάνουν χρήση ενός τεχνολογικού μέσου, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση με κύριο διαμεσολαβητή την τεχνολογία, και οι μεταβολές στους ορισμούς γύρω από το ερώτημα «τι είναι ο άνθρωπος;» σε συνάφεια με το ζωικό βασίλειο και τον κόσμο των μηχανών.

Το χρονολόγιο αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως προειδοποίηση για τους ανθρώπους στο παρόν, στην εποχή μας, αλλά και ως ένα μπουκάλι στον ωκεανό του χρόνου, ως ένα μήνυμα επικοινωνίας με τις γενιές του μέλλοντος.

Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στους πάγκους των βιβλιοπωλείων καθώς και, διαδικτυακά, στις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, στη βάση δεδομένων ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, στην ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, στον ΙΑΝΟ, στα Public, στο BOOKIA και σε όλα τα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία.

Μαριανέλλα Κλώκα | Pressenza

Όπως γράψαμε μερικές εβδομάδες νωρίτερα, η Στέλλα Μόρις Ασάντζ, δικηγόρος και σύντροφος του Τζούλιαν Ασάντζ, ήρθε στην Ελλάδα. Αφορμή στάθηκε η προβολή του ντοκιμαντέρ “Ιθάκη – η μάχη για την απελευθέρωση του Τζούλιαν Ασάντζ” στο πλαίσιο του Διεθνούς φεστιβάλ κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης αλλά και στην ειδική προβολή που διοργάνωσε στην Αθήνα το mέta – Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού. Άλλωστε αυτό το ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε ακριβώς για αυτό το λόγο: να αποτελέσει ένα “όχημα” με το οποίο ο Τζον Σίπτον, πατέρας του Τζούλιαν και η Στέλλα θα οργώσουν τον κόσμο για να μεταφέρουν την ιστορία του δημοσιογράφου και ακτιβιστή που διώκεται απλά και μόνο επειδή έκανε στον κόσμο γνωστή την αλήθεια των εγκλημάτων των πολέμων των ΗΠΑ.

Κατά τη διάρκεια των λίγων ωρών που πέρασε η Στέλλα Ασάντζ στην Αθήνα, δέχθηκε να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη. Όλες οι συντακτικές μας ομάδες έχουμε σταθεί στο πλευρό του Τζούλιαν από την αρχή. Η δε ιταλική ομάδα συντόνισε πρόσφατα δύο μεγάλες εκδηλώσεις για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Η Στέλλα Ασάντζ μίλησε για το ρόλο των κοινωνικών κινημάτων σήμερα, για την ανάγκη να στρέψουμε ξανά τον προβολέα από τον Τζούλιαν στις ΗΠΑ, την CIA και τα εγκλήματα πολέμου που έχουν αποκαλύψει τα Wikileaks και μοιράστηκε μαζί μας τα σημεία αναφοράς από τα οποία αντλεί ελπίδα. Τη συνέντευξη πήρε η Μαριανέλλα Κλώκα. Το μοντάζ έκανε η Χριστίνα Άννα Δαφνή.

Διάρκεια: 08′:10″ | Με ελληνικούς υπότιτλους.

Στέφανος Ρέππας | SLPress

«Σε τι κόσμο θα ζήσουμε; Ποια εποχή ανατέλλει μπροστά μας; Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Με αφορμή τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας, το βιβλίο σκιαγραφεί τη διαμόρφωση μιας νέας πλανητικής τάξης και πραγματεύεται την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991-), του μεταπολεμικού κόσμου (1945-) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας-), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα και με έτος-ορόσημο το 2037, οι τρεις ιστορικοί κύκλοι που καθόρισαν τις τάξεις, τον κόσμο και την εποχή των τελευταίων δύο αιώνων θα έχουν ολοκληρωθεί: η μεγάλη παρέκκλιση θα έχει κλείσει.

Από την ιστορία στην πολιτική γεωγραφία, από την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου στην επιστροφή της Ασίας, από την τεχνολογία στη δημογραφία και από τη νεωτερικότητα στη μετα-εκκοσμίκευση, το βιβλίο επιχειρεί μια ανατομία των εξελίξεων μακράς κλίμακας, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο για την κατανόηση των κοσμοϊστορικών μεταβολών που λαμβάνουν χώρα στο μεταίχμιο του τέλους μιας εποχής και της απαρχής ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.»

Κυκλοφόρησε μόλις ένα βιβλίο με το οποίο είχα εκτενή τριβή, όντας ένας από τους δύο επιμελητές του κειμένου: «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη», του Δημήτρη Β. Πεπόνη (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, σειρά mέta, 362 σελίδες, 15 ευρώ). Θα ήθελα να μοιραστώ δυο λόγια γι’ αυτό το έργο. Δεν είναι σπάνιο να ακούμε για νεοεκδοθέντα βιβλία πως «το βιβλίο είναι επίκαιρο» ή ότι «εξετάζει τα ζητήματα σε βάθος». Ό,τι όμως θα ήταν απλώς ένας συνηθισμένος και κάπως τυπικός έπαινος στις περιπτώσεις ενός μέσου καλού βιβλίου, εδώ γίνεται πραγματική κυριολεξία.

Το «Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» συνδυάζει με έναν σπάνιο τρόπο την ανάλυση ζητημάτων που βρίσκονται εκ των πραγμάτων στην επικαιρότητα, είτε με μείζονες είτε με ελάσσονες αφορμές, με ένα αναλυτικό βάθος και εύρος που δεν συναντάμε συχνά στο δημόσιο λόγο — όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και διεθνώς. Ενίοτε ούτε και στον ακαδημαϊκό λόγο, ιδίως της Ελλάδας… Έχει όμως και μια άλλη αξία: αναδεικνύει τη σημασία πτυχών και ζητημάτων τα οποία δε μοιάζουν εκ πρώτης όψεως επίκαιρα ή περνάνε κάτω από τα ραντάρ μας, αλλά τα οποία συνδέονται —με αιτιώδη σχέση που φανερώνεται στο βιβλίο— με ό,τι φανταζόμαστε ως επίκαιρο ή σημαντικό.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου έχει ως φαινομενική αφορμή τον πόλεμο που ξεκίνησε στο έδαφος Ουκρανίας το 2022. Όμως ήδη απ’ αυτό το πρώτο μέρος πάμε βαθύτερα: στο περίγραμμα ενός αναδυόμενου κόσμου εντελώς διαφορετικού απ’ ό,τι είχαμε συνηθίσει, σε μια ανάλυση των δύο παγκοσμίων πολέμων πέρα από τα συνήθη ιστοριογραφικά τετριμμένα (δηλαδή, πέρα από τον τρόπο με τον οποίο έχουμε συνηθίσει να γνωρίζουμε αυτά τα ζητήματα), επαναπλαισιώνοντας και ρίχνοντας φως στο ιστορικό βάθος, αναλύοντας και ερμηνεύοντας.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι κατά μία έννοια η προϋπόθεση για το πρώτο: (σχεδόν) όλοι γνωρίζουμε ότι η αμερικανική ηγεμονική περίοδος, η περίοδος κατά την οποία η Αμερική ήταν ή θεωρείτο η μόνη υπερδύναμη, φτάνει ταχύτατα προς μια ολοκλήρωση και κατάληξη, για να αντικατασταθεί με κάτι που δεν έχει ακόμα σχηματιστεί. Όμως ο Δημήτρης Πεπόνης δείχνει τις αιτιώδεις σχέσεις και την χρονική αλληλουχία βήμα-βήμα, τόσο ως προς την διεθνή προβολή ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και ως προς το εσωτερικό τους, τη συνοχή της κοινωνίας, της πολιτικής, της πολιτείας τους. Είναι σε αυτό το δεύτερο μέρος που δίδεται και μια γεύση για το τι σημαίνει η επικείμενη άνοδος, ή όπως θα το έθετε ο συγγραφέας επιστροφή, της Ασίας.

Το τρίτο μέρος συμπεριλαμβάνει τη μεγαλύτερη συμπυκνωμένη πρωτοτυπία του βιβλίου: θίγονται ζητήματα τεχνολογίας εναντίον φυσικής πραγματικότητας και των φαντασιώσεων μας σχετικά με την πρώτη. Αναθεωρούνται θεμελιώδη ιδεολογικά ζητήματα της εποχής μας, δηλαδή μιας εποχής που μετριέται σε δύο ή τρεις αιώνες. Φανερώνονται αλληλουχίες στην πολιτική γεωγραφία πολύ διαφορετικές και πολύ πιο πλούσιες από τα συνήθη που συζητάμε περί «γεωπολιτικής», με ιδιαίτερη έμφαση στα υδάτινα παιδιά μετάβασης. Υπογραμμίζεται με διαύγεια πρωτοφανέρωτη στα ελληνικά δημόσια πράγματα τόσο το ζήτημα του όλο και μεγαλύτερου χάσματος μεγαλουπόλεων και επαρχιών όσο και οι τεκτονικές αλλαγές στην παγκόσμια δημογραφία — «από το 1 δισεκατομμύριο στα 8 δισεκατομμύρια».

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα σχόλιο επ’ αφορμή της πανδημίας και των lockdowns, με έναν πανδημικό επίλογο: πρόκειται για ένα μέρος του βιβλίου που δεν περιγράφει απλώς το τι συνέβη (άλλωστε πρωτογράφτηκε στην αρχή, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2020), αλλά διατυπώνει μια πρόταση ως προς το σε ποιες ράγες έχουμε τεθεί κατά τη διάρκεια των δύο κυρίως ετών της πανδημίας ως προς το τι θα ακολουθήσει μετά την πανδημία: με αυτήν την έννοια, θα μπορούσε κι αυτό το μέρος να χαρακτηριστεί προφητικό. Επιστέγασμα του βιβλίου είναι το «χρονολόγιο μελετητή και ερευνητή ενός πιθανού μέλλοντος»: ένα παιγνιώδες εγχείρημα να διατυπωθεί το πώς θα έβλεπε ενδεχομένως ένας μελλοντικός μελετητής κάποιες χρονολογίες-ορόσημα, με τρόπους και κριτήρια πολύ διαφορετικά από τα δικά μας — που ζούμε την ιστορία σε ενεστώτα χρόνο και με όλη την βραδύτητα που αυτό συνεπάγεται.

Όπως είπα και στην αρχή, είχα τη μεγάλη χαρά να εργαστώ με το υλικό του βιβλίου αυτού από κοντά, συνεργαζόμενος με τον συνεπιμελητή του τόμου Σωτήρη Μητραλέξη: αν και προφανώς δε συντάσσομαι με κάθε λέξη του βιβλίου, δε θα ήταν υπερβολή να πω πως βρήκα σε αυτό μια ματιά πιο καθαρή, πιο βαθιά και πιο ευρεία απ’ ό,τι βρίσκω σε αρκετά συγγράμματα των πανεπιστημιακών σπουδών μου (Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις). Γράφω αυτό το κείμενο με την ελπίδα να μεταφέρω τον ενθουσιασμό μου στους μελλοντικούς αναγνώστες.

Σωτήρης Μητραλέξης | Ανιχνεύσεις

Πριν από λίγες ημέρες εκδόθηκε το βιβλίο του Δημήτρη Β. Πεπόνη «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκλισης: από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» (εκδ. Τόπος/mέta, Μάρτιος 2023, 362 σελίδες), στην προετοιμασία του οποίου συμμετείχα ως συνεπιμελητής. Το βιβλίο επικεντρώνεται στα «διεθνή»: διεθνείς εξελίξεις, διεθνείς σχέσεις, γεωπολιτική κλπ. Το πεδίο εξέτασής του όμως είναι πραγματικά ευρύτερο: «Με αφορμή τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας, το βιβλίο σκιαγραφεί τη διαμόρφωση μιας νέας πλανητικής τάξης και πραγματεύεται την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991-), του μεταπολεμικού κόσμου (1945-) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας-), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Από την ιστορία στην πολιτική γεωγραφία, από την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου στην επιστροφή της Ασίας, από την τεχνολογία στη δημογραφία και από τη νεωτερικότητα στη μετα-εκκοσμίκευση, το βιβλίο επιχειρεί μια ανατομία των εξελίξεων μακράς κλίμακας, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο για την κατανόηση των κοσμοϊστορικών μεταβολών που λαμβάνουν χώρα στο μεταίχμιο του τέλους μιας εποχής και της απαρχής ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου».

Γιατί όμως να ασχοληθούμε με κάτι τέτοιο, γιατί να το θεωρήσουμε απαραίτητο για να κατανοήσουμε τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα με εκπληκτική ταχύτητα — αν και, επειδή τις ζούμε σε ενεστώτα χρόνο, ενίοτε μας διαφεύγει η ιστορικότητά τους;

Αντί απάντησης, θα παραθέσω απλώς κάποιες άλλοτε αδιανόητες γεωπολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα μόλις μέσα στον τελευταίο μήνα: τη συγκομιδή αντλώ από τον ιστότοπο αναλύσεων Moon of Alabama, απ’ όπου οι πηγές και οι μεταφρασμένες στα ελληνικά διατυπώσεις: μέσα στον τελευταίο μόλις μήνα λοιπόν,

Η μονοπολική στιγμή των ΗΠΑ μοιάζει σήμερα τόσο, μα τόσο μακριά. Μέσα σε έναν μόλις μήνα λαμβάνουν χώρα εξελίξεις αφ’ ενός άλλοτε αδιανόητες, αφ’ ετέρου μιας εμβέλειας που υπό κανονικές συνθήκες θα εκτυλισσόταν σε χρόνια, όχι σε ημέρες. Όταν ο κόσμος αλλάζει με τέτοια ιλιγγιώδη ταχύτητα μπροστά στα μάτια μας, χρειαζόμαστε νέα αναλυτικά εργαλεία, δεν επαρκεί απλώς η παρατήρηση: εντελώς απλά, οι εξελίξεις είναι ταχύτερες από τον ανθρώπινο νου…

Απολύτως ταυτόχρονα, και πέρα από τα αμιγώς διεθνοπολιτικά/γεωπολιτικά, μια διεθνής τραπεζική κρίση κυοφορείται — ή, εναλλακτικά, έχει ήδη πυροδοτηθεί και προσπαθούμε να τη μαζέψουμε. Μετά την Silicon Valley Bank, τη Signature Bank και την Credit Suisse, «το χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ σημείωσε πτώση 2,7%, με τη βαριά HSBC να χάνει σχεδόν 6% λόγω ανησυχιών για την έκθεσή της σε επικίνδυνα ομόλογα που σχετίζονται με την Credit Suisse. Η Standard Chartered βυθίστηκε επίσης. Οι απώλειες ήρθαν ακόμη και όταν η de facto κεντρική τράπεζα της πόλης δήλωσε ότι ο τραπεζικός τομέας της είχε ‘ασήμαντη’ έκθεση στην Credit Suisse. Άλλες μετοχές περιφερειακών τραπεζών δέχθηκαν επίσης πλήγμα, συμπεριλαμβανομένης της ιαπωνικής Mitsubishi UFJ Financial, της National Australia Bank και της ινδικής ICICI. … Το Λονδίνο, η Φρανκφούρτη και το Παρίσι σημείωσαν πτώση στις πρώτες συναλλαγές της Δευτέρας. Το Τόκιο, το Σίδνεϊ, η Σεούλ και η Βομβάη βρέθηκαν επίσης στο κόκκινο. Η Σαγκάη σημείωσε άνοδο αφού η κινεζική κεντρική τράπεζα μείωσε το ποσό των μετρητών που πρέπει να διατηρούν οι τράπεζες σε αποθεματικό, ελπίζοντας να δώσει ώθηση στην οικονομία της χώρας» (πηγή). Ταυτόχρονα, 186 (!) αμερικανικές τράπεζες κρίνονται επιρρεπείς σε κινδύνους παρόμοιους με την Silicon Valley Bank —κινδύνους κατάρρευσης, δηλαδή—, γράφει η Wall Street Journal.

Το βιβλίο του Δημήτρη Β. Πεπόνη «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη» γράφτηκε πριν από αυτές τις εξελίξεις. Όμως λειτουργεί ως εργαλείο ακριβώς για να κατανοήσουμε εξελίξεις όπως αυτές. Όπως αυτοσυστήνεται και το ίδιο το βιβλίο, «Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου»…

Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στους πάγκους των βιβλιοπωλείων καθώς και, διαδικτυακά, στις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, στη βάση δεδομένων ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, στην ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, στον ΙΑΝΟ, στα Public, κλπ.

Michael Albert και Arash Kolahi | ΖNet

Σε μια υποθετική κούρσα για να διεκδικήσουν τον μανδύα της μεγαλύτερης απειλής για την ανθρωπότητα, ο πυρηνικός πόλεμος, η οικολογική καταστροφή, ο αυξανόμενος αυταρχισμός και οι νέες πανδημίες εξακολουθούν να βρίσκονται αρκετά μπροστά. Αλλά, κοιτάξτε εκεί, πολύ πίσω αλλά έρχονται γρήγορα. Αυτή είναι η τεχνητή νοημοσύνη; Είναι ένας φίλος που σπεύδει να μας βοηθήσει ή ένας άλλος εχθρός που σπεύδει να μας θάψει;

Ως αφετηρία για αυτό το δοκίμιο, στο πρόσφατο Op Ed τους στους New York Times ο Νόαμ Τσόμσκι και δύο ακαδημαϊκοί συνάδελφοί του -ο Ίαν Ρόμπερτς, καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, και ο Τζέφρι Γουάτουμουλ, ένας φιλόσοφος που είναι επίσης διευθυντής τεχνητής νοημοσύνης σε μια τεχνολογική εταιρεία – μας λένε ότι “όσο χρήσιμα και αν είναι αυτά τα προγράμματα [της τεχνητής νοημοσύνης] σε ορισμένους στενούς τομείς (μπορούν να είναι χρήσιμα στον προγραμματισμό υπολογιστών, για παράδειγμα, ή στο να προτείνουν ομοιοκαταληξίες για ελαφρούς στίχους), γνωρίζουμε από την επιστήμη της γλωσσολογίας και τη φιλοσοφία της γνώσης ότι διαφέρουν βαθύτατα από τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται και χρησιμοποιούν τη γλώσσα. Αυτές οι διαφορές θέτουν σημαντικούς περιορισμούς σε ό,τι μπορούν να κάνουν αυτά τα προγράμματα, κωδικοποιώντας τα με απαράγραπτα ελαττώματα….”

Συνεχίζουν: “Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, για παράδειγμα, οι οποίοι είναι προικισμένοι με μια καθολική γραμματική που περιορίζει τις γλώσσες που μπορούμε να μάθουμε σε εκείνες με ένα ορισμένο είδος σχεδόν μαθηματικής κομψότητας, αυτά τα προγράμματα μαθαίνουν με την ίδια ευκολία γλώσσες ανθρωπίνως δυνατές και ανθρωπίνως αδύνατες”.

Οι αναγνώστες θα μπορούσαν να εκλάβουν αυτά τα σχόλια ότι η σημερινή τεχνητή νοημοσύνη διαφέρει τόσο πολύ από τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι, ώστε οι προβλέψεις ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα εκτοπίσει τον άνθρωπο σε όλους τους τομείς, εκτός από μερικούς δευτερεύοντες, είναι υπερβολές. Τα νέα Chatbots, οι ζωγράφοι, οι προγραμματιστές, τα ρομπότ και τι άλλο είναι όλα εντυπωσιακά έργα μηχανικής, αλλά τίποτα για να ταραχτείτε υπερβολικά. Η τρέχουσα τεχνητή νοημοσύνη χειρίζεται τη γλώσσα με τρόπους που απέχουν πολύ από αυτό που επιτρέπει σήμερα στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τόσο καλά όσο εμείς. Περισσότερο, τα νευρωνικά δίκτυα και τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα των σημερινών ΤΝ είναι κωδικοποιημένα με “ανεξίτηλα ελαττώματα” που εμποδίζουν τις ΤΝ να χρησιμοποιούν τη γλώσσα και να σκέφτονται εξ αποστάσεως τόσο καλά όσο οι άνθρωποι. Το σκεπτικό του Op Ed μοιάζει με το να ακούει ένας επιστήμονας να μιλάει για μια μηχανή αέναης κίνησης που θα φέρει επανάσταση στα πάντα. Ο επιστήμονας έχει θεωρίες που του λένε ότι μια μηχανή αέναης κίνησης είναι αδύνατη. Επομένως, ο επιστήμονας λέει ότι ο θόρυβος για κάποια εταιρεία που προσφέρει μια τέτοια μηχανή είναι διαφημιστική εκστρατεία. Επιπλέον, ο επιστήμονας γνωρίζει ότι ο θόρυβος δεν μπορεί να είναι αληθινός ακόμη και χωρίς να ρίξει μια ματιά στο τι κάνει στην πραγματικότητα η προσφερόμενη μηχανή. Μπορεί να μοιάζει με αέναη κίνηση, αλλά δεν μπορεί να είναι, άρα δεν είναι. Τι γίνεται όμως αν ο επιστήμονας έχει δίκιο ότι δεν είναι αέναη κίνηση, αλλά παρ’ όλα αυτά η μηχανή κερδίζει γρήγορα χρήστες και κάνει κακό, με πολύ περισσότερο κακό να έρχεται;

Ο Τσόμσκι, ο Ρόμπερτς και ο Γουάτουμουλ λένε ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γλώσσα τόσο επιδέξια όσο χρησιμοποιούμε, επειδή έχουμε στο μυαλό μας μια ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα που περιλαμβάνει ορισμένες ιδιότητες. Αν δεν την είχαμε αυτή, ή αν η ικανότητά μας δεν ήταν τόσο περιοριστική όσο είναι, τότε θα μοιάζαμε περισσότερο με τα πουλιά ή τις μέλισσες, τους σκύλους ή τους χιμπατζήδες, αλλά όχι με τον εαυτό μας. Επιπλέον, ένας σίγουρος τρόπος για να ξέρουμε ότι ένα άλλο σύστημα που χρησιμοποιεί γλώσσα δεν έχει γλωσσική ικανότητα με τα χαρακτηριστικά της δικής μας γλωσσικής ικανότητας είναι αν μπορεί να τα καταφέρει εξίσου καλά με μια εντελώς επινοημένη μη ανθρώπινη γλώσσα όπως μπορεί να τα καταφέρει με μια ειδικά ανθρώπινη γλώσσα όπως τα αγγλικά ή τα ιαπωνικά. Το Op Ed υποστηρίζει ότι τα σύγχρονα chatbots είναι ακριβώς αυτού του είδους. Συμπεραίνει ότι δεν μπορούν να είναι γλωσσικά ικανά με τους ίδιους τρόπους που οι άνθρωποι είναι γλωσσικά ικανοί.

Εφαρμοσμένο ευρύτερα, το επιχείρημα είναι ότι οι άνθρωποι έχουν μια γλωσσική ικανότητα, μια οπτική ικανότητα και αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε εξηγητική ικανότητα, που παρέχουν τα μέσα με τα οποία συνομιλούμε, βλέπουμε και αναπτύσσουμε εξηγήσεις. Αυτές οι ικανότητες μας επιτρέπουν ένα πλούσιο φάσμα ικανοτήτων. Ωστόσο, ως προϋπόθεση για να το κάνουν αυτό, επιβάλλουν επίσης όρια σε άλλες νοητές ικανότητες. Αντίθετα, οι σημερινές τεχνητές νοημοσύνες τα καταφέρνουν εξίσου καλά με γλώσσες που οι άνθρωποι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν, όπως και με αυτές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Αυτό αποκαλύπτει ότι δεν έχουν τίποτα που να μοιάζει έστω και ελάχιστα με την έμφυτη ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα, αφού, αν την είχαν, θα απέκλειε τις μη ανθρώπινες γλώσσες. Αυτό όμως σημαίνει ότι οι τεχνητές νοημοσύνες δεν μπορούν, κατ’ αρχήν, να επιτύχουν ικανότητες τόσο ευρείες, βαθιές και ακόμη και δημιουργικές όσο οι δικές μας, επειδή δεν διαθέτουν ικανότητες με τις ιδιαίτερες περιοριστικές ιδιότητες που έχουν οι δικές μας ικανότητες; Σημαίνει αυτό ότι ό,τι κι αν κάνουν όταν μιλούν προτάσεις, όταν περιγράφουν πράγματα στο οπτικό τους πεδίο ή όταν προσφέρουν εξηγήσεις για γεγονότα για τα οποία τους ρωτάμε -για να μην αναφέρουμε όταν περνούν τις εξετάσεις για το δικηγορικό σώμα στο 90ο εκατοστημόριο ή όταν συνθέτουν κατά παραγγελία λυπητερά ή χαρούμενα, reggae ή rock τραγούδια-, όχι μόνο δεν κάνουν ό,τι κάνουν οι άνθρωποι, αλλά επίσης δεν μπορούν να επιτύχουν αποτελέσματα της ποιότητας που επιτυγχάνουν οι άνθρωποι;

Αν το Op Ed έλεγε ότι οι σημερινές τεχνητές νοημοσύνες δεν έχουν χαρακτηριστικά όπως εμείς, οπότε δεν μπορούν να κάνουν πράγματα όπως εμείς, αυτό θα ήταν μια χαρά. Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε να είναι αλήθεια ότι οι τεχνητές νοημοσύνες δεν μπορούν να κάνουν πράγματα τόσο καλά όσο τα κάνουμε εμείς, αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι αλήθεια ότι για πολλούς τύπους εξετάσεων, όπως για παράδειγμα τα SATs και οι εξετάσεις για δικηγόρους, μπορούν να ξεπεράσουν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Τι θα συμβεί αύριο με το GPT 4 και σε λίγους μήνες με το GPT 5, ή σε ένα ή δύο χρόνια με τα GPT 6 και 7, πολύ περισσότερο αργότερα με το GPT 10; Τι γίνεται αν, όπως φαίνεται να συμβαίνει, οι σημερινές τεχνητές νοημοσύνες έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους ανθρώπους, αλλά αυτά τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους επιτρέπουν να κάνουν πολλά πράγματα που κάνουμε εμείς διαφορετικά από ό,τι τα κάνουμε εμείς, αλλά εξίσου καλά ή και καλύτερα από ό,τι τα κάνουμε εμείς;

Το λογικό πρόβλημα με το Op Ed είναι ότι φαίνεται να υποθέτει ότι μόνο οι ανθρώπινες μέθοδοι μπορούν, σε πολλές περιπτώσεις, να επιτύχουν αποτελέσματα ανθρώπινου επιπέδου. Το πρακτικό πρόβλημα είναι ότι το Op Ed μπορεί να κάνει πολλούς ανθρώπους να σκεφτούν ότι τίποτα πολύ σημαντικό δεν συμβαίνει ή δεν θα μπορούσε καν να συμβαίνει, χωρίς καν να εξετάσουν τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Τι γίνεται όμως αν συμβαίνει κάτι πολύ σημαντικό; Και αν ναι, έχει σημασία;

Αν το Op Ed επικεντρώθηκε μόνο στο ερώτημα “είναι η σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη έξυπνη με τον ίδιο τρόπο που είναι έξυπνοι οι άνθρωποι”, η απάντηση των συγγραφέων είναι όχι, και σε αυτό έχουν σίγουρα δίκιο. Το ότι οι συγγραφείς τονίζουν στη συνέχεια ότι “φοβούνται ότι το πιο δημοφιλές και μοντέρνο στέλεχος της τεχνητής νοημοσύνης – η μηχανική μάθηση – θα υποβαθμίσει την επιστήμη μας και θα εξευτελίσει την ηθική μας, ενσωματώνοντας στην τεχνολογία μας μια θεμελιωδώς λανθασμένη αντίληψη για τη γλώσσα και τη γνώση”, είναι επίσης δίκαιο. Ομοίως, είναι αλήθεια ότι όταν τα τρέχοντα προγράμματα περάσουν το τεστ Τούρινγκ, αν δεν το έχουν ήδη κάνει, αυτό δεν θα σημαίνει ότι σκέφτονται και μιλούν με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμαστε εμείς ή ότι ο τρόπος με τον οποίο πέρασαν το τεστ θα μας πει κάτι για το πώς συνομιλούμε ή σκεφτόμαστε. Αλλά το ότι θα περάσουν το τεστ θα μας πει ότι δεν μπορούμε πλέον να ακούσουμε ή να διαβάσουμε τα λόγια τους και από αυτό και μόνο να διακρίνουμε τις σκέψεις και τα λόγια τους από τις δικές μας σκέψεις και λόγια. Αλλά θα έχει σημασία αυτό;

Το δοκίμιο των Chomsky, Roberts και Watumull φαίνεται να υπονοεί ότι η μεθοδολογική διαφορά της τεχνητής νοημοσύνης από τις ανθρώπινες ικανότητες σημαίνει ότι αυτά που μπορούν να κάνουν τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης θα είναι σοβαρά περιορισμένα σε σύγκριση με αυτά που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι. Οι συγγραφείς αναγνωρίζουν ότι αυτά που μπορεί να κάνει η ΤΝ μπορεί να είναι ελάχιστα χρήσιμα (ή να καταχρηστούν), αλλά προσθέτουν ότι δεν συμβαίνει τίποτα το πολύ συγκρίσιμο με την ανθρώπινη νοημοσύνη ή δημιουργικότητα. Η γνωστική επιστήμη δεν προοδεύει και μπορεί να οπισθοχωρήσει. Οι τεχνητές νοημοσύνες μπορούν να ξεπεράσουν κατά κράτος κάθε άνθρωπο πάνω σε μια σκακιέρα. Ναι, αλλά και τι έγινε; Αυτές οι απορρίψεις είναι αρκετά δίκαιες, αλλά μήπως το γεγονός ότι η σημερινή ΤΝ παράγει κείμενο, εικόνες, λογισμικό, συμβουλές, ιατρική περίθαλψη, απαντήσεις σε εξετάσεις ή οτιδήποτε άλλο με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι άνθρωποι φτάνουν σε πολύ παρόμοιες εκροές σημαίνει ότι η σημερινή ΤΝ δεν έφτασε καθόλου εκεί; Το γεγονός ότι η σημερινή ΤΝ λειτουργεί διαφορετικά από ό,τι εμείς σημαίνει κατ’ ανάγκη, ιδίως, ότι δεν μπορεί να επιτύχει γλωσσικά αποτελέσματα όπως αυτά που επιτυγχάνουμε εμείς; Το γεγονός ότι μια τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να κατανοεί μη ανθρώπινες γλώσσες σημαίνει αναγκαστικά ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να υπερβεί τις ανθρώπινες ικανότητες στις ανθρώπινες γλώσσες ή σε άλλους τομείς;

Τα προγράμματα που είναι ικανά να εκτελούν γλωσσικές εργασίες βασισμένες στην πληροφορία είναι πολύ διαφορετικά, πιστεύουμε, από τα τρακτέρ που μπορούν να σηκώσουν μεγαλύτερο βάρος από τους ανθρώπους, ή τις αριθμομηχανές χειρός που μπορούν να χειριστούν αριθμούς καλύτερα από τους ανθρώπους. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αφαιρέσει διάφορα καθήκοντα από τους ανθρώπους. Σε περιπτώσεις επαχθών, μη ελκυστικών καθηκόντων, αυτό θα μπορούσε να είναι κοινωνικά επωφελές, αν υποθέσουμε ότι κατανέμουμε δίκαια την εναπομένουσα εργασία. Τι γίνεται όμως όταν οι καπιταλιστικές προτεραιότητες επιβάλλουν κλιμακούμενη ανεργία; Το γεγονός ότι η OpenAI και άλλες καπιταλιστικές εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης εκμεταλλεύονται φτηνά εργατικά χέρια από το εξωτερικό για να βάζουν ετικέτες σε εικόνες για την οπτική εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Αλλά ίσως εξίσου κοινωνικά σημαντικό, τι γίνεται με τις ψυχολογικές επιπτώσεις της ανάπτυξης της ΤΝ;

Καθώς οι μηχανές γίνονταν όλο και πιο ικανές να σηκώνουν για εμάς, οι άνθρωποι γίνονταν όλο και λιγότερο ικανοί να σηκώνουν. Καθώς οι μηχανές γίνονταν πιο ικανές να εκτελούν μαθηματικούς υπολογισμούς για εμάς, οι άνθρωποι γίνονταν λιγότερο ικανοί να εκτελούν μαθηματικούς υπολογισμούς. Η απώλεια κάποιας προσωπικής ικανότητας ή κλίσης να σηκώνουν ή να υπολογίζουν δεν ήταν κάτι το σπουδαίο. Τα οφέλη υπερέβαιναν τα ελλείμματα. Ακόμα και τα προγράμματα που κυριολεκτικά νίκησαν τους καλύτερους ανθρώπινους παίκτες στο σκάκι, το γκο, τα βιντεοπαιχνίδια και το πόκερ (αν και τα προγράμματα δεν παίζουν με τον τρόπο που παίζουν οι άνθρωποι), είχαν μόνο μια φευγαλέα ψυχολογική επίδραση. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να κάνουν αυτά τα πολύ ανθρώπινα πράγματα. Οι άνθρωποι μαθαίνουν ακόμη και μελετώντας τα παιχνίδια που παίζουν τα προγράμματα – αν και όχι αρκετά ώστε να γίνουν τόσο καλοί όσο τα προγράμματα. Τι θα συμβεί όμως αν η τεχνητή νοημοσύνη γίνει ικανή να γράφει γράμματα καλύτερα από τους ανθρώπους, να γράφει δοκίμια καλύτερα, να συνθέτει μουσική καλύτερα, να σχεδιάζει ημερήσιες διατάξεις καλύτερα, να γράφει λογισμικό καλύτερα, να παράγει εικόνες καλύτερα, να απαντά σε ερωτήσεις καλύτερα, να κατασκευάζει ταινίες καλύτερα, να σχεδιάζει κτίρια καλύτερα, να διδάσκει καλύτερα, να συνομιλεί καλύτερα και ίσως ακόμη και να παρέχει φροντίδα ηλικιωμένων, φροντίδα παιδιών, ιατρικές διαγνώσεις, ακόμη και ψυχολογική συμβουλευτική καλύτερα – ή, σε κάθε περίπτωση, ξεχάστε ότι τα προγράμματα γίνονται καλύτερα από εμάς, τι θα συμβεί όταν τα προγράμματα λειτουργήσουν αρκετά καλά ώστε να είναι κερδοφόρα υποκατάστατα για να κάνουν οι άνθρωποι τέτοια πράγματα;

Δεν πρόκειται αποκλειστικά για την αύξηση της ανεργίας με όλες τις καταστροφικές της συνέπειες. Αυτό είναι αρκετά ανησυχητικό, αλλά ένα σημαντικό μέρος αυτού που κάνει τους ανθρώπους ανθρώπους ανθρώπους είναι να ασχολούνται με τη δημιουργική εργασία. Θα περιοριστεί η σφαίρα της διαθέσιμης δημιουργικής εργασίας από την τεχνητή νοημοσύνη, έτσι ώστε μόνο λίγες ιδιοφυΐες θα είναι σε θέση να την κάνουν, όταν η τεχνητή νοημοσύνη αναλάβει το μεγαλύτερο μέρος της συγγραφής, της θεραπείας, της σύνθεσης, του καθορισμού της ατζέντας κ.λπ. Είναι λάθος να σκεφτούμε ότι σε αυτή την περίπτωση αυτό από το οποίο θα παραμεριστούν οι άνθρωποι θα μπορούσε να αφήσει τους ανθρώπους λιγότερο ανθρώπινους;

Το Op Ed υποστηρίζει ότι η τεχνητή νοημοσύνη κάνει τώρα και ίσως πάντα θα κάνει πράγματα που προσδιορίζονται από τον άνθρωπο θεμελιωδώς διαφορετικά από ό,τι τα κάνει ο άνθρωπος. Αυτό όμως συνεπάγεται, όπως πιστεύουμε ότι πολλοί αναγνώστες των Times θα πιστεύουν, ότι οι τεχνητές νοημοσύνες δεν θα κάνουν τέτοια πράγματα το ίδιο καλά ή και καλύτερα από τους περισσότερους ή ίσως και από όλους τους ανθρώπους. Θα μπορέσουν οι τεχνητές νοημοσύνες να προσομοιώσουν τα ανθρώπινα συναισθήματα και την τόσο σημαντική ανθρώπινη αυθεντικότητα στα τραγούδια και τους πίνακες που φτιάχνουν; Ίσως όχι, αλλά ακόμη και αν αγνοήσουμε την πιθανότητα οι ΤΝ να χρησιμοποιηθούν ρητά για κακό, οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν εγείρουν εξαιρετικά επακόλουθα και ακόμη και επείγοντα ερωτήματα; Θα έπρεπε να επιδιώκουμε την τεχνητή νοημοσύνη με τους σημερινούς ιλιγγιώδεις ρυθμούς μας;

Φυσικά, όταν οι ΤΝ χρησιμοποιούνται για να εξαπατούν και να χειραγωγούν, να διαπράττουν απάτες, να κατασκοπεύουν, να χακάρουν και να σκοτώνουν, μεταξύ άλλων κακόβουλων δυνατοτήτων, τόσο το χειρότερο. Για να μην αναφέρουμε, αν οι ΤΝ γίνουν αυτόνομες με αυτές τις αντικοινωνικές ατζέντες. Ακόμα και χωρίς να βλέπουμε καθηγητές να λένε ότι οι ΤΝ ήδη περνούν εξετάσεις μεταπτυχιακού επιπέδου, ακόμα και χωρίς να βλέπουμε προγραμματιστές να λένε ότι οι ΤΝ ήδη βγάζουν κώδικα γρηγορότερα και ακριβέστερα από ό,τι μπορούν αυτοί και οι προγραμματιστές φίλοι τους, και ακόμα και χωρίς να βλέπουμε ΤΝ να συνομιλούν ήδη ακουστικά με τους μηχανικούς τους για οτιδήποτε, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των “συναισθημάτων” και των “κινήτρων” τους, θα έπρεπε να είναι σαφές ότι η ΤΝ μπορεί να έχει πολύ ισχυρές κοινωνικές επιπτώσεις, ακόμα και αν οι μέθοδοί της ρίχνουν μηδενικό φως στον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπων.

Μια άλλη παρατήρηση του Op Ed των Times είναι ότι οι τεχνητές νοημοσύνες του σημερινού είδους δεν έχουν καμία σχέση με την ανθρώπινη ηθική ικανότητα. Είναι αλήθεια, αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να έχουν ηθικά καθοδηγούμενα αποτελέσματα; Θα στοιχηματίζαμε, αντίθετα, ότι τα προγράμματα ΤΝ μπορούν και σε πολλές περιπτώσεις ήδη ενσωματώνουν ηθικούς κανόνες και νόρμες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι φτωχοί πληθυσμοί εκμεταλλεύονται οικονομικά και ψυχολογικά για να χαρακτηρίσουν αμέτρητα παραδείγματα πορνό ως πορνό -εκμεταλλευτική ανηθικότητα στην υπηρεσία τίνος, της ηθικής ή απλώς της ψεύτικης ευπρέπειας; Το πρόβλημα είναι, ποιος καθορίζει ποιους ηθικούς κώδικες που θα ενσωματώσει η τεχνητή νοημοσύνη θα προωθήσει και θα εμποδίσει; Στις σημερινές ΤΝ, ένας τέτοιος κώδικας είτε θα είναι προγραμματισμένος είτε θα μαθαίνεται με εκπαίδευση σε ανθρώπινα παραδείγματα. Αν είναι προγραμματισμένος, ποιος θα αποφασίσει για το περιεχόμενό του; Αν μαθαίνεται από παραδείγματα, ποιος θα επιλέγει τα παραδείγματα; Επομένως, το ζήτημα δεν είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει αναπόφευκτα ηθική. Το ζήτημα είναι ότι η ΤΝ μπορεί να έχει κακή ηθική και να διαιωνίζει προκαταλήψεις όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός ή ο ταξισμός που μαθαίνονται είτε από τους προγραμματιστές είτε από παραδείγματα εκπαίδευσης.

Ακόμα και όσον αφορά μια γλωσσική σχολή, όπως αναφέρει το Op Ed σίγουρα δεν υπάρχει μια σαν τη δική μας στην τρέχουσα ΤΝ. Είναι όμως η δική μας το μόνο είδος σχολής που μπορεί να διατηρήσει τη χρήση της γλώσσας; Είτε η ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα προέκυψε από ένα εκατομμύριο χρόνια αργής εξέλιξης, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι που ακούνε γι’ αυτά τα πράγματα, είτε προέκυψε συντριπτικά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από μια τυχερή μετάλλαξη και στη συνέχεια υπέστη μόνο μια αρκετά μέτρια περαιτέρω εξέλιξη ενώ εξαπλώθηκε ευρέως, όπως υποστηρίζει πειστικά ο Τσόμσκι, σίγουρα υπάρχει. Και είναι σίγουρα θεμελιώδες για την ανθρώπινη γλώσσα. Γιατί όμως το πλήρως εκπαιδευμένο νευρωνικό δίκτυο μιας τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι μια γλωσσική ικανότητα, έστω και διαφορετική από τη δική μας; Παράγει πρωτότυπο κείμενο. Απαντά σε ερωτήματα. Είναι γραμματικό. Σε λίγο καιρό (αν όχι ήδη) θα συνομιλεί καλύτερα από τους περισσότερους ανθρώπους. Μπορεί μάλιστα να τα κάνει όλα αυτά σε διάφορα στυλ. Απαντήστε στο ερώτημά μου σχετικά με την κβαντομηχανική ή τον ανταγωνισμό της αγοράς, παρακαλώ. Απαντήστε όπως ο Χέμινγουεϊ. Απαντήστε όπως ο Faulkner. Απαντήστε σαν τον Ντίλαν. Γιατί, λοιπόν, δεν είναι και αυτή μια γλωσσική σχολή -αν και σε αντίθεση με την ανθρώπινη και που παράγεται όχι από εκτεταμένη εξέλιξη ή από ραγδαία τύχη, αλλά από την εκπαίδευση ενός γλωσσικού μοντέλου νευρωνικού δικτύου;

Είναι αλήθεια ότι η σημερινή τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να δουλέψει με ανθρώπινες γλώσσες και επίσης, αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν επαρκή δεδομένα για την εκπαίδευσή της, με γλώσσες που η ανθρώπινη σχολή δεν μπορεί να καταλάβει. Είναι επίσης αλήθεια ότι μετά από εκπαίδευση, μια τεχνητή νοημοσύνη μπορεί από ορισμένες απόψεις να κάνει πράγματα που η ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα δεν θα επέτρεπε. Αλλά γιατί το να μπορεί να εργαστεί με μη ανθρώπινες γλώσσες σημαίνει ότι μια τέτοια σχολή πρέπει να είναι φτωχή όσον αφορά το τι μπορεί να κάνει με τις ανθρώπινες γλώσσες; Η γλωσσική ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι μια απείρως εύπλαστη, άχρηστη λευκή πλάκα. Δεν μπορεί να δουλέψει με καμία γλώσσα στην οποία δεν έχει εκπαιδευτεί. Πράγματι, το μη εκπαιδευμένο νευρωνικό δίκτυο δεν μπορεί να συνομιλήσει σε μια ανθρώπινη γλώσσα ή σε μια μη ανθρώπινη γλώσσα. Αφού εκπαιδευτεί, ωστόσο, η διαφορετική ευελιξία του ως προς το τι καθιστά δυνατό και τι αποκλείει το καθιστά μη γλωσσική ικανότητα; Ή μήπως η διαφορετική ευελιξία του το καθιστά απλώς μη γλωσσική ικανότητα ανθρώπινου τύπου; Και μήπως αυτό έχει σημασία για τις κοινωνικές ανησυχίες σε αντίθεση με τις επιστημονικές;

Παρομοίως, δεν είναι μια ικανότητα της ΤΝ που μπορεί να κοιτάζει σκηνές και να διακρίνει και να περιγράφει τι υπάρχει σε αυτές και μπορεί ακόμη και να αναγνωρίζει αυτό που υπάρχει αλλά είναι εκτός τόπου και χρόνου να βρίσκεται εκεί, και που μπορεί να το κάνει με την ίδια ακρίβεια όπως οι άνθρωποι, ή ακόμη και με μεγαλύτερη ακρίβεια, μια οπτική ικανότητα, αν και πάλι, σίγουρα όχι το ίδιο με μια ανθρώπινη οπτική ικανότητα;

Και ομοίως για μια σχεδιαστική ικανότητα που σχεδιάζει, μια υπολογιστική ικανότητα που υπολογίζει, και ούτω καθεξής. Σίγουρα, παρά την έμπνευση από ανθρώπινες εμπειρίες και στοιχεία, όπως έχουν κάνει οι προγραμματιστές της τεχνητής νοημοσύνης, καμία από αυτές τις ικανότητες της τεχνητής νοημοσύνης δεν μοιάζει πολύ με τις ανθρώπινες εκδοχές. Δεν κάνουν αυτό που κάνουν με τον τρόπο που εμείς οι άνθρωποι κάνουμε αυτό που κάνουμε. Αλλά εκτός αν θέλουμε να πούμε ότι οι ενδεχόμενοι, ιστορικά τυχεροί ανθρώπινοι τρόποι επεξεργασίας πληροφοριών είναι οι μόνοι τρόποι επεξεργασίας πληροφοριών που μπορούν να χειριστούν τη γλώσσα τόσο έξυπνα όσο οι άνθρωποι, και είναι οι μόνοι τρόποι επεξεργασίας πληροφοριών που μπορούν όχι μόνο να παράγουν και να προβλέπουν αλλά και να εξηγούν, δεν βλέπουμε γιατί οι αληθινές παρατηρήσεις ότι η σημερινή ΤΝ δεν μας διδάσκει τίποτα για το πώς λειτουργούν οι άνθρωποι υπονοούν ότι η σημερινή ΤΝ δεν μπορεί σε δύο ή πέντε, ή δέκα ή είκοσι χρόνια να είναι διακριτή από την ανθρώπινη νοημοσύνη, αν και να προέρχεται διαφορετικά από την ανθρώπινη νοημοσύνη.

Επιπλέον, τι μετράει ως νοημοσύνη; Τι μετράει ως δημιουργικότητα και παροχή εξηγήσεων; Τι μετράει ως κατανόηση; Κοιτάζοντας τις τρέχουσες αναφορές, βίντεο κ.λπ., ακόμη και αν περιέχουν ένα σωρό διαφημιστικά μηνύματα που αποσκοπούν στο κέρδος, όπως είμαστε βέβαιοι ότι συμβαίνει, πιστεύουμε ότι τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης σε ορισμένους τομείς (π.χ. παίζοντας πολύπλοκα παιχνίδια, αναδιπλώνοντας πρωτεΐνες και βρίσκοντας μοτίβα σε μάζες δεδομένων) τα καταφέρνουν ήδη καλύτερα από τους ανθρώπους που είναι καλύτεροι σε αυτές τις επιδιώξεις, και ήδη τα καταφέρνουν καλύτερα από τους περισσότερους ανθρώπους, σε πολλούς ακόμη τομείς.

Για παράδειγμα, πόσοι άνθρωποι μπορούν να παράγουν έργα τέχνης καλύτερα από τις σημερινές τεχνητές νοημοσύνες; Εμείς σίγουρα δεν μπορούμε. Πόσοι καλλιτέχνες μπορούν να το κάνουν αυτό ακόμη και σήμερα, πόσο μάλλον σε ένα χρόνο από τώρα; Ένας πανέξυπνος φίλος μου είπε μόλις χθες ότι έπρεπε να γράψει μια πολύπλοκη επιστολή για τη δουλειά του. Ζήτησε από το chatGPT να το κάνει. Μέσα σε ένα μακρύ ανοιγοκλείσιμο των ματιών το είχε. Είπε ότι ήταν άψογο και παραδέχτηκε ότι ήταν καλύτερο από ό,τι θα παρήγαγε ο ίδιος. Και αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι έχει γράψει εκατοντάδες επιστολές. Δεν είναι αυτό κοινωνικά πιο ανησυχητικό από ό,τι όταν πριν από δεκαετίες οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά μια φωτογραφική μηχανή, έναν επεξεργαστή κειμένου, ένα λογιστικό φύλλο ή έναν ορθογραφικό έλεγχο; Είναι αυτό απλώς ένα ακόμη παράδειγμα της τεχνολογίας που κάνει κάποιες εργασίες ευκολότερες; Οι Τεχνητές Νοημοσύνες που ήδη κάνουν ένα σωρό εργασίες που προηγουμένως θεωρούνταν καθαρά ανθρώπινες μετράνε ως απόδειξη ότι οι Τεχνητές Νοημοσύνες μπορούν να κάνουν τόσα πολλά και πιθανότατα πολύ περισσότερα; Ή, παραδόξως, αυτό που κάνουν μετράει ως απόδειξη ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να κάνουν τόσα πολλά ή περισσότερα;

Ανησυχούμε ότι το να απορρίπτουμε τη σημασία των σημερινών ΤΝ επειδή δεν ενσωματώνουν ανθρώπινους μηχανισμούς κινδυνεύει να συσκοτίσει ότι η ΤΝ έχει ήδη εκτεταμένες κοινωνικές επιπτώσεις που θα έπρεπε να μας απασχολούν για πρακτικούς, ψυχολογικούς και ίσως για λόγους ασφαλείας. Ανησυχούμε ότι μια τέτοια απόρριψη μπορεί να σημαίνει ότι οι ΤΝ δεν χρειάζονται πολύ ουσιαστική ρύθμιση. Είχαμε αποτελεσματικά μορατόριουμ για την κλωνοποίηση ανθρώπων, μεταξύ άλλων χρήσεων της τεχνολογίας. Το παράθυρο για τη ρύθμιση της ΤΝ, ωστόσο, κλείνει γρήγορα. Ανησυχούμε ότι το ζητούμενο δεν είναι τόσο να διαλύσουμε την υπερβολική διαφημιστική εκστρατεία για την ΤΝ όσο να αναγνωρίσουμε τις αυξανόμενες δυνατότητες της ΤΝ και να κατανοήσουμε όχι μόνο τα πιθανά οφέλη της αλλά και τους επικείμενους και μακροπρόθεσμους κινδύνους της, ώστε να μπορέσουμε να σκεφτούμε πώς θα τη ρυθμίσουμε αποτελεσματικά. Ανησυχούμε ότι το πραγματικά πιεστικό ρυθμιστικό έργο θα μπορούσε να υπονομευθεί με το να αποκαλείται αυτό που συμβαίνει “επιφανειακό και αμφίβολο” ή “λογοκλοπή υψηλής τεχνολογίας”, ώστε να αντιμετωπιστεί η διαφημιστική εκστρατεία.

Είναι επείγουσα η έξυπνη ρύθμιση; Για εμάς, είναι προφανές ότι είναι. Και βλέπουμε αντίθετα μια ιλιγγιώδη πρόοδο; Για εμάς, φαίνεται προφανές ότι το κάνουμε. Η ανθρώπινη εφευρετικότητα μπορεί να δημιουργήσει μεγάλα άλματα που μοιάζουν με μαγεία και ακόμη και να προκαλέσουν φαινομενικά θαύματα. Ο καπιταλισμός που δεν αντιστέκεται μπορεί να μετατρέψει ακόμα και μεγάλα άλματα σε πόνο και φρίκη. Για να το αποφύγουμε αυτό, χρειαζόμαστε σκέψη και ακτιβισμό που κερδίζει ρυθμίσεις.

Τεχνολογίες όπως το ChatGPT δεν υπάρχουν στο κενό. Υπάρχουν μέσα στις κοινωνίες και στους πολιτικούς, οικονομικούς, κοινοτικούς και συγγενικούς θεσμούς που τις καθορίζουν.

Οι ΗΠΑ βρίσκονται εν μέσω μιας κρίσης ψυχικής υγείας με σχεδόν όλες τις μετρήσεις της ψυχικής υγείας να έχουν ξεπεράσει κάθε όριο: Οι αυτοκτονίες και οι “θάνατοι από απελπισία” βρίσκονται σε ιστορικά επίπεδα. Η αποξένωση, το στρες, το άγχος και η μοναξιά είναι ανεξέλεγκτα. Σύμφωνα με το Stress in America της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, οι πρωταρχικοί παράγοντες της κατάρρευσής μας είναι συστημικοί: οικονομικό άγχος, συστημικές καταπιέσεις, αποξένωση από τους πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς μας θεσμούς. Ο καπιταλισμός μας ατομικοποιεί. Στη συνέχεια, εμπορευματοποιεί τις ουσιαστικές συνδέσεις σε ανούσιες.

Οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπολογίζουν το σωστό χτύπημα που ποτέ δεν ικανοποιεί πραγματικά. Μας κρατούν να ψάχνουμε για περισσότερα. Με τον ίδιο τρόπο που τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι σχεδιασμένα να προκαλούν εθισμό μέσω του περιεχομένου που δημιουργούν οι χρήστες, το γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης έχει τη δυνατότητα να είναι πολύ πιο εθιστικό και επιζήμιο. Ιδιαίτερα για ευάλωτους πληθυσμούς, η ΤΝ μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να μαθαίνει και να εκμεταλλεύεται τα τρωτά σημεία του κάθε ατόμου – δημιουργώντας περιεχόμενο, ακόμη και στυλ παρουσίασης, ειδικά για να προσελκύσει τους χρήστες.

Σε μια κοινωνία με ανεξέλεγκτη αποξένωση, η ΤΝ μπορεί να εκμεταλλευτεί την ανάγκη μας για σύνδεση. Φανταστείτε εκατομμύρια ανθρώπους που είναι συνδεδεμένοι σε συνδρομητικές υπηρεσίες ΤΝ και αναζητούν απεγνωσμένα σύνδεση. Το κίνητρο του κέρδους θα δώσει κίνητρο στις εταιρείες ΤΝ όχι μόνο να προσελκύουν όλο και περισσότερους χρήστες, αλλά και να τους κρατούν να επιστρέφουν.

Μόλις συνδεθούν, οι δυνατότητες παραπληροφόρησης και προπαγάνδας ξεπερνούν κατά πολύ ακόμη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν η τεχνητή νοημοσύνη αντικαταστήσει την ανθρώπινη εργασία σε τομείς που καθορίζονται από τον άνθρωπο, τι μένει τότε από το “να είσαι άνθρωπος”; Περιμένοντας την καθοδήγηση της ΤΝ; Να περιμένουμε εντολές της ΤΝ;

Η σαφήνεια σχετικά με το τι πρέπει να γίνει μπορεί να προκύψει μόνο από την περαιτέρω κατανόηση του τι συμβαίνει. Αλλά ακόμη και μετά από λίγους μήνες εμπειριών από την ΤΝ, οι προτάσεις για ελάχιστες ρυθμίσεις φαίνονται αρκετά εύκολα να προκύπτουν. Για παράδειγμα:

Σωτήρης Μητραλέξης | The Press Project

«Σε τι κόσμο θα ζήσουμε; Ποια εποχή ανατέλλει μπροστά μας; Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου» — έτσι αυτοσυστήνεται το νέο βιβλίο που προέκυψε από τη συνεργασία των εκδόσεων ΤΟΠΟΣ με το mέta, «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη» του Δημήτρη Β. Πεπόνη.

Στις 362 σελίδες του, το βιβλίο σκιαγραφεί το τέλος ενός κόσμου και τη διαμόρφωση της νέας πλανητικής τάξης∙ η αφορμή, η επικαιρότητα από την οποία εκκινεί είναι ο πόλεμος της Ουκρανίας και η κρίση της πανδημίας, όμως το τέλος το οποίο περιγράφει και αναλύει είναι ήκιστα επικαιρικό. Και οι βασικές συντεταγμένες της εποχής που αναδύεται μετά από αυτό το τέλος και το διαδέχεται δεν υπακούν στους συνήθεις, «δημοσιογραφικούς» κανόνες της επικαιρότητας. Ουσιαστικά, το βιβλίο πραγματεύεται το κλείσιμο, την ολοκλήρωση και έκλειψη, τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων:

Αν και ο τίτλος του βιβλίου προδιαθέτει τους αναγνώστες για ένα μελέτημα διεθνούς πολιτικής με στοιχεία ιστορίας ή, όπως έχουμε μάθει να λέμε, «διεθνών σχέσεων», έχουμε συνηθίσει να αναφερόμαστε με τέτοιους όρους σε γλώσσες και αναλύσεις πιο επικαιρικού χαρακτήρα ή, αν θέλετε, δημοσιογραφικής υφής – κι ας φέρουν το μανδύα και τη σκευή της σχετικής επιστημοσύνης. Εδώ εκτίθεται ένα εγχείρημα με αξιώσεις συνολικότερης και βαθύτερης ιχνηλάτησης των συντεταγμένων του κόσμου στον οποίο ζούμε και, συνεκδοχικά, του κόσμου που σταδιακά, αλλά με ιδιαιτέρως εμφανή τα σημάδια του, αναδύεται. Ένα πιο «ευρύ» εργαλείο για την κατανόηση του κόσμου μας.

Πριν ξεκινήσουμε με την αφορμή του πολέμου της Ουκρανίας, το βιβλίο δίνει από τις αφετηριακές σελίδες μια πρόγευση της «μεγάλης εικόνας», ένα συνοπτικό περίγραμμα των στοιχείων και, όπως αναφέραμε, των συντεταγμένων ενός αναδυόμενου κόσμου. Προχωρούμε στη μελέτη μιας προϋπόθεσης για να κατανοήσουμε τη φύση και τα διακυβεύματα αυτού που φαινομενικά άρχισε το 2022 στην ευρωπαϊκή ήπειρο με το ξέσπασμα του πολέμου της Ουκρανίας, δηλαδή σε μια αναδίφηση στους παγκοσμίους πολέμους που προηγήθηκαν κατά τον 20ό αιώνα: στον Μεγάλο Πόλεμο (Α΄ΠΠ) και τη συνέχειά του (Β΄ΠΠ), στις στρεβλώσεις της ιστοριογραφίας τους, στα ζωτικά τους μέτωπα και στο εισέτι ανεπίλυτο αυτών.

Σύντομα η μελέτη των αιτίων και των κεντρικών διακυβευμάτων του πολέμου της Ουκρανίας δίνει τη θέση της στην ανατομία κεντρικών ζητουμένων του ευρύτερου πεδίου, το οποίο εν πολλοίς εκφεύγει από αυτό καθ’ αυτό το έδαφος της Ουκρανίας: ζητουμένων ευρύτερης πολιτικής γεωγραφίας, της φύσης του πολέμου, της ειρήνης και της αποτροπής, της θέσης και κατάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στρατηγικών διλημμάτων, «Δύσης» και «Ανατολής», εργαλειακής ιστοριογραφίας, μελλοντικών ενδεχομένων. Αυτά καταλαμβάνουν το πρώτο μέρος αυτού του βιβλίου. Το οποίο ακολουθείται, στο δεύτερο μέρος, από μια συνολικότερη διερεύνηση της πορείας προς την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου.

Το τρίτο μέρος επιστρέφει σε στοιχεία και μοτίβα των προηγούμενων διερευνήσεων, αλλά από μια διαφορετική ματιά, φωτίζοντας μεταξύ άλλων στοιχεία πολιτικής γεωγραφίας, υδάτινων πεδίων διασύνδεσης, δημογραφίας, ιδεολογιών, μακροδομών πέρα από την εκ-τυφλωτικά περιοριστική τυραννία της επικαιρότητας και της αναπηρίας που προκαλεί ο περιορισμός σε αυτήν σε κάθε εγχείρημα αναλυτικής σκέψης. Το βιβλίο ολοκληρώνεται, και κατά μία έννοια επιστεγάζεται, με μια επιλογική ανάγνωση των εξελίξεων της πανδημίας του COVID-19 και κυρίως των lockdowns (της «καραντίνας») αλλά και της χρήσης της τεχνολογίας σε αυτήν την συνάφεια ως περαιτέρω ένδειξη της απαρχής ενός νέου ιστορικού κύκλου, συνεπικουρώντας τις προηγούμενες αναγνώσεις από διαφορετική σκοπιά και αφετηρία. Με έναν τρόπο, το βιβλίο στο σύνολό του αποτελεί μια διευρυμένη εκδοχή του σημειώματος με το οποίο κλείνει: ένα χρονολόγιο που ίσως θα έγραφε ένας μελετητής και ερευνητής της εποχής μας από ένα πιθανό μέλλον.

Αντί για να «διαλέξει πλευρά» στα κάθε είδους διχοτομικά διλήμματα της εποχής, στις κάθε είδους πολώσεις γόνιμες σε φαντασιώσεις ισχύος, το «Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης» προϋποθέτει την κατάδειξη της ψευδούς φύσης των συγκεκριμένων εν χρήσει διπόλων – από το «Δύση και Ανατολή» ή «Δύση και οι Υπόλοιποι (the West and the Rest)», το «φιλελεύθεροι εναντίον μη φιλελευθέρων» και το «δημοκρατίες εναντίον αυταρχιών» μέχρι το «πρόοδος-συντήρηση» και το «παρελθόν-μέλλον», όπως τουλάχιστον το έχουμε μάθει στο πλαίσιο συγκεκριμένων ιστοριογραφικών σχημάτων. Υπονομεύει το ίδιο το υπόβαθρο των διχοτομήσεων με τις οποίες έχουμε μάθει (διόρθωση: μας έχουν μάθει) να δομούμε την σκέψη μας, οδηγούμενοι σε συμπεράσματα ερήμην μας μέσω ενός αυτόματου πιλότου. Διότι τα παλιά εργαλεία έχουν σπάσει∙ οι παλιοί κανόνες απλώς δεν ισχύουν πλέον. Ως προς αυτό, πρόκειται για ένα επικίνδυνο βιβλίο.

Το βιβλίο αυτό κυκλοφορεί στην εκδοτική σειρά του mέta, του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, στις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ. Ήδη από τον τίτλο του, το mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού σηματοδοτεί την αξίωση και στοχοθεσία ενασχόλησης με ένα εύρος εποχής που μετριέται σε αιώνες (τους αιώνες του καπιταλισμού, εν προκειμένω) και με αυτό που τη διαδέχεται και εκκρεμεί∙ αναφερόμενο σε μετακαπιταλισμό, δηλαδή στα μετά-τον-καπιταλισμό, το mέta διανοίγει τη διερώτηση για μια περίοδο που μάλλον εκφεύγει των ορίων, της εμβέλειας και του ορίζοντα των συνήθων λόγων περί του πολιτικού. Συγκεκριμένα, στο εισαγωγικό κείμενο του ερευνητικού τομέα του mέta, το οποίο προτάσσεται στις εκδόσεις της παρούσας σειράς του ΤΟΠΟΥ, αναφέρεται πως

«έχει σημειωθεί ότι είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού — παρατήρηση που συνιστά επίκληση στην ανάγκη για σοβαρό αναστοχασμό γύρω από το τέλος της υπάρχουσας τάξης και τη μετάβαση σε έναν μετακαπιταλιστικό τρόπο ζωής. Όμως το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί μία μόνο από τις πτυχές του μετακαπιταλισμού. Εν τέλει, μπορεί ο ίδιος ο καπιταλισμός να είναι εκ πρώτης όψεως ένα οικονομικό σύστημα, αλλά έχει εξελιχθεί σε μία ολιστική πολιτική, πολιτισμική, ανθρωπολογική και διεθνή τάξη. Ο μετακαπιταλισμός, με όποιον τρόπο κι αν εξελιχθεί, δεν είναι απλώς μια τροποποίηση ενός οικονομικού συστήματος, αλλά εκ των πραγμάτων ένα νέο πολιτικό, πολιτισμικό, ανθρωπολογικό, πολιτισμικό παράδειγμα – μια νέα εποχή. Δυστοπική, ουτοπική, ή οτιδήποτε ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Και οι αναταράξεις στη σταδιακή μετάβαση είναι ήδη μπροστά στα μάτια όλων. Η ολιγαρχική παρακμή της φιλελεύθερης δημοκρατίας γεννά αναρίθμητες παραλλαγές αυταρχικών τάσεων∙ η αλυσίδα τροφοδοσίας θυσιών στον παγκόσμιο Μινώταυρο αντιμετωπίζει όλο και νεώτερα εμπόδια∙ νέες προσδοκίες για χειραφέτηση αρθρώνονται∙ το χάσμα ανάμεσα σε μεγα-πόλεις και επαρχίες εγκυμονεί σιωπηρούς ψυχρούς εμφυλίους∙ η ανάδυση ενός μη-αγγλόφωνου, μη-ατλαντικού, μη-φιλελεύθερου, μη-δικομματικού κράτους στη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη είναι προ των πυλών, ανατρέποντας μια τάξη δύο αιώνων. Οι αλλαγές στην παγκόσμια δημογραφία και γεωπολιτική είναι ιλιγγιώδεις∙ η κλιματική αλλαγή απειλεί την ίδια μας την ύπαρξη. Μεταμορφώσεις γιγαντιαίων διαστάσεων ανασχηματίζουν ριζικά τον κόσμο μπροστά στα μάτια μας.»

Αν και οι αναλύσεις, έννοιες και εστιάσεις του βιβλίου του Δημήτρη Β. Πεπόνη δεν ακολουθούν αναγκαστικά κατά πόδας τη συγκεκριμένη εκδοχή της ευρύτερης ματιάς που αναφέρεται στην παραπάνω μάλλον ενδεικτική και δειγματοληπτική διάγνωση αλλά χαράσσουν τον δικό τους δρόμο, επικεντρωνόμενες πρωτίστως στις αιτίες και προϋποθέσεις των επιτελούμενων κολοσσιαίων αλλαγών στη διεθνή πολιτική και όχι μόνον, θα καταστεί μάλλον εμφανές στους αναγνώστες πως το μελέτημα αποτελεί μια ευμεγεθέστατη ψηφίδα απολύτως απαραίτητη για οποιοδήποτε εγχείρημα με το παραπάνω εύρος στοχοθεσίας και αναλυτικής ματιάς. Σε αυτό το πλαίσιο, πιστεύουμε ότι δόθηκε στη δημοσιότητα ένα βιβλίο πραγματικά πολύτιμο: ένα εργαλείο για να κατανοήσουμε τον κόσμο μας το οποίο, αν μη τι άλλο, έλειπε από την ελληνική δημόσια σφαίρα και συζήτηση – και του οποίου η καίρια φύση θα εκδιπλώνεται και θα φανερώνεται συν τω χρόνω, πέρα από τους περιστρεφόμενους μαγικούς καθρέπτες της επικαιρότητας.

Το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία καθώς και, διαδικτυακά, στις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, στην ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, στις Ακυβέρνητες Πολιτείες της Θεσσαλονίκης(πέραν τούτων, στον ΙΑΝΟ, στα Public, και εν ολίγοις παντού). Μια πιο συγκεκριμένη γεύση δίνουν τα περιεχόμενα του τόμου:

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

  1. Περίγραμμα ενός αναδυόμενου κόσμου
  2. Αφετηριακές επισημάνσεις για τους παγκοσμίους πολέμους
  3. Η επιστροφή των ζωτικών μετώπων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σήμερα
  4. Ουκρανία 2022 | Εισαγωγικές παρατηρήσεις
  5. Ουκρανία 2022 | Προειδοποιήσεις – το παρελθόν του παρόντος
  6. Χαμένες ευκαιρίες: μια πρόταση για την αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Ανατολική Ευρώπη
  7. Φόβοι, αντίληψη απειλών και αίτια | ιστορική και γεωπολιτική κίνηση και μεταβολή σε επίπεδο ασφαλείας | ενοποίηση, πολυδιάσπαση, αναδιοργάνωση
  8. Η λεκάνη απορροής του Δνείπερου ως ιστορικό θυσιαστήριο και ο Βόλγας ως υδάτινη ραχοκοκαλιά της Ρωσσίας
  9. Ουκρανία 2022 | Το παρόν του παρελθόντος – ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας
  10. Η αμερικανική αποτυχία αποτροπής
  11. Πλανητική σφαίρα επιρροής και η επανεμφάνιση του στρατηγικού ανταγωνισμού μεταξύ μεγάλων δυνάμεων
  12. «Ευρώπη» και Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το 2022 και την Ουκρανία: μελλοντικά ενδεχόμενα – και από την Ευρώπη στον κόσμο
  13. Για την ψευδαίσθηση του «μονοπολισμού» και της παγκόσμιας ηγεμονίας και την πραγματικότητα των περιφερειακών ηγεμονιών
  14. Στρατηγικά διλήμματα: τάξη ή κράτος
  15. Παρέκβαση: Ιστορία, τάξη και σύστημα τριών πόλων στην ανατολική Ασία – και το ζήτημα της Ταϊβάν
  16. Για τα διατλαντικά ιδεολογικά προτάγματα
  17. Παρέκβαση: αλληλεξαρτήσεις Ευρώπης και βόρειας Αμερικής και γεωπολιτικά θεμέλια της «Δύσης»
  18. Για το νόημα της μεταπολεμικής εποχής: πληθυσμός, πυρηνικά, διαδίκτυο
  19. Εκ νέου για το νόημα της μεταπολεμικής εποχής: ασυμμετρία διεθνούς τάξης νομιμότητας και πραγματικής τάξης ισχύος
  20. Από το τέλος του μεταψυχροπολεμικού κόσμου στον παγκόσμιο άξονα Βορρά-Νότου: το μέλλον του παρόντος

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

  1. Η πορεία προς την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου
  2. Ψηφιδωτό χρονολόγιο μιας εικοσαετίας: 2001–2021
  3. Τα όρια και η κατάρρευση της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος
  4. Σχόλιο: ιδέες-οχήματα και η χρεωκοπία τους
  5. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και η φύση του πολέμου
  6. Παρέκβαση πρώτη: Μέση Ανατολή, Αραβικές Ανοίξεις και πολύχρωμες επαναστάσεις – sictransitgloriamundi
  7. Παρέκβαση δεύτερη: η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το Brexit ως ο έτερος εταίρος – πριν τα γεγονότα του 2022
  8. Παρέκβαση τρίτη: από τις Η.Π.Α. και το Ηνωμένο Βασίλειο στη Γαλλία – ιστορικός κύκλος, φιλελεύθερη δημοκρατία, προνομιακή γεωγραφική θέση και ναυτική ισχύς
  9. Η πολυδιάσπαση της Δύσης, η άμυνα της Ευρώπης και το τριμερές σύμφωνο του αγγλοσαξωνικού άξονα (AUKUS)
  10. Οι Η.Π.Α. και η επιστροφή της Ασίας: η ολοκλήρωση της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

  1. Άξονες, πεδία μετάβασης και μακρά διάρκεια: επισημάνσεις πολιτικής, ιστορικής και πληθυσμιακής γεωγραφίας

1.1. Άραγε «υπερβαίνει» ο άνθρωπος μέσω της τεχνολογίας το έδαφος, τη γεωγραφία, το χώρο;

1.2. Εύξεινος Πόντος (Μαύρη Θάλασσα) – Μεσόγειος – Βαλτική – Κασπία

1.3 Κράτος, πρωτογενείς ιστορικά περιοχές και το κέντρο της Παγκόσμιας Ηπείρου

1.4. Παρέκβαση: Γενιές στο χωροχρονικό συνεχές και επαναλήψεις στην ανθρώπινη ιστορία

  1. Ρωγμές στο διανοητικό οικοδόμημα: η νεωτερικότητα ως εκκοσμίκευση

2.1. Από την προφητεία της εκκοσμίκευσης στην εποχή της μετα-εκκοσμίκευσης

2.2. Με αφορμή την απόπειρα «εκσυγχρονισμού» μέσω «εκδυτικισμού» στην κεμαλική Τουρκία

2.3. Παρέκβαση για την πολυπληθέστερη πόλη της ευρωπαϊκής ηπείρου: επιστρέφοντας στη γεωγραφία, στη δημογραφία, στις μακροδομές

  1. Πόλεις, μητροπόλεις, megacities, «επαρχία»

3.1. Κράτη, κοινοβούλια, πολιτικές και δικαιώματα: ένα σχόλιο

  1. Νεωτερικότητα: επανεξετάζοντας το ευρωκεντρικό ιστοριογραφικό σχήμα στο τέλος μιας εποχής
  2. Παγκόσμια δημογραφία: από το ένα δισεκατομμύριο στα οκτώ

5.1. Δύο αιώνες πρωτοφανών δημογραφικών εξελίξεων: ένα χρονολόγιο

ΠΑΝΔΗΜΙΚΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ – δηλαδή: Προλεγόμενα ενός νέου Ιστορικού Κύκλου

I – Κοινωνικές επαφές | II – Χώρος και ψηφιακότητα|III – Καταστολή |IV – Συμβατότητα εθνικισμού και παγκοσμιοποίησης|V – Κράτος και δημόσιος χώρος |VI – Υβριδικότητα|VII – Τεχνολογία|VIII – Sophia, νέοι άνθρωποι και νέες θεότητες|ΙX – Αντιστάσεις|Χ – Το παρελθόν δεν υπάρχει πια

Χρονολόγιο μελετητή και ερευνητή ενός πιθανού μέλλοντος

Βιβλιογραφία

https://www.youtube.com/watch?v=FxKhtf2vL7s

Από την εκδήλωση του mέta | Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού «Αριστερά και “Κυβερνησιμότητα”: Ποια εμπλοκή με την εξουσία, υπό ποίους όρους και προς όφελος ποίων;», Τρίτη 15 Νοεμβρίου 2022. ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΔΩ. Τα τελευταία χρόνια η Αριστερά, όπως και αν την ορίσουμε, επιχείρησε, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, να αναμετρηθεί με την πρόκληση της διακυβέρνησης, εν μέσω μιας πρωτοφανούς νεοφιλελεύθερης επίθεσης κατά των υποτελών τάξεων. Τα εγχειρήματα αυτά υπήρξαν σε γενικές γραμμές αποτυχημένα και καμία σοβαρή αποτίμησή τους δεν αποτολμήθηκε εκ των υστέρων. Επικρατεί “στρατηγική αφωνία”, αν όχι προσχώρηση στις αρχές του αντιπάλου, ενώ τα κοινωνικά στρώματα στο όνομα των οποίων μιλά η Αριστερά βυθίζονται στην υποβάθμιση και την παθητικοποίηση, υφιστάμενα τον εκβιασμό της στήριξης του “μικρότερου κακού” ή απλώς της αποφυγής της περιβόητης “ακυβερνησίας”. Υπό αυτό το πρίσμα, το mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού θεωρεί επείγουσα την επιστροφή στην στρατηγική συζήτηση, που απωθεί η απορρόφηση από μιαν όλο και πιο αποκρουστική “πολιτική επικαιρότητα”. Την επιστροφή στις θεωρητικές κατακτήσεις (και τα αναπάντητα ερωτήματα) της Αριστεράς, καθώς και την επινόηση στις νέες συνθήκες κρίσης πρωτότυπων μορφών οργάνωσης και άσκησης πολιτικής.


Ομιλητές:

Σίσσυ Βελισσαρίου, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος Δ.Σ. mέta
Γιάννης Κουζής, Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου
Αλέξης Σμυρλής, Διευθυντής Πολιτικού Σχεδιασμού και Κ.Ο. ΜέΡΑ25
Παναγιώτης Σωτήρης, Δρ. Φιλοσοφίας, διδάσκων ΕΑΠ, δημοσιογράφος
Θέμης Τζήμας, Δρ. Δημοσίου Δικαίου, διδάσκων ΔΠΘ

Παρεμβαίνει:

Γιάνης Βαρουφάκης, Καθηγητής ΕΚΠΑ, Γραμματέας ΜέΡΑ25, συνιδρυτής DiEM25

Μετά από την έκδοση των μεταφράσεων του Πρεκαριάτου (Guy Standing) και του Χωρίς Αφεντικά (Michael Albert), η συνεργασία των εκδόσεων ΤΟΠΟΣ με το mέta στην εκδοτική σειρά mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού συνεχίζεται, με την έκδοση δύο νέων, πρωτότυπων βιβλίων στα ελληνικά που κυκλοφορούν ήδη στα βιβλιοπωλεία:

Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη | Δημήτρης B. Πεπόνης

Συγγραφέας: Δημήτρης Β. Πεπόνης

Επιμέλεια: Σωτήρης Μητραλέξης & Στέφανος Ρέππας

Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ

::. Σειρά mέta / Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού

Σελ.: 368
Σχήμα: 15,2 x 23,8
ISBN: 978-960-499-444-1
Τιμή: 15,00 €

Σε τι κόσμο θα ζήσουμε; Ποια εποχή ανατέλλει μπροστά μας;

Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Με αφορμή τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας, το βιβλίο σκιαγραφεί τη διαμόρφωση μιας νέας πλανητικής τάξης και πραγματεύεται την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991-), του μεταπολεμικού κόσμου (1945-) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας-), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα και με έτος-ορόσημο το 2037, οι τρεις ιστορικοί κύκλοι που καθόρισαν τις τάξεις, τον κόσμο και την εποχή των τελευταίων δύο αιώνων θα έχουν ολοκληρωθεί: η μεγάλη παρέκκλιση θα έχει κλείσει.

Από την ιστορία στην πολιτική γεωγραφία, από την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου στην επιστροφή της Ασίας, από την τεχνολογία στη δημογραφία και από τη νεωτερικότητα στη μετα-εκκοσμίκευση, το βιβλίο επιχειρεί μια ανατομία των εξελίξεων μακράς κλίμακας, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο για την κατανόηση των κοσμοϊστορικών μεταβολών που λαμβάνουν χώρα στο μεταίχμιο του τέλους μιας εποχής και της απαρχής ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στους πάγκους των βιβλιοπωλείων καθώς και, διαδικτυακά, στις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, στη βάση δεδομένων ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, στην ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, στον ΙΑΝΟ, στα Public, στο BOOKIA και σε όλα τα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία.

Εκλογές 1981: Αποτιμώντας ένα κρίσιμο ορόσημο της μεταπολιτευτικής ιστορίας

Βασίλης Ασημακόπουλος, Σίσσυ Βελισσαρίου, Γιάννης Μαυρής, Χρύσανθος Τάσσης

Μαρτυρία: Δημήτρης Λιβιεράτος

Παρέμβαση: Γιάνης Βαρουφάκης

Επιμέλεια: Κώστας Ράπτης & Σωτήρης Μητραλέξης

Στις 18 Οκτωβρίου 2021 συμπληρώθηκαν ακριβώς σαράντα χρόνια από την πρώτη εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ. Η «Αλλαγή» του 1981 υπήρξε το γεγονός που σημάδεψε όσο λίγα την Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία.

Τα όρια, οι αντιφάσεις, η ενσωμάτωση και ο κατοπινός εκφυλισμός του ΠΑΣΟΚ (διαδρομή που πάντως υπήρξε λιγότερο σύντομη από την αντίστοιχη του ΣΥΡΙΖΑ) και εν τέλει ο πραγματικός του θάνατος στην εποχή των μνημονίων δεν αναιρούν την ανάγκη να αναστοχαστούμε συνολικά τη μεταπολιτευτική περίοδο, να αναλογιστούμε την επικαιρότητα των διεκδικήσεων για εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη και βεβαίως να αναμετρηθούμε στις σημερινές, τόσο διαφορετικές συνθήκες, με το ερώτημα της διεκδίκησης του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, που έθετε στις αρχές της μεταπολίτευσης ένα διαρκώς διευρυνόμενο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας.

Σε αυτό το βιβλίο, οι Βασίλης Ασημακόπουλος, Σίσσυ Βελισσαρίου, Γιάννης Μαυρής και Χρύσανθος Τάσσης –μαζί με τη μαρτυρία του Δημήτρη Λιβιεράτου και την παρέμβαση του Γιάνη Βαρουφάκη– επιχειρούν μια ανατομία του παρελθόντος με το βλέμμα στο σήμερα και το αύριο.

Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στους πάγκους των βιβλιοπωλείων καθώς και, διαδικτυακά, στις εκδόσεις Τόπος, στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, στη βάση δεδομένων ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, στην ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, στον ΙΑΝΟ, στα Public, στο BOOKIA, κ.ο.κ.

Μετάβαση στο περιεχόμενο