Στα καλά παρακολουθούμενα | Άλεξ Παζαΐτης

Άλεξ Παζαΐτης & The Press Project

Ή ο υποκλέψας του υποκλέψαντος και το αόρατο χέρι της εξαγοράς

Τα `φτιαξε η Μαίρη ξαφνικά με το Λευτέρη
Που γουστάριζε την Νένα πριν γνωρίσει τη Γωγώ
Που τα είχε με τον Άρη πριν τα φτιάξει με την Μάρη
Και που κάποτε τη γούσταρα κι εγώ

Τα παραπάνω λόγια του Λουκιανού Κηλαηδόνη μου έφεραν στο νου τα απανωτά δημοσιεύματα για τις παρακολουθήσεις πολιτικών, επιχειρηματικών, καλλιτεχνικών και δεν-ξέρω-τι-άλλο προσώπων. Και μάλιστα από στόματα, μικρόφωνα, και πληκτρολόγια που για χρόνια χάιδευαν αυτιά, εξαγόραζαν πίστη, χρύσωναν χάπια, κατασκεύαζαν συναίνεση και διαμόρφωναν συνειδήσεις. Από “έγκριτος δημοσιογράφος”, “άριστος επιχειρηματίας” και “εθνικός ευεργέτης” στο “κακόβουλος συκοφάντης” και “εκβιαστής της δημοκρατίας” ήταν τελικά ένα predator δρόμος.

Μεταξύ μας, θα ήταν πολύ προτιμότερο να μεταδίδει τέτοιες ειδήσεις ο Κηλαηδόνης (καλά να ‘ναι εκεί που είναι ο άνθρωπος). Ο ρυθμός της ελληνικής country μοιάζει η πιο ταιριαστή μουσική υπόκρουση για την άγρια δύση του ντόπιου πολιτικού-μιντιακού-παρακρατικού μπουλουκιού που θυμίζει κινούμενη μπάλα από κλωτσομπουνίδια σε σαλούν της Νταίζη Τάουν. Η δικαιοσύνη ως άλλος Λούκυ Λουκ στρίβει τσιγάρο ατάραχη στο μπαρ ενώ σφαίρες σφυρίζουν δεξιά και αριστερά. Όσα ΜΜΕ αντέχουν ακόμη να είναι φιλικά προσκείμενα στην κυβέρνηση θυμίζουν την μπάντα του σαλούν, όπου μέσα στο πολεμικό σκηνικό συνεχίζουν το βιολί τους μέχρι να τους πάρει καμιά ξόφαλτση σφαίρα σε λα ματζόρε. Οι μόνοι που λείπουν από το σκηνικό είναι οι Ντάλτον, που πίνουν αμέριμνοι Μακάλαν 30+ ετών νεοφιλελευθερισμού στις Νήσους Κέιμαν. Αλλά ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποιο νόημα από όλο αυτό.

Σοσιοπαθείς εναντίον σοσιοπαθών

Από τις βασικές παραδοχές του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι δεν υπάρχει αυτό που λέμε κοινωνία. Είμαστε μόνο αυτόνομα άτομα, που λειτουργούμε πλήρως ορθολογικά, και αποκλειστικά με βάση τη μεγιστοποίηση του προσωπικού μας συμφέροντος. Και, με παρόμοιο τρόπο με το σαλούν της Νταίζυ Τάουν, το αόρατο (και μακρύ) χέρι της αγοράς φέρνει τις ισορροπίες ανάμεσα σε όλα τα αντικρουόμενα ατομικά συμφέροντα. Δεν χρειαζόμαστε καμία εμπιστοσύνη, καμία ενσυναίσθηση, καμία αλληλεγγύη, αν ο καθένας και η καθεμία μας κοιτάει την πάρτη τους, όλα θα πάνε καλά. Επόμενο είναι, οπότε, ότι κάποιοι θα τα καταφέρουν καλύτερα στο να είναι εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς και θα ανταμειφθούν με πλούτο και εξουσία, και άλλοι, δυστυχώς, θα μείνουν πίσω. Στην τελική, ας πρόσεχαν. Έκαναν τις επιλογές τους. Αυτός ο κόσμος δεν φτάνει για όλους και ποιός καλύτερος να τον διαχειριστεί από τον πιο επιτυχημένο εγωκεντρικό σοσιοπαθή; Φτιάξαμε έναν κόσμο που υποθέτει το χειρότερο από τους ανθρώπους και, προς μεγάλη μας έκπληξη, αυτό παίρνει.

Κοίτα να δεις όμως που αυτός ο παραλογισμός κάποια στιγμή θα γυρίσει να σε δαγκώσει στο πόδι. Βλέπουμε πάππου προς πάππου καταξιωμένους εγωκεντρικούς σοσιοπαθείς, ενώ είχαν επιτύχει την απόλυτη ισορροπία στο σύστημα εξυπηρέτησης των (δια)προσωπικών τους συμφερόντων, να στρέφονται ξαφνικά ο ένας εναντίον του άλλου. Φευ! Πώς έγινε αυτό στα καλά καθούμενα; Μην ήταν καμία εξωγενής κρίση; Μήπως καμιά σκοτεινή συνομωσία μεταξύ Πούτιν, Τσίπρα και Νίτσας Τσίτρα; Ποιός απέμεινε να έχει προσωπικό συμφέρον να τους καταστρέψει; Πώς θα ξαναφέρουμε την (εξ)αγορά σε ισορροπία; Πόσα θέλουν να το βουλώσουν τέλος πάντων! Γιατί μετά από τόσα χρόνια που ταΐζουν και αρμέγουν το προσωπικό τους συμφέρον, κατέληξαν να πιστέψουν ότι όλοι και όλες λειτουργούμε έτσι.

Η σκέψη και μόνο των χειρότερων ανθρώπων να εναντιώνονται μεταξύ τους μου φέρνει τρόμο, αλλά και λίγη ένοχη ευχαρίστηση. Όχι τόσο για την ενστικτώδη γοητεία του βίαιου αλληλοσπαραγμού, όσο για την ειρωνεία του “ποιός θα το περίμενε!”. Οι αγαπημένοι μας εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς, όπως και το σύστημα που τους έδωσε τόση δόξα και επιτυχία, ξέχασαν κάτι βασικό. Μετά από δεκαετίες που επαναλαμβάνουν το ίδιο ψέμα στον εαυτό τους, ότι δηλαδή οι κοινωνίες ευημερούν όταν όλοι συμπεριφερόμαστε ατομικιστικά και απάνθρωπα, έφτασαν να το πιστέψουν και οι ίδιοι. Πείστηκαν ότι είναι αυτοδημιούργητοι μεταξύ αυτοδημιούργητων. Ορθολογικοί μεταξύ ορθολογικών. Και ότι όσο η προσφορά και ζήτηση αχόρταγης εξουσίας διατηρηθεί αμόλυντη από “εξωτερικότητες”, όπως η λογοδοσία, η κοινωνική δικαιοσύνη, ή η δημοκρατία, τίποτα δεν μπορεί να πάει στραβά. Ξέχασαν ότι όταν σου πουλάνε πρόλογο, δεν κάνεις αυτό που σου λένε, κάνεις αυτό που σου κάνουν.

Δαγκώνοντας το αόρατο χέρι που μας ταΐζει νεοφιλελευθερισμό

Κατάπιαν, λοιπόν, αμάσητο τον δικό τους πρόλογο. Ξέχασαν ότι ο μόνος λόγος που μπόρεσαν να επιτύχουν ως εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς ήταν επειδή πλήθος άλλων νοιαζόταν για αυτούς, να τους μεγαλώσει, να τους στείλει σχολείο, να προσπαθήσει (ανεπιτυχώς) να τους κάνει ανθρώπους, να τους μπουκώσει δημόσιο χρήμα, και να συντηρεί στις σκιές και στην ομίχλη των δακρυγόνων ότι απέμεινε από αυτό που λέγεται κοινωνία. Γιατί όσο ο Άνταμ Σμιθ μελετούσε πώς το αόρατο χέρι της αγοράς γαργαλούσε τον φούρναρη, τον χασάπη και τον ζυθοποιό για να του φέρει το γεύμα του, κάποιος (ή μάλλον κάποια) όντως φρόντιζε γι’ αυτό στην κουζίνα. Γι’ αυτό τώρα δεν έχουν κανένα δικαίωμα να επικαλούνται τους θεσμούς της κοινωνίας, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία. Νίπτουμε κι εμείς τα αόρατα χέρια μας.

Όποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες λέει ο λαός. Και όλοι αυτοί που σπέρνουν ανέμους εδώ και δεκαετίες, ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουν τις θύελλες, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Το πρόβλημα είναι ότι η θύελλα θα μας πάρει όλους και όλες και θα μας σηκώσει στο πέρασμά της. Κι αυτοί έχουν φροντίσει να καβατζώσουν αρκετές ομπρέλες από 5άστερα ξενοδοχεία για να προφυλαχτούν. Το τίμημα θα το πληρώσουν πάλι οι πιο ευάλωτοι.

Ας στρέψουμε την προσοχή μας λοιπόν στην ευαλωτότητα. Σε αυτούς και αυτές που, σε πείσμα των καιρών, συνέχισαν να πιστεύουν ότι υπάρχει αυτό που λέμε κοινωνία και έγιναν ευάλωτοι απέναντι στη βία του αόρατου χεριού. Στο δρόμο όπου βγαίνουν να φωνάξουν τα αυτονόητα. Σε πλατείες και πάρκα, κοινωνικά ιατρεία, και αστικούς λαχανόκηπους που μαζεύονται για να στηρίξουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Στο Αιγαίο που θαλασσοδέρνονται, όχι για τους υδρογονάνθρακες, αλλά για να περισώσουν ανθρώπινα συντρίμμια. Σε συνεταιρισμούς, κοινωνικές επιχειρήσεις, και ενεργειακές κοινότητες όπου νοιάζονται και παλεύουν για το (ολοένα και μικρότερο) καλάθι του νοικοκυριού. Που επέμειναν ότι η ανθρωπιά, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη, και η συνεργασία αξίζουν να κρατηθούν ζωντανές, ακόμη κι αν απομείνουμε μόνο με αυτές στο (ορατό) χέρι.

Γιατί εν τέλει, αν το καλοσκεφτούμε, ανάμεσα σε όλα τα αόρατα που κατά καιρούς έχουμε πιστέψει, αυτό που παραμένει εξόφθαλμο είναι οι αξίες της συνύπαρξής μας. Ας ξεκινήσουμε να πιστέψουμε ξανά και να επενδύσουμε σε αυτές. Να ξυπνήσουμε από τη μέθη του αόρατου χεριού και (μεσαίου) δάχτυλου της αγοράς, και να εξοστρακίσουμε όσους μας είπαν ότι ήταν δικό μας φταίξιμο που δεν γίναμε εγωκεντρικοί σοσιοπαθείς. Η κοινωνία άντεξε πολλά χρόνια την τυραννία και τη δυσωδία τους. Θα αντέξει και άλλη μία θύελλα. Ας την κάνουμε να είναι η τελευταία τους.