Οδικός χάρτης για έναν κόσμο που τώρα διαμορφώνεται

Στέφανος Ρέππας | SLPress

«Σε τι κόσμο θα ζήσουμε; Ποια εποχή ανατέλλει μπροστά μας; Ζούμε το κύκνειο άσμα μιας παγκόσμιας τάξης και την απαρχή ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.

Με αφορμή τον πόλεμο της Ουκρανίας και την κρίση της πανδημίας, το βιβλίο σκιαγραφεί τη διαμόρφωση μιας νέας πλανητικής τάξης και πραγματεύεται την ολοκλήρωση τριών διαφορετικών και εν μέρει επάλληλων ιστορικών κύκλων, της μεταψυχροπολεμικής τάξης (1991-), του μεταπολεμικού κόσμου (1945-) και μιας μεγάλης εποχής της ανθρώπινης ιστορίας (19ος αιώνας-), της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα και με έτος-ορόσημο το 2037, οι τρεις ιστορικοί κύκλοι που καθόρισαν τις τάξεις, τον κόσμο και την εποχή των τελευταίων δύο αιώνων θα έχουν ολοκληρωθεί: η μεγάλη παρέκκλιση θα έχει κλείσει.

Από την ιστορία στην πολιτική γεωγραφία, από την ολοκλήρωση της αμερικανικής ηγεμονικής περιόδου στην επιστροφή της Ασίας, από την τεχνολογία στη δημογραφία και από τη νεωτερικότητα στη μετα-εκκοσμίκευση, το βιβλίο επιχειρεί μια ανατομία των εξελίξεων μακράς κλίμακας, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο για την κατανόηση των κοσμοϊστορικών μεταβολών που λαμβάνουν χώρα στο μεταίχμιο του τέλους μιας εποχής και της απαρχής ενός νέου μακροϊστορικού κύκλου.»

• Δημήτρης Β. Πεπόνης, «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ/ mέta, Αθήνα 2023)

Κυκλοφόρησε μόλις ένα βιβλίο με το οποίο είχα εκτενή τριβή, όντας ένας από τους δύο επιμελητές του κειμένου: «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη», του Δημήτρη Β. Πεπόνη (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, σειρά mέta, 362 σελίδες, 15 ευρώ). Θα ήθελα να μοιραστώ δυο λόγια γι’ αυτό το έργο. Δεν είναι σπάνιο να ακούμε για νεοεκδοθέντα βιβλία πως «το βιβλίο είναι επίκαιρο» ή ότι «εξετάζει τα ζητήματα σε βάθος». Ό,τι όμως θα ήταν απλώς ένας συνηθισμένος και κάπως τυπικός έπαινος στις περιπτώσεις ενός μέσου καλού βιβλίου, εδώ γίνεται πραγματική κυριολεξία.

Το «Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» συνδυάζει με έναν σπάνιο τρόπο την ανάλυση ζητημάτων που βρίσκονται εκ των πραγμάτων στην επικαιρότητα, είτε με μείζονες είτε με ελάσσονες αφορμές, με ένα αναλυτικό βάθος και εύρος που δεν συναντάμε συχνά στο δημόσιο λόγο — όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και διεθνώς. Ενίοτε ούτε και στον ακαδημαϊκό λόγο, ιδίως της Ελλάδας… Έχει όμως και μια άλλη αξία: αναδεικνύει τη σημασία πτυχών και ζητημάτων τα οποία δε μοιάζουν εκ πρώτης όψεως επίκαιρα ή περνάνε κάτω από τα ραντάρ μας, αλλά τα οποία συνδέονται —με αιτιώδη σχέση που φανερώνεται στο βιβλίο— με ό,τι φανταζόμαστε ως επίκαιρο ή σημαντικό.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου έχει ως φαινομενική αφορμή τον πόλεμο που ξεκίνησε στο έδαφος Ουκρανίας το 2022. Όμως ήδη απ’ αυτό το πρώτο μέρος πάμε βαθύτερα: στο περίγραμμα ενός αναδυόμενου κόσμου εντελώς διαφορετικού απ’ ό,τι είχαμε συνηθίσει, σε μια ανάλυση των δύο παγκοσμίων πολέμων πέρα από τα συνήθη ιστοριογραφικά τετριμμένα (δηλαδή, πέρα από τον τρόπο με τον οποίο έχουμε συνηθίσει να γνωρίζουμε αυτά τα ζητήματα), επαναπλαισιώνοντας και ρίχνοντας φως στο ιστορικό βάθος, αναλύοντας και ερμηνεύοντας.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι κατά μία έννοια η προϋπόθεση για το πρώτο: (σχεδόν) όλοι γνωρίζουμε ότι η αμερικανική ηγεμονική περίοδος, η περίοδος κατά την οποία η Αμερική ήταν ή θεωρείτο η μόνη υπερδύναμη, φτάνει ταχύτατα προς μια ολοκλήρωση και κατάληξη, για να αντικατασταθεί με κάτι που δεν έχει ακόμα σχηματιστεί. Όμως ο Δημήτρης Πεπόνης δείχνει τις αιτιώδεις σχέσεις και την χρονική αλληλουχία βήμα-βήμα, τόσο ως προς την διεθνή προβολή ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και ως προς το εσωτερικό τους, τη συνοχή της κοινωνίας, της πολιτικής, της πολιτείας τους. Είναι σε αυτό το δεύτερο μέρος που δίδεται και μια γεύση για το τι σημαίνει η επικείμενη άνοδος, ή όπως θα το έθετε ο συγγραφέας επιστροφή, της Ασίας.

Το τρίτο μέρος συμπεριλαμβάνει τη μεγαλύτερη συμπυκνωμένη πρωτοτυπία του βιβλίου: θίγονται ζητήματα τεχνολογίας εναντίον φυσικής πραγματικότητας και των φαντασιώσεων μας σχετικά με την πρώτη. Αναθεωρούνται θεμελιώδη ιδεολογικά ζητήματα της εποχής μας, δηλαδή μιας εποχής που μετριέται σε δύο ή τρεις αιώνες. Φανερώνονται αλληλουχίες στην πολιτική γεωγραφία πολύ διαφορετικές και πολύ πιο πλούσιες από τα συνήθη που συζητάμε περί «γεωπολιτικής», με ιδιαίτερη έμφαση στα υδάτινα παιδιά μετάβασης. Υπογραμμίζεται με διαύγεια πρωτοφανέρωτη στα ελληνικά δημόσια πράγματα τόσο το ζήτημα του όλο και μεγαλύτερου χάσματος μεγαλουπόλεων και επαρχιών όσο και οι τεκτονικές αλλαγές στην παγκόσμια δημογραφία — «από το 1 δισεκατομμύριο στα 8 δισεκατομμύρια».

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα σχόλιο επ’ αφορμή της πανδημίας και των lockdowns, με έναν πανδημικό επίλογο: πρόκειται για ένα μέρος του βιβλίου που δεν περιγράφει απλώς το τι συνέβη (άλλωστε πρωτογράφτηκε στην αρχή, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2020), αλλά διατυπώνει μια πρόταση ως προς το σε ποιες ράγες έχουμε τεθεί κατά τη διάρκεια των δύο κυρίως ετών της πανδημίας ως προς το τι θα ακολουθήσει μετά την πανδημία: με αυτήν την έννοια, θα μπορούσε κι αυτό το μέρος να χαρακτηριστεί προφητικό. Επιστέγασμα του βιβλίου είναι το «χρονολόγιο μελετητή και ερευνητή ενός πιθανού μέλλοντος»: ένα παιγνιώδες εγχείρημα να διατυπωθεί το πώς θα έβλεπε ενδεχομένως ένας μελλοντικός μελετητής κάποιες χρονολογίες-ορόσημα, με τρόπους και κριτήρια πολύ διαφορετικά από τα δικά μας — που ζούμε την ιστορία σε ενεστώτα χρόνο και με όλη την βραδύτητα που αυτό συνεπάγεται.

Όπως είπα και στην αρχή, είχα τη μεγάλη χαρά να εργαστώ με το υλικό του βιβλίου αυτού από κοντά, συνεργαζόμενος με τον συνεπιμελητή του τόμου Σωτήρη Μητραλέξη: αν και προφανώς δε συντάσσομαι με κάθε λέξη του βιβλίου, δε θα ήταν υπερβολή να πω πως βρήκα σε αυτό μια ματιά πιο καθαρή, πιο βαθιά και πιο ευρεία απ’ ό,τι βρίσκω σε αρκετά συγγράμματα των πανεπιστημιακών σπουδών μου (Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις). Γράφω αυτό το κείμενο με την ελπίδα να μεταφέρω τον ενθουσιασμό μου στους μελλοντικούς αναγνώστες.