Ο Γιάνης Βαρουφάκης προοικονομεί το metaverse του Mark Zuckerberg στο «Άλλο Τώρα»

Vince Carducci / PopMatters

Μεταμφιεσμένο σε επιστημονική φαντασία, «Το Άλλο Τώρα» του Γιάνη Βαρουφάκη εξετάζει το πώς η ζωή στον μετακαπιταλισμό θα μπορούσε να είναι πιο ελεύθερη και ισότιμη – και πώς θα μπορούσε να καταστραφεί.

Σχεδόν μόλις ο επικεφαλής της Facebook, Mark Zuckerberg ανακοίνωσε στις 28 Οκτωβρίου ότι η εταιρεία του υιοθετούσε την νέα ονομασία Meta, ο Έλληνας οικονομολόγος και πολιτικός Γιάνης Βαρουφάκης εξαπέλυε ένα μήνυμα στο Twitter, γράφοντας «Κοντά τα χέρια κ. Zuckerberg από το όνομα του mέta, του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού (https://metacpc.org). Εσείς μπορεί, πράγματι, να δουλεύετε για να γίνει πραγματικότητα ο δυστοπικός μετακαπιταλισμός. Τον Πολιτισμό όμως δεν θα τον αναγνωρίζατε ούτε στο ένα μέτρο». Στο βιβλίο του «Το Άλλο Τώρα» (Ελλ. Εκδ. Πατάκης, 2021), έργο στοχαστικής μυθοπλασίας που αποτελεί το πρώτο του μυθιστόρημα, ο Βαρουφάκης προσφέρει ένα όραμα εναλλακτικό προς ό,τι αποκαλεί «τεχνοφεουδαρχικό» εφιάλτη, τύπου Zuckerberg.

Ο Βαρουφάκης είναι ο συγγραφέας των best-seller οικονομικών αναλύσεων «Μιλώντας στην Κόρη μου για την Οικονομία» (ελλ. Εκδ. Πατάκης, 2013), που αποτελεί μιαν ιστορία του καπιταλισμού, και «Παγκόσμιος Μινώταυρος: Οι Πραγματικές Αιτίες της Κρίσης» (ελλ. Εκδ. Λιβάνης, 2012), όπου αναλύεται το οικονομικό σύστημα από τη δεκαετία του ’70 μέχρι την κατάρρευση της αγοράς στεγαστικών δανείων το 2008, με τις ΗΠΑ να καταλαμβάνουν κεντρικό ρόλο. Είναι επίσης ο συγγραφέας του βιβλίου «Ανίκητοι Ηττημένοι: Για μια ελληνική άνοιξη μετά από ατελείωτους μνημονιακούς χειμώνες» (ελλ. Εκδ. Πατάκης, 2019), ημερολόγιο της ταραχώδους εξάμηνης θητείας του ως υπουργού Οικονομικών της Ελλάδας. Υπό αυτή την ιδιότητα, επεχείρισε να επιλύσει κρίση δημοσίου χρέους της χώρας του, αντιστεκόμενος στα δρακόντεια μέτρα που της επιβάλλονταν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (που καθιερώθηκαν με τη συλλογική ονομασία «τρόικα»).

Πέραν της συμμετοχής του στο Συμβουλευτικό Σώμα του mέta ο Βαρουφάκης είναι αυτή τη στιγμή μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Είναι επίσης συνιδρυτής του πανευρωπαϊκού προοδευτικού πολιτικού κινήματος DiEM25, καθώς και της Προοδευτικής Διεθνούς, η οποία συσπειρώνει και κινητοποιεί προοδευτικούς αγωνιστές και οργανώσεις από όλο τον κόσμο.

Στο πρώτο μυθοπλαστικό έργο του, «Το Άλλο Τώρα» ο Βαρουφάκης επιδίδεται σε ένα διανοητικό πείραμα μεταμφιεσμένο σε αφήγημα επιστημονικής φαντασίας, συλλογιζόμενος με τι θα έμοιαζε μια κοινωνία η οποία ισορροπεί την ελευθερία με την ισότητα.

Ο αφηγητής, Γιάγκος Βάρο, εξιστορεί γεγονότα που εκτυλίχθηκαν κυρίως μεταξύ του 2025 και 2035, όπως αυτά καταγράφηκαν στο ημερολόγιο μιας γυναίκας που πρόσφατα υπέκυψε στον καρκίνο. Αφορούν τρεις φίλους: την συγγραφέα του ημερολογίου Άιρις, μια ριζοσπαστική φυσιογνωμία κόντρα στο ρεύμα η οποία εξασφάλιζε τα προς το ζην από το κληροδότημα ενός κληρονομικού λόρδου, την Εύα, πρώην στέλεχος της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers η οποία στράφηκε στον ακαδημαϊκό κλάδο και τον Κώστα, μηχανικό υπολογιστών που έκανε περιουσία σορτάροντας μετοχές εταιρειών υψηλής τεχνολογίας πριν από το σπάσιμο της φούσκας των dotcom το 2001 και ακόμη μεγαλύτερη περιουσία σορτάροντας χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες καθ’ οδόν προς το κραχ των παραγώγων ενυπόθηκων δανείων το 2008.

Στην εργασία του, οι τεχνολογικές του καινοτομίες διαρκώς έμπαιναν στο ράδι από τους εργοδότες του, προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής (και η ροή εσόδων) των υπαρχουσών, λιγότερο αποτελεσματικών τεχνολογιών. Απογοητευμένος από την εμπειρία του στον τεχνολογικό κλάδο και απολαμβάνοντας την αυτονομία που του χάρισε η περιουσία του, ο Κώστας δρομολογεί ένα μυστικό πρότζεκτ. Βάλθηκε να δημιουργήσει ένα είδος Μηχανής Ελευθερίας που θα προσέφερε στους χρήστες την δυνατότητα να βιώσουν έναν απεριόριστο ορίζοντα ηδονών – την ελευθερία όχι μόνο από την στέρηση, αλλά και από κάθε περιορισμό που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς.

Το αντίτιμο της εισόδου σε αυτόν τον ευδαίμονα κόσμο της Μηχανής Ελευθερίας είναι ότι κανείς δεν μπορεί να τον εγκαταλείψει. Πίστευε ο Κώστας ότι αυτό είναι ένα τίμημα που κανείς δεν θα ήταν διατεθειμένος να πληρώσει. Η άρνηση αυτή, σκεφτόταν, θα στηριζόταν στην αναγνώριση της κενότητας και ματαιότητας μιας κατάστασης ατέρμονης επιθυμίας υπό τον καπιταλισμό.

Για να προστατεύσει από τους εταιρικούς χάκερ το πρότζεκτ του, γνωστό εφεξής υπό το ακρωνύμιο HALPEVAM (Ευρετικός Αλγοριθμικός Μεγιστοποιητής Βιωματικής Αξίας και Απόλαυσης), ο Κώστας δημιουργεί έναν μηχανισμό ασφαλείας ο οποίος απροειδοποίητα δημιουργεί μια «σκουληκότρυπα» που οδηγεί σε μιαν εναλλακτική πραγματικότητα, το «Άλλο Τώρα» του τίτλου του βιβλίου. Αρχίζει να επικοινωνεί μέσω μηνυμάτων με αρχεία δέσμης με κάποιον στο Άλλο Τώρα, που δεν είναι παρά ο Άλλος Εαυτός του, που ονομάζεται Κωστής. Η ανταλλαγή μηνυμάτων ανάμεσα στον Κώστα και τον Κωστή, που σύντομα εμπλέκει και την Άιρις μαζί με τον Άλλο Εαυτό της, την Αϊρίν, καθώς και την Εύα με τον άλλο εαυτό της, την Ίβ, δίνει στον Βαρουφάκη την ευκαιρία να περιγράψει το πώς θα λειτουργούσε η κοινωνία σε έναν κόσμο δίχως καπιταλισμό. Φυσικά, αυτές είναι ιδέες που ο Βαρουφάκης έχει εκθέσει αλλού, με μη μυθοπλαστικό λόγο.

Ο κόσμος του Κωστή οργανώνεται με βάση την άμεση δημοκρατία, εφαρμοζόμενη και στην εταιρική διακυβέρνηση, με την κάθε υπάλληλο να κατέχει μία και μόνη μετοχή και ίση ψήφο σε όλες τις αποφάσεις. Ο καθένας έχει επίσης έναν λογαριασμό PerCap (Προσωπικού Κεφαλαίου) από την κεντρική τράπεζα που περιλαμβάνει τρία σκέλη: τον τρεχούμενο λογαριασμό, που στηρίζεται στο προσωπικό εισόδημα, τον κληροδοτικό, που παρέχεται από την κοινωνία σε όλους με τη γέννησή τους για να στηρίξει την συνταξιοδότηση ή ακραίες έκτακτες ανάγκες, και τον μερισματικό που τροφοδοτείται κάθε μήνα από το κράτος από την φορολόγηση με συντελεστή 5% των ακαθάριστων εσόδων όλων των επιχειρήσεων. Αυτές οι πολιτικές παναδύθηκαν από τα συντρίμμια που είχαν αφήσει οι μεγάλες αναταράξεις που είχαν κινητοποιήσει τα στελέχη διαφόρων τεχνοαντάρτικων κινήσεων στο Άλλο Τώρα, οδηγώντας, στον απόηχο του κραχ του 2008, τον καπιταλισμό στο τέλος του, στο σημείο που απέκλινε, από το Δικό μας Τώρα που κατοικούσαν ο Κώστας, η Άρις και η Εύα μαζί με την υπόλοιπη ανθρωπότητα.

Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από την αλληλεπίδραση του Κώστα, της Άιρις, της Εύας και των Άλλων Εαυτών τους, καθώς αναμετρώνται με την ύπαρξή τους, τις βλέψεις και τις απογοητεύσεις τους, στα διαφορετικά τους Τώρα. «Το Άλλο Τώρα» δεν είναι μια ξέφρενη ουτοπία, όπως αποδεικνύεται: οι επιχειρήσεις μπορεί να έχουν εκδημοκρατισθεί, οι αγορές κεφαλαίου και οι επενδυτικές τράπεζες να έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά η πατριαρχία καλά κρατεί. Η συμμερισμένη ευημερία του Άλλου Τώρα φέρνει μαζί της έναν αναζωογονημένο κοινωνικό συντηρητισμό. Σκοτεινοί χαρακτήρες εξακολουθούν να βρίσκουν τρόπους να χειραγωγήσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, έστω και αν οι μηχανορραφίες τους ανακαλύπτονται γρήγορα και αντιμετωπίζονται αποφασιστικά.

Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, η «σκουληκότρυπα» αρχίζει να χαλάει, καθώς εταιρικοί χάκερ σχεδόν καταφέρνουν να σπάσουν τον μηχανισμό ασφαλείας του HALPEVAM. Αλλά η άλωση του HALPEVAM από τις εταιρείες της Big Tech θα οδηγούσε ασφαλώς στην πλήρη χρηματοποίησή του. Οι εταιρείες θα προσφέρουν μόνο βραχυπρόθεσμες ηδονές σε βάση pay-per-view μέχρι που οι πελάτες να καταβυθισθούν πλήρως στην εμπειρίας τους. Αυτό ακριβώς είναι το φάσμα του Τεχνοφεουδαρχικού εφιάλτη που ο Βαρουφάκης αποστρέφεται στο κατά Zuckerberg «metaverse».

Επιπλέον, η ικανότητα των χρηστών του Δικού μας Τώρα να επικοινωνούν μεταξύ τους (έναντι αντιτίμου, εννοείται) θα κατέστρεφε και το Άλλο Τώρα επίσης.

Το πώς οι διαφορετικοί χαρακτήρες αντιδρούν στην επικείμενη καταστροφή είναι το μεγάλο φινάλε της αφήγησης του Βαρουφάκη. Δίνοντάς μας μια φευγαλέα εικόνα του πώς τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι αλλιώς το «Άλλο Τώρα» μας καλεί να στοχαστούμε πιθανότητες, που δεν στερούνται βέβαια προκλήσεων, ωστόσο αξίζει παρ’ όλα αυτά να τις εξερευνήσει κανείς.