Τα Νέα Οικονομικά: Ένα Μανιφέστο, του Steve Keen | Μια θεολογική απάντηση από τον Paul Tyson

Μετάφραση: Χριστίνα Σκαρλάτου, μέλος της ΟΕΜΥ του ΜέΡΑ25

Το τελευταίο διορατικό βιβλίο του Keen – όπως είναι όλα κατά κανόνα – αναφέρεται στην παράνοια και το πιθανό αντίδοτο όσον αφορά  τη σύγχρονη οικονομική επιστήμη και τις τρομακτικές πολιτικές εφαρμογές της. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Keen χρησιμοποιεί θεολογικές μεταφορές για να περιγράψει και το πρόβλημα («θρησκεία») αλλά και τη  λύση («μεταρρύθμιση»). Καθώς είμαι θεολόγος παθιασμένος με την οικονομία και με τα γραπτά του Keen, εξουσιοδοτούμαι να δώσω απαντήσεις για τη χρήση αυτών των μεταφορών. Με αυτό το σκεπτικό ερμηνεύω τα θρησκευτικά ιδιώματα που χρησιμοποιεί σποραδικά ο Keen, χωρίς αμφιβολία, πολύ λιγότερο μεταφορικά από τον ίδιο, γι’ αυτό αυτή η ανάλυση δεν πρέπει να θεωρηθεί λανθασμένα ως κριτική. Ωστόσο πιστεύω ότι οι τομείς της θεολογίας (αλίμονο, στην καταχρηστική τους εφαρμογή) είναι περισσότερο αρμόδιοι να προσδιορίσουν τον ρόλο που παίζουν τα οικονομικά σαν θεωρητική επιστήμη από όσο οι περισσότεροι άλλοι τομείς. Θεωρώ ότι το άλμα του Keen από την κριτική του νεοφιλελευθερισμού[1] στη θεολογία, μπορεί να αποδειχτεί πολύ πιο γόνιμο από όσο ο ίδιος ο καλός [πιθανόν αγνωστικιστής] καθηγητής έχει φανταστεί. Αλλά θα προσαρμοστούμε σταδιακά σ’ αυτό το καυτό θεολογικό λουτρό.

Το πρώτο κεφάλαιο στο βιβλίο του Keen ξεκινάει επισημαίνοντας ότι το 90%΄αυτών που ασχολούνται  επαγγελματικά με τα  οικονομικά είναι προσκολλημένο στη νεοκλασική ιδεολογία. Αυτή η μεγάλη πλειοψηφία απέτυχε παταγωδώς στην πρόβλεψη της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης του 2007. Δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι όλοι οι οικονομολόγοι που  είδαν πόσο πραγματικά μη βιώσιμη είχε γίνει η οικονομία και προέβλεψαν την ΠΟΚ, ανήκουν στο  10% των επαγγελματιών οικονομολόγων που δεν είναι νεοφιλελεύθεροι.  

Ο Keen επιχειρηματολογεί ότι ο λόγος που οι νεοφιλελεύθεροι απέτυχαν να δουν τον ερχομό της ΠΟΚ εξηγείται από το γεγονός ότι χρησιμοποίησαν θεωρητικά μοντέλα, τα οποία δεν έλαβαν υπόψιν τους κάποια «ασήμαντα» ζητήματα: χρέος, χρήμα, χρηματοοικονομικά, δουλειές, πραγματικότητα και τα συναφή. Με άλλα λόγια η σαφήνεια και η εξαιρετική αποδοτικότητα των νεοφιλελεύθερων οικονομικών μοντέλων εφαρμόστηκαν χωρίς να έχουν καμία σχέση με τον πραγματικό κόσμο ( συνάδει όλο αυτό ως τώρα με τη θεολογία; )

Ο Keen αντιλαμβάνεται πολύ καλά ότι η πραγματικότητα της ανθρώπινης ζωής συνιστάται από τον τρόπο που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και με τον σύγχρονο κόσμο, δυναμικά σύνολα εγγενώς πολύπλοκων σχέσεων, πολλαπλά και συχνά ασυνάρτητα πλαίσια ανθρώπινων εννοιών, η ανθρώπινη γνώση και οι δομές εξουσίας. Ακόμα όμως και με αυτά τα δεδομένα μπορούν να διαφανούν οι αντιπαραγωγικές πρακτικές, και, πράγματι, έγιναν ορατές από μη νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους πριν το 2007.  Έγιναν επίσης αντιληπτές από παρατηρητές που δεν ήταν οικονομολόγοι, οι οποίοι είχαν αφυπνιστεί από τις εγκληματικές ενδείξεις της κομπίνας που παίχτηκε με τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου από τη μαφία  στα καζίνο του μέλλοντος. Επρόκειτο για μη λειτουργικά νεοφιλελεύθερα μοντέλα ανεφάρμοστα στην πραγματική ζωή, στα οποία έβαλαν την υπογραφή τους κάνοντας πρόδηλη την άγνοιά τους για τα όσα θα διαδραματίζονταν το 2007.Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα να κερδηθεί με το να αντιμετωπίσουμε τις αγορές λες και η ανθρώπινη συμπεριφορά συγκροτείται από μια σειρά στάσιμων και χαρτογραφημένων λογικών αναγκαιοτήτων που ορίζονται από καθορισμένες μηχανιστικές ισορροπίες. Αυτό απλώς δεν είναι ο πραγματικός κόσμος.

Οι αγορές φτιάχνονται και διαχειρίζονται από ανθρώπους. Ακραία απροσδιοριστία ορίζει, ανάμεσα σε άλλους παράγοντες, την ανθρώπινη ελευθερία και τους φορείς αξιολόγησης, πολύπλοκα πλαίσια μέσα στα οποία αποφάσεις και σκοπιμότητες είναι αναπόσπαστες με το πως λειτουργούν οι αγορές. Συναισθήματα – όπως ο φόβος και η απληστία – είναι αναπόσπαστα στοιχεία της λειτουργίας των αγορών. Υψηλά νοηματικά πλαίσια – δικαιοσύνη, ελευθερία, αγάπη και αξιοπρέπεια, όπως επίσης τα σκοτεινά συναισθήματα της κακεντρέχειας, της λαγνείας και του κακού – δεν μπορούν, ούτε κι αυτά να αποσπαστούν από την οικονομική δραστηριότητα των ανθρώπων. Τα κράτη, οι τράπεζες, οι νόμοι, η εξουσία και η φύση είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με το πώς λειτουργούν οι αγορές. Και – όπως με οποιαδήποτε ανθρώπινη εξουσία και  εννοιολογικό γίγνεσθαι – η πίστη, η λατρεία και το να ανήκεις σε μια κοινότητα δογματικής ορθοδοξίας και συμβολικής πρακτικής είναι αναπόσπαστα δεμένα με τις αγορές. Αλλά ο Νεοφιλελευθερισμός είναι μακράν αδιάφορος για οποιοδήποτε από αυτά τα θέματα: αγνοεί αριστοτεχνικά ίσως τα πιο σημαντικά  χαρακτηριστικά της λειτουργίας των ανθρώπινων αγορών και των ισχυρών οικονομικών συστημάτων. Και χρησιμοποιεί στην εκκίνηση απίστευτα ιδεαλιστικά και απλώς ολοφάνερα λανθασμένα μαθηματικά μοντέλα.

Ο Keen επισημαίνει με επιδεξιότητα ότι τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά είναι αξιοσημείωτα αδιάφορα ως προς τις ολοφάνερες θεωρητικές και πρακτικές αποτυχίες τους. Παρόλο που είναι διαρκώς και ευαπόδεικτα λανθασμένα, είναι μια απίστευτα ανθεκτική ιδεολογία που καταφέρνει να προχωρά μπροστά με ικανοποίηση, προσπερνώντας κάθε έναν που εκτίθεται στην καταστροφική της ανεπάρκεια. Αυτό συμβαίνει, διατυπώνει εύστοχα ο Keen, επειδή ο νεοφιλελευθερισμός είναι στην πραγματικότητα θρησκεία (με τη χειρότερη έννοια του όρου) και όχι επιστήμη. Και μάλιστα μια θρησκεία που ασκεί μεγάλη επιρροή.

Επιτρέψτε μου να επανέλθω στα νεοφιλελεύθερα οικονομικά ως ένα σύστημα θρησκευτικών δογμάτων και πρακτικών. ( Σ’ αυτό το σημείο η ανάλυσή μου σχετικά με το βιβλίο του Keen απομακρύνεται εντελώς από το να είναι κριτική. Αναφορικά με την κριτική δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο, παρά να συστήσω την καταπληκτική αυτοψία του από καιρό νεκρού ζόμπι της νεοφιλελεύθερης θεωρίας του Καθηγητή Keen και να χειροκροτήσω το προσεκτικό  μονοπάτι της επιχειρηματολογίας του προς μία βιώσιμη ενναλακτική προοπτική. Ωστόσο αμφιβάλλω αν κανείς πάρει στα σοβαρά τα λόγια ενός θεολόγου για την οικονομία, γι’ αυτό διαβάστε καλύτερα το βιβλίο, ιδιαίτερα αν είστε ένας ξεροκέφαλος τύπος που αποσυνθέτει τους αριθμούς όπως ο Keen).

 Όντας θεολόγος, θεωρώ ξεκάθαρο ότι οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες  απλώς αρέσκονται να συμμετέχουν στις σαμανικές ασυναρτησίες της νεοφιλελεύθερης έκστασης, και στηρίζονται με ενθουσιασμό (στις κατά κανόνα λανθασμένες) προφητικές αρλούμπες του νεοφιλελεύθερου επιστημονικού μας κάστρου των ιερέων. Αλλά αυτή είναι μια κοσμική θρησκεία, που χρησιμοποιεί τα μυστήρια των δεδομένων (και την εικονογραφία των γραφικών), τη μυστικιστική γλώσσα των μαθηματικών (την οποία ο Keen ονομάζει ‘mythematics’ για να μη συγχέεται με τα πραγματικά μαθηματικά), και τα (θεϊκά) θεωρήματα ισοζυγίων σαν δόγματα. Εξαιτίας αυτών των κοσμικών μεταμφιέσεων ίσως είναι εύκολο να σας ξεφύγει η θρησκευτική διάσταση του νεοφιλελευθερισμού. Αλλά κάντε τον παραλληλισμό  ακόμα κι αν αυτή η τέχνη των ιερέων προάγεται απερίφραστα ως επιστήμη.

Συγκεκριμένα, η κάστα των ιερέων της οικονομίας δρουν σαν να είναι «επιστήμονες» της «οικονομικής πραγματικότητας». Ο «πραγματικός κόσμος», μας εξηγούν, απλώς χρειάζεται την απελευθέρωση από την υψηλή φορολογία, υγιείς φορολογικούς παραδείσους, τεράστιες φοροαπαλλαγές, επιδοτήσεις, και τεράστιες απαλλαγές φόρων για τους πάμπλουτους. Μερικές φορές, αυτοί οι ιερείς ίσως σκουπίσουν κάποια κροκοδείλια δάκρυα για το πόσο ανήμπορη είναι η οικονομική επιστήμη να κάνει κάτι, εκτός από το να βλέπει τα «πτωχευμένα κράτη» και τους άνεργους να μετατρέπονται σε αναξιοπαθούντες και εκτοπισμένους. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει φόβος. Οι Αγορές ξέρουν καλύτερα – και ότι είναι καλό για τις αγορές, είναι καλό για όλους μας. Εμπιστευτείτε τις αγορές με όλη σας την καρδιά και μην στηρίζεστε στη δική σας λογική. Και θυμηθείτε, η δογματική ορθόδοξη λατρεία της Αγοράς είναι η αρχή της σοφίας.

Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να είναι απίστευτα δυσλειτουργικός σαν σοβαρή επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς αλλά σαν θρησκεία έχει πράγματι βαθύ αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο. Κι – ας μην γελιόμαστε – τα μάντρα του νεοφιλελευθερισμού είναι αυτό που επιθυμούν να ακούν οι επικρατούσες ισχυρές ελίτ.

Εμβαθύνοντας σε πιο συγκεκριμένες απόψεις του Keen, προχωράμε στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του που έχει τίτλο «το χρήμα μετράει». Κι αυτό γιατί στα κύρια θεωρήματα των νεοκλασικών οικονομικών τα χρήματα δεν μετράνε, όπως νομίζαμε ότι ισχύει, ως απλώς ένα μέσο συναλλαγής. Το επικρατούν νεοφιλελεύθερο δόγμα επιμένει ότι το να περιορίσεις τα χρηματικά αποθέματα και (όταν αυτό αναπόφευκτα αποτύχει) να βάλεις την κεντρική τράπεζα να παραποιήσει τα επιτόκια είναι το μόνο που μπορεί να κάνει μια κυβέρνηση για να προωθήσει την αυτορρύθμιση της αιώνιας ισορροπίας της βέλτιστης γενιάς των πλούσιων (που υπάρχει μόνο στα μαθηματικά μοντέλα). Αλλά αυτό είναι μια μεγάλη θρησκευτική απάτη. Η πραγματικότητα είναι ότι οι κυβερνήσεις δημιουργούν χρήμα και συνεπώς δημιουργείται  οικονομία με την έκδοση  νομισμάτων. Το χρήμα είναι ζωτικής σπουδαιότητας για μια οικονομία και η δημιουργία χρήματος δεν είναι μόνο ένας βολικός τρόπος να κάνεις παζάρια. Είναι στοιχειώδες για την ύπαρξη των οικονομιών.

Και εδώ έχουμε ένα ενδιαφέρον σημείο. Αν το κράτος δημιουργεί χρήμα κυρίως για να υποστηρίξει τη δική του εξουσία μέσω της διευκόλυνσης των μέσων παραγωγής πλούτου και της φορολογίας, και οι αγορές και οι οικονομίες ανθίζουν ως παράγωγα της Κρατικής εξουσίας, τότε ο οικονομολόγος είναι ο προφανής ιερέας της συγκεκριμένης κάστας εφόσον το Χρήμα γίνεται το κεντρικό αντικείμενο της Κρατικής (και επομένως της Ιδιωτικής) εξουσίας και λατρείας. Καθώς είμαστε όλοι πια λάτρεις του Μαμμωνά, οι οικονομολόγοι είναι οι επί της γης παγκόσμιοι φυσικοί ιερείς. Και αυτοί οι ιερείς έχουν πράγματι μια προσωπική εκτίμηση ως το προς σε ποια δόγματα πρέπει να πιστεύουμε, ώστε να διατηρήσουμε το διακεκριμένο σύστημα λατρείας και εξουσίας μέσα στο οποίο ζούμε.

Η τάξη της ελίτ της οικονομίας που επωφελήθηκε περισσότερο από το μεταπολεμικό  παγκόσμιο  υπερδύναμο νόμισμα των ΗΠΑ,  είναι τώρα στενά εμπλεκόμενη με το κράτος. Κρατική δύναμη, Ιδιωτικός πλούτος και Τράπεζες είναι θεμελιώδεις αρχές που αλληλοϋποστηρίζονται. Δεν υπάρχει τίποτα καινούριο σ’ αυτό. Αλλά καθώς η «Κρατική» δύναμη των ΗΠΑ είναι μια παγκόσμια αυτοκρατορία, δεν ανησυχεί ιδιαίτερα για τη σημερινή ευημερία των πολιτών των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι συνεπώς αυτοί που  συσσωρεύουν τον παγκόσμιο πλούτο που ενσωματώθηκαν στην παγκόσμια αυτοκρατορία της «Κρατικής» εξουσίας και στις συνθήκες της δημιουργίας του πλούτου. Αυτοί που συσσωρεύουν τον  πλούτο χρησιμοποιούν με τη σειρά τους τα όργανα και τα όπλα του Κράτους (και κάθε κράτους), ώστε να θέσουν τα δικά τους παγκόσμια συμφέροντα πάνω από όλους τους πολίτες για τους οποίους το σύγχρονο φιλελεύθερο δημοκρατικό κράτος υποτίθεται ότι θα ήταν υπεύθυνο. Η νεοφιλελεύθερη θρησκεία δικαιολογεί, ευλογεί και καθαγιάζει την αναγκαιότητα για διάβρωση με τον έλεγχο του πολίτη από το κράτος. Σε αυτό το σημείο ο ρόλος του ιερέα είναι ο εξέχων παράγοντας για τον τρόπο που το Κράτος, οι Επιχειρήσεις και η Τράπεζα συμμαχούν εναντίον των πολιτών και επιτάσσουν τον πλούτο της παγκόσμιας οικονομίας υπέρ του 1% των πάμπλουτων παγκοσμίως.

Παραδόξως η κυρίαρχη υπερδύναμή μας στηρίζει την ηγεμονία της με τη δύναμη των όπλων, ενώ συντηρείται από την τεράστια φορολογητέα βάση των πολιτών των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Παλάτι, η Συναγωγή, το Υπουργείο Οικονομικών, οι Στρατηγοί και οι Πλούσιοι βρίσκονται σε τέλεια αρμονία μεταξύ τους: όλες οι ισχυρές δυνάμεις κάτω από τις οποίες ζούμε τώρα, στηρίζουν τα συμφέροντα της εύπορης υπερατλαντικής ελίτ εναντίον των πολιτών. Και το πράττουν με τη συνεργασία του οικονομικού τομέα – μέσω της δημιουργίας χρήματος και αυτή η αλήθεια πρέπει να είναι σταθερή – συντηρείται από τον ήχο των τυμπάνων των πιστών της ορθόδοξης οικονομίας. Συνεπώς το χρήμα δεν παίζει ρόλο στο νεοφιλελεύθερο δόγμα. Αυτό που κάποιος δεν πρέπει να δει, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έχει τέτοια σπουδαιότητα θρησκευτικής ευλάβειας, όσο αυτό που πράγματι βλέπει.

Το τρίτο κεφάλαιο έχει τίτλο «ο πολύπλοκος κόσμος μας». Ο Νεοφιλελευθερισμός αφορά ανθρώπους που προτιμούν μοντέλα τα οποία απομονώνουν και απλοποιούν τις υποτιθέμενες μηχανιστικές δυναμικές του «πράγματος» («της οικονομίας») και τα οποία προσπαθούν να τελειοποιήσουν για να τα εφαρμόσουν στη σημερινή πραγματικότητα. Αυτός ο τύπος ανθρώπου είναι ξεκάθαρα αντιληπτός μέσα στους θρησκευτικούς κύκλους.

Η θρησκεία απευθύνεται κυρίως  σε πτυχές της εμπειρίας μας που αψηφούν τη συλλογική σύλληψη της γνώσης. Οι θρησκευτικές τελετουργίες, τα δόγματα και τα συστήματα ηθικής είναι παραπαίουσες προσπάθειες να δοθούν ικανοποιητικές απαντήσεις όσον αφορά το θείο με τρόπο υποφερτό για τη σημερινή πραγματικότητα. Αλλά με αυτές τις απαντήσεις δεν ικανοποιούνται κατά κανόνα ούτε οι απλοϊκοί ούτε οι μαθηματικά προικισμένοι ( και συχνά στο φάσμα του Asperger ) τύποι. Και συνεπώς κατασκευάζονται ορθολογιστικά ή εντελώς  αρχέγονα θεολογικά συστήματα που σκοπό έχουν να μας δώσουν πλήρη γνωσιολογική τελειότητα του θείου. Τον Θεό μέσα σε μπουκάλι. Για παράδειγμα, έχω δει να εξηγούν με λογικό τρόπο το δόγμα της Τριαδικότητας, καθώς και το θεϊκό και ανθρώπινο πρόσωπο του Χριστού, καταβάλλοντας τις πιο ευφυείς προσπάθειες. Είναι φρίκη να το βλέπεις. Αυτό που τελικά πετυχαίνουν με ευκολία οι θρησκείες της «Βίβλου» είναι ότι οι ορθολογιστές και οι θετικιστές λατρεύουν τα δογματικά πλαίσια της δικής τους λογικής και των αναγκών που θεωρούν ότι έχουν, περισσότερο από τον Θεό. Αυτή η αντιστροφή της αρμόζουσας σχέσης μεταξύ της πραγματικότητας και του δόγματος συμβαίνει μάλιστα και στην πίστη για την οικονομία.

Το τέταρτο κεφάλαιο έχει τίτλο «οικονομικά, ενέργεια και περιβάλλον». Συμβαίνει να έχω γράψει ένα βιβλίο με τον τίτλο Θεολογία και Κλιματική Αλλαγή (Routledge, 2021), συνεπώς θα είμαι πολύ συγκεκριμένος σε αυτό το θέμα. Η θέση του Keen σε αυτό το κεφάλαιο είναι πολύ απλή και πολύ σημαντική. Οι νόμοι της φύσης πρέπει να είναι συμβατοί με τα οικονομικά μας μοντέλα. Αλλά όπως  επισημαίνει o Keen, η άποψη ότι η φύση  είναι η δωρεάν πηγή όλου του πλούτου εξαιρείται από τα οικονομικά από την εποχή του Adam Smith. Η εργασία και οι επενδύσεις παράγουν πλούτο και στις κλασικές και στις νεοκλασικές οικονομικές θεωρίες. Το να αποκλειστεί η φύση είναι θεμελιώδες σφάλμα. Στις μέρες μας χρησιμοποιούμε οικονομικά μοντέλα που προεικάζουν τη διαρκή  ανάπτυξη, τη διαρκή διαθεσιμότητα πόρων, τη διαρκή δυνατότητα της φυσικής τάξης να απορροφά χωρίς αντίκτυπο τη μόλυνση και την εξάντληση των πόρων. Φαίνεται ότι περιμένουμε από τη φύση να προσαρμόζεται στα μοντέλα μας. Αντιθέτως μια ρεαλιστική οικονομία θα προσάρμοζε τα μοντέλα της στη φύση (ριζοσπαστική άποψη!). Στην οικονομία της ορθοδοξίας τέτοια ριζοσπαστική άποψη θα σήμαινε μεταρρύθμιση.

Αλλά σημειώστε το παρακάτω. Η κατάρρευση της Χριστιανοσύνης του μεσαίωνα δεν έγινε σε μια νύχτα και δεν έγινε χωρίς αναταράξεις για αιώνες στα ίδια τα θεμέλια της Δυτικής Ευρωπαϊκής ζωής και εξουσίας. Οι νέες δομές της εξουσίας και της έννοιας της κοινωνίας που έγιναν ο σύγχρονος τεχνολογικός και καπιταλιστικός τρόπος ζωής αποτίναξαν πλήρως τον μεσαιωνικό κόσμο στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα – και απομεινάρια του βρίσκουμε ακόμα και τώρα- αν πάμε στον εσπερινό του St John’s College Cambridge. Αλλά μέχρι σήμερα ακολουθούμε μια νοοτροπία λεηλασίας, έχοντας λάβει θεϊκή εντολή κυριαρχίας πάνω στη φύση στη σύγχρονη βιομηχανοποιημένη καπιταλιστική μας θρησκεία, η οποία μεγαλώνει την επιρροή της από την εποχή του Francis Bacon αν όχι νωρίτερα.

Ο παγκοσμιοποιημένος καταναλωτικός τρόπος ζωής μας είναι δομημένος πάνω στο δόγμα της λεηλασίας της φύσης.  Αν θα πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτό το δόγμα (που θα πρέπει να γίνει) αυτό θα επιφέρει αναστάτωση στη ζωή όλων, παρόμοια με αυτή που συνέβη με την απόρριψη της μεσαιωνικής θεολογικά  άποψης του Αριστοτέλη για τη φύση, που εντάχθηκε τον δέκατο έβδομο αιώνα και φτάνει ως τις μέρες μας. Το να τα βάζεις με τις θεμελιώδεις θρησκευτικές δομές ενός κόσμου αποσταθεροποιεί σοβαρά κάθε υφιστάμενο  τρόπο ζωής και υπάρχει τεράστια πολιτισμική στασιμότητα ενσωματωμένη στην εξουσία, η οποία αντιστέκεται στις αλλαγές όσον αφορά τέτοιου είδους θέματα. Οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι αρεστές.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να κάνω ένα γρήγορο σχόλιο για τον περιορισμό της χρήσης της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης σε αντιστοιχία με τις αναταράξεις στην οικονομία της ορθοδοξίας. Το δογματικό Προτεσταντικό αφήγημα μιας επιθετικής και καταπιεστικής μεσαιωνικής Παπικής εξουσίας είναι ένα απίστευτα απλοποιημένο και χοντροκομμένο αφήγημα. Παρόλο που κατά κάποιον τρόπο είμαι κι εγώ Προτεστάντης – είμαι Αγγλικανός – και είμαι οπαδός του Λούθερ και μερικών ακόμα φανταστικών Λουθηρανών ( Bach, Hamann και Kierkegaard), δεν εμπιστεύομαι το πρότυπο δοξαστικό αφήγημα της μεταρρύθμισης. Η άποψη  ότι οι αναμορφωτές θεολόγοι και οι σύγχρονοι επιστήμονες μας απελευθέρωσαν από κάθε τι σκοτεινό και μεσαιωνικό και μας οδήγησαν στον πεφωτισμένο κόσμο του σύγχρονου τεχνολογικού δογματισμού είναι ένας  πολιτισμικός μύθος. Η ιστορική αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτόν τον πολιτισμικό μύθο και πολύ περισσότερο αμφίθυμη (έτσι κι αλλιώς εμείς σκοτώνουμε τον πλανήτη, όχι ο μεσαίωνας). Ωστόσο η μεταρρύθμιση στην οικονομική πίστη είναι πράγματι μια επείγουσα αναγκαιότητα. Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι εξιδανικεύουν την αέναη ανάπτυξη και πιστεύουν τυφλά στην αυτό-οργάνωση της άριστης ισορροπίας των αγορών. Αυτές οι επιδιώξεις και τα πιστεύω αποσυνδέονται εντελώς από την φυσική και ανθρώπινη πραγματικότητα του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε. Η τυφλή πίστη στις ψευδαισθήσεις και στην αγνότητα της θρησκείας της Αγοράς θα μας τιμωρήσει αυστηρά αν δεν ξυπνήσουμε  και δεν μεταρρυθμίσουμε τα βασικά οικονομικά δόγματα. Η τωρινή μας κατάσταση είναι μεταρρύθμιση ή θάνατος. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αυτό το δόγμα δεν θα διαρκέσει.

Το πέμπτο κεφάλαιο έχει τίτλο « η νεοκλασική ασθένεια». Η βασική άποψη εδώ είναι ότι η νεοκλασική οικονομική θεωρία σαν λανθασμένη τυφλή πίστη, αντιστέκεται σθεναρά να αντιπαρατεθεί με την απλή πραγματικότητα της συνηθισμένης και σωστά αποδεδειγμένης εμπειρίας. Πολύ αληθινό. Αλλά το ερώτημα είναι τι διατηρεί την πίστη αν δεν στηρίζεται στην πραγματικότητα; Λοιπόν η αλήθεια είναι ότι σαφώς υποστηρίζεται ( και μάλιστα τρέφεται ) από την πραγματικότητα – την πολιτική πραγματικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι πολιτική θρησκεία. Πιο συγκεκριμένα είναι μια θρησκεία εξουσίας.

Οι θρησκείες της εξουσίας δεν είναι το ίδιο πράγμα με μια σύνθετη και συχνά τεταμένη ρύθμιση μεταξύ θρησκείας και εξουσίας. Η εξουσία και η θρησκεία ήταν πάντα ταυτισμένες. Αλλά αυτό που διαχωρίζει μια θρησκεία εξουσίας από μια θρησκεία που τουλάχιστον είναι εν μέρει εξουσιαστική είναι ο τρόπος που η ίδια η εξουσία γίνεται αντιληπτή.

Η αρχαία Σουμερο- Ακκαδική λατρεία του Marduk ήταν θρησκεία εξουσίας. Σκοτώνοντας και ακρωτηριάζοντας τη μητέρα του, έχοντας σφετεριστεί τη θέση του πατέρα του και νικώντας όλα τα ιερά αδέλφια του, ο θεός Marduk επέβαλε βίαιη αρσενική τάξη στο αρχέγονο γυναικείο χάος και θεμελίωσε ένα ασφαλές και επιτυχημένο βασίλειο. Ο αρχέγονος αγώνας, η λυτρωτική βία, η αδιαμφισβήτητη βίαια και αρσενική εξουσία εδώ θεωρoύνται ως προσφορά πολιτισμένης σωτηρίας στον άνθρωπο. Δηλαδή η απόλυτη εξουσία (που εκφράζεται στη βία και στον πλούτο) και η πολιτική εξουσία ( δικαιοσύνη και ηθική αλήθεια) είναι ταυτόσημες. Ο βασιλιάς θεσπίζει την ενέργεια και την εξουσία του Marduk. Η κάστα των ιερέων είναι εκεί για να στηρίξει ολοκληρωτικά τη δύναμη και την εξουσία του βασιλιά. Με άλλα λόγια αυτή είναι μια αχαλίνωτα ανταγωνιστική, εγωιστική, απολίτιστη, πολιτική, ρεαλιστική θρησκεία.

Kάντε την σύγκριση με την Εβραϊκή ιδέα για τον βασιλιά. Ο θεός δεν είχε την πρόθεση να έχουν οι Ισραηλίτες ανθρώπινο βασιλιά – δείτε τον Martin Buber,The Kingship of God. Οι Ισραηλίτες έπρεπε να κυβερνιούνται από δικαστές που θα ήταν σοφοί στη διαχείριση του θεϊκού Νόμου και  θα λειτουργούσαν μέσα στα πλαίσια της φυλής παρά στη βασιλική δομή της εξουσίας της κοινότητας. Ωστόσο ο Κύριος τελικά ενέδωσε στην επιθυμία του λαού να είναι όπως όλα τα άλλα έθνη γύρω του και του έδωσε έναν βασιλιά. Χωρίς να τους έχει προηγουμένως εξηγήσει τι θα τους κόστιζε αυτό – τα παιδιά τους και το μεγαλύτερο μέρος του κόπου τους θα το αποχωρίζονταν και θα δίνονταν στον βασιλιά. Πόλεμοι, πείνα, ίντριγκες και άλλες δυστυχίες θα ακολουθούσαν (βλέπε 1 Σαμουήλ  8). Αλλά η γη είναι του Θεού, η εξουσία που τους διοικεί προέρχεται από τον Θεό, ο νόμος είναι του Θεού και ο βασιλιάς πρέπει να είναι υποταγμένος στον Θεό. Με άλλα λόγια η θεία εξουσία και η ανθρώπινη εξουσία δεν ταυτίζονται. Η πολιτική εξουσία είναι από μόνη της ιερή και απλώς λειτουργεί ως μεσολαβητής  διαμέσου του βασιλιά και είναι πάντα ατελής. Με την προέλευση του Εβραίου μονάρχη γεννιούνται επίσης και οι προφήτες. Αυτοί οι outsiders λένε την αλήθεια στην εξουσία όταν το Στέμμα και ο Ναός διαφθείρονται (που με θερμοδυναμικούς όρους είναι κάτι σαν μια φυσική αναγκαιότητα, που για να διορθωθεί απαιτείται περιοδική μετάνοια και αποκατάσταση).

Όπου η εξουσία είναι θεϊκή τότε υπόκειται στον ηθικό και θεολογικό έλεγχο, «πάνω» από την πολιτική αναγκαιότητα. Όταν η ανθρώπινη εξουσία έρχεται σε αντίθεση με τη θεϊκή δικαιοσύνη και την τάξη του Θεού (όπως είναι η φυσική της τάση) τότε πρέπει να αποδοκιμαστεί, αν όχι από τους επίσημους θρησκευτικούς ηγέτες που έχουν επίσης διαφθαρεί, τότε από την  προφητική φωνή που ο Θεός επιλέγει.

Οι θρησκείες της εξουσίας απλώς στηρίζουν – με δόγματα, ηθικές και τελετουργίες νομιμοποίησης – την όποια υφιστάμενη εξουσία. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η θρησκεία της σύγχρονης καπιταλιστικής εταιρικής αυτοκρατορίας. Όσο λατρεύουμε αυτή την εξουσία ο νεοφιλελευθερισμός θα παραμένει.

Ναι, πράγματι χρειαζόμαστε μεταρρύθμιση. Πρέπει να μετατοπίσουμε την από κοινού υποτιθέμενη επικέντρωση της λατρείας από την εξουσία και τον πλούτο στη δικαιοσύνη και την αλήθεια. Μια προσεκτική ανάλυση για το πόσο ελαττωματική είναι η επικρατούσα οικονομική ιδεολογία – όπως αυτή του Keen, The New Economics – μπορεί πραγματικά να βοηθήσει σ’ αυτή τη μετατόπιση. Αλλά δεν μπορεί να την προκαλέσει. Για μια πραγματική μεταρρύθμιση της οικονομικής μας θρησκείας, απαιτείται η απόρριψη των λάθος Θεών και η ανάρρωση από την υποταγή στη θεϊκή δικαιοσύνη και την καλή τάξη του κόσμου.

{*} Σ’ αυτό το γραπτό χρησιμοποιώ μια τον όρο «νεοκλασικός» και μια τον όρο «νεοφιλελεύθερος» .Υπάρχει όμως μια τεχνική διαφορά. Ο όρος «νεοκλασικός» περιγράφει περισσότερο μια πανεπιστημιακή σχολή στον επιστημονικό κλάδο της οικονομίας, ενώ ο όρος «νεοφιλελεύθερος» αναφέρεται περισσότερο στην πολιτική έκφραση αυτών των σχολών οικονομικής θεωρίας. Αλλά όπως όμορφα περιγράφει ο Michael Pusey (Economic Rationalism in Canberra, Cambridge:University Press, 1991 ) ο ρόλος των νεοκλασικών οικονομικών στην πολιτική είναι τόσο οικείος – τουλάχιστον στην Αυστραλία – που οι δυο όροι είναι δύσκολο να διαχωριστούν στην πράξη. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.