Το “Ερώτημα Κίνα”: Προς ένα μετα-σοσιαλιστικό τεχνο-Καπιταλισμό;

Δημήτρης Λένης / 30.08.21 / Κοσμοδρόμιο

Ο κύριος παράγοντας που θα καθορίσει τη θέση της Κίνας διεθνώς είναι ο τρόπος που θα εξελιχθούν οι εσωτερικές της αντιθέσεις.

Η Κίνα, έχοντας με γιγαντιαία βήματα μετατρέψει τον εαυτό της σε παγκόσμιο εργοστάσιο τις τελευταίες δεκαετίες, έχει φτάσει να είναι  η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου σε ΑΕΠ μετρημένο σε αγοραστική δύναμη (PPP), πάνω από τις ΗΠΑ (αν και, για την ώρα, είναι πίσω από αυτές σε απόλυτο ΑΕΠ). Επομένως επιθυμεί να ισορροπήσει τις εσωτερικές τάσεις που προκαλεί η μετεωρική της άνοδος με την κεντρική θέση που (θεωρεί πως) της αναλογεί στο διεθνές στερέωμα. Ας μην ξεχνάμε ότι η Κίνα στα κινεζικά λέγεται 中国, Ζονγκ-γκουό, όπου 中=μέση, κέντρο και 国 = κράτος, βασίλειο, άρα Κίνα = Κεντρικό Βασίλειο ή Κράτος στο Κέντρο [υπονοείται: του κόσμου]. Όλα αυτά, μάλιστα, σε μια συγκυρία που η παραδοσιακή υπερδύναμη βρίσκεται σε φανερή παρακμή και αδυναμία να συνεχίσει τον πατροπαράδοτο ρόλο της ως ευγενικού και ανιδιοτελούς εγγυητή της διεθνούς τάξης που όλοι αγαπάμε και σεβόμαστε. Είναι μια εποχή που οι αστάθειες περισσεύουν, τα ανοιχτά ερωτήματα πολλαπλασιάζονται και το μέλλον είναι πιο απρόβλεπτο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή, τουλάχιστον από το 1989 και μετά.

Όπως και νά ‘χει, ο κύριος παράγοντας που θα καθορίσει τη θέση της Κίνας διεθνώς είναι ο τρόπος που θα εξελιχθούν οι εσωτερικές της αντιθέσεις και για μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της Κίνας, αυτές έχουν να κάνουν με τον τρόπο που διαρθρώνονται οι ανισότητες, καθώς και με τον τρόπο που ελέγχεται από το κράτος (δηλαδή το Κόμμα) η βιομηχανική παραγωγή, η έρευνα και τεχνολογία.

Το Πενταετές του Σι Τζιν-πίνγκ και τα 100 έτη του ΚΚ

Η μετεπαναστατική Κίνα λειτουργεί, όπως κάθε άλλη σοσιαλιστική, κεντρικά σχεδιασμένη, οικονομία, στο πλαίσιο των 5ετών πλάνων (五年计划Wǔnián Jìhuà) που ρυθμίζουν κάθε λεπτομέρεια στην οικονομική (και πολιτική) δραστηριότητα της χώρας. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο 14ο 5ετές το οποίο μπορείτε να το βρείτε εδώ στην εκλεπτυσμένη μανδαρίνικη, αν μπορείτε να διαβάσετε 中文 (κινεζικά)· για εμάς τους άτυχους που μιλάμε μόνο την Αγγλική,  υπάρχει άψογα μεταφρασμένο στη θλιβερά βαρβαρική αυτή γλώσσα της μακρινής δύσης.  Ο τίτλος του είναι “14ο 5ετές Πλάνο (2021-2025) για την Εθνική και Κοινωνική Ανάπτυξη και Όραμα 2035, για τη ΛΔ Κίνας”.

Το 5ετές αυτό πλάνο επιμελήθηκαν ο αναπληρωτής υπεύθυνος της Επιτροπής Οικονομικών Χαν Βεν-ξιού μαζί με τον Πρόεδρο Σι Τζιν-πίνγκ αυτοπροσώπως. Εγκρίθηκε (αν μπορούσε ας έκανε κι αλλιώς) από την ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΚ τον Οκτώβριο του 2020, προλαβαίνοντας έτσι να ενσωματώσει και τις επιπτώσεις της πανδημίας. Οι στόχοι που  θέτει είναι ταυτόχρονα μετριοπαθείς και μεγαλειώδεις:

• Η Κίνα, αφού πλέον είναι μια “σφαιρικά μετρίως ευημερούσα κοινωνία” [περισσότερα για τον όρο αυτό πιο κάτω], θα πρέπει μέχρι το 2035 να έχει επιτύχει τον “σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό”, δηλαδή να έχει γίνει μια “μετρίως αναπτυγμένη” χώρα [ήτοι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ να είναι γύρω στα 30000 δολάρια, ή τριπλάσιο από το σημερινό].
• Αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης με ταυτόχρονη μείωση των ανισοτήτων [η Κίνα σήμερα, αντίθετα από την απόλυτα εξισωτική μαοϊκή εποχή, είναι μια πάρα πολύ άνιση χώρα, όπως συχνά την κατηγορούν φωνές από τις ΗΠΑ. Και δικαίως: για να γίνει κατανοητό το τεράστιο, βάρβαρο μέγεθος των ανισοτήτων, αρκεί να πούμε ότι στην Κίνα οι ανισότητες  είναι περίπου ίδιες (και λίγο μικρότερες) από τις ανισότητες στις ΗΠΑ]. 
• “Ειρηνική ανάπτυξη” των σχέσεων με την Ταϊβάν. Ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με τον υπόλοιπο κόσμο (και τις ΗΠΑ). Ανάπτυξη της πρωτοβουλίας “ένας δρόμος μία ζώνη”. Επέκταση του ρόλου του κράτους στον έλεγχο της οικονομίας.
• “Διπλή Κυκλοφορία” και Ασφαλείς Εφοδιαστικές Αλυσίδες.
  [“Διπλή Κυκλοφορία”, 国内国际双循环, κυριολεκτικά “εσωτερική-διεθνής ζευγαρωτή κυκλοφορία”. Οι απόψεις διίστανται για αυτήν: στο κόμμα λένε ότι είναι μια πρωτότυπη συνεισφορά της σκέψης Σι Τζι-πίνγκ (είναι δική του έκφραση) στη διεθνή μαρξιστική σκέψη. Άλλοι πάλι θα έλεγαν ότι είναι μια νεφελώδης ονομασία που υποκρύπτει ένα μάλλον τετριμμένο περιεχόμενο. Εν πάση περιπτώσει, πρόκειται για μια επέκταση της “Μεγάλης Διεθνούς Κυκλοφορίας” του Ντενγκ Σιαο-πίνγκ, που δεν ήταν τίποτε άλλο από την εμπλοκή της Κίνας με το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα που με επιτυχία έγινε τη δεκαετία του ’80].
  Οι αυξημένες τριβές, δηλαδή ουσιαστικά ο εμπορικός πόλεμος  με τις ΗΠΑ και τη Δύση, καθώς και τα προβλήματα που έφερε ο κορωνοϊός, σημαίνουν ότι η βιομηχανία βρίσκει εμπόδια τόσο στην προμήθεια πρώτων υλών (“εφοδιαστικές αλυσίδες”) όσο και στη διάθεση των προϊόντων της. Επιπλέον, για πρώτη φορά, οι βιομηχανίες εξασκούν πίεση για μεταφορά μέρους της παραγωγής έξω από την Κίνα, σε χώρες με χαμηλότερο εργατικό κόστος και φιλικότερες σχέσεις με τη Δύση. Η πρόταση του 5ετούς για την επίλυση αυτών των προβλημάτων είναι ότι η Κίνα θα πρέπει να ισορροπήσει το εξωτερικό και το εσωτερικό. Το πρώτο (国际循环 εξωτερική κυκλοφορία) είναι η ανάπτυξη που βασίζεται στις εξαγωγές εμπορευμάτων παραγόμενων στην Κίνα αλλά και στην εξαγωγή κεφαλαίων για την δημιουργία εργοστασίων έξω από αυτήν. Το δεύτερο  (国内循环εσωτερική κυκλοφορία) έχει να κάνει με την ανάπτυξη της εσωτερικής παραγωγής και κατανάλωσης αλλά και τη μεγέθυνση της εγκατάστασης ξένων κεφαλαίων σε κινεζικό έδαφος.  
• Αστικοποίηση της τεράστιας εσωτερικής μετανάστευσης εργατικού δυναμικού από την ύπαιθρο στα βιομηχανικά κέντρα.
  [Πάνω από 250 εκατομμύρια εργάτες των οποίων η επίσημη κατοικία είναι στην ύπαιθρο δουλεύουν στις πόλεις. Κάθε πρωτοχρονιά μάλιστα που γυρνάνε όλοι μαζί για λίγες μέρες στα χωριά τους, προκαλούν ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα, το μεγαλύτερο ανθρώπινο ποτάμι στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε μεγάλο βαθμό αυτοί δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους κατοίκους των πόλεων: δεν έχουν ασφάλιση, δικαιώματα για τα παιδιά τους, έχουν χαμηλότερους μισθούς κλπ. Το 5ετές πλάνο το αναγνωρίζει αυτό και λέει ότι θα το αλλάξει].
• Μέχρι το 2035 δεν θα υπάρχουν πια συμβατικά αυτοκίνητα στην Κίνα. Σταδιακή μείωση των εκπομπών CO₂ από το 2030. Αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. [Μια κριτική σε αυτά τα μέτρα είναι ότι αν σκοπός τους είναι η καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου, τότε – αν και φιλόδοξα σε σχέση με τις αντίστοιχες δυτικές εξαγγελίες – παρ’ όλα αυτά  είναι δυστυχώς θλιβερά ανεπαρκή].
• Η Κίνα θα πρέπει να κάνει “μείζονες προόδους σε σημαντικές τεχνολογίες”. Προβλέπεται σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού Ε&Τ. Κβαντικές πληροφορίες, υπερυπολογιστές, ιατρική, βιοτεχνολογίες, εξερεύνηση διαστήματος, το 5ετές πλάνο είναι σαν λίστα του Άι-Βασίλη για τους επιστήμονες. Ειδική έμφαση δίνεται στην τρέχουσα αδυναμία της Κίνας ως προς τους υψηλής τεχνολογίας ημιαγωγούς, αδυναμία που θα υπερπηδηθεί αφενός με αύξηση της χρηματοδότησης, αφετέρου με την επίκληση στον «πατριωτισμό των Κινέζων επιστημόνων» ώστε αυτοί να επιστρέψουν και να ενισχύσουν την εθνική προσπάθεια.

Είναι ενδιαφέρουσα και διδακτική η ιστορία του όρου “μετρίως ευημερούσα κοινωνία” (小康 Σιάοκάνγκ) που εμφανίζεται στην αρχή του 5ετούς. Τον όρο τον χρησιμοποίησε τον περασμένο Μάιο, στον πανηγυρικό λόγο που εκφώνησε ο Σι Τζι-πίνγκ μπροστά σε ενθουσιώδη πλήθη, στην πλατεία Τιέν Αν Μεν (天安门, Πύλη της Ουράνιας Γαλήνης) επ’ ευκαιρία των 100 χρόνων του ΚΚ. Αλλά πρώτος τον είχε χρησιμοποιήσει ο (το μαντέψατε) Ντενγκ Σιάο-πίνγκ το 1979 στο πλαίσιο των “4 εκσυγχρονισμών”  (γεωργία, βιομηχανία, άμυνα, επιστήμη και τεχνολογία), δηλαδή των πολιτικών ανοίγματος στον καπιταλισμό που αυτός εισήγαγε.

Οι 4 εκσυγχρονισμοί είναι πολιτική βαθιά δεμένη με την ιστορία του κόμματος: Πρώτη φορά είχαν ακουστεί το 1963, πάλι από τον Ντενγκ· η εφαρμογή τους όμως σταμάτησε από την Πολιτιστική Επανάσταση (που ειρωνικά καταδίκαζε τα “4 παλιά”, παλιές ιδέες, παλιό πολιτισμό, παλιές συνήθειες, παλιά έθιμα). Η τελευταία, αφού έστειλε τον Ντενγκ σε στρατόπεδο αναμόρφωσης, αντί για τους “4 εκσυγχρονισμούς” προτίμησε να εφαρμόσει την πολιτική του «σιδερένιου μπολ με ρύζι», τη διαβεβαίωση δηλαδή ότι όλοι οι Κινέζοι, ανεξάρτητα από θέση, τάξη και καταγωγή, θα έχουν ένα πιάτο φαΐ, μόνιμη εργασία και στοιχειώδεις κοινωνικές παροχές.

Όταν η Πολιτιστική Επανάσταση τέλειωσε και ο Ντενγκ ξαναγύρισε, οι “4 εκσυγχρονισμοί” έγιναν, αυτή τη φορά κανονικά, η επίσημη πολιτική. Μαζί τους καταργήθηκε και η πολιτική του σιδερένιου μπολ, για να αντικατασταθεί από τον στόχο της Σιάοκάνγκ, της «μετρίως ευημερούσας κοινωνίας». Η επιλογή του όρου δεν ήταν τυχαία, αφού αυτός έχει την καταγωγή του στην αρχαία κινεζική λογοτεχνική παράδοση που συνδέεται με το όνομα του (μισητού από την Πολιτιστική Επανάσταση, αφού εκπροσωπούσε το αρχαίο καταπιεστικό καθεστώς) Κομφούκιου. Κάθε κοινωνική παροχή (υγεία, συντάξεις κλπ) καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την σύνδεση αμοιβής και παραγωγικότητας και την ταχύτατη αύξηση των μισθών που ακολούθησε (γιατί πράγματι οι μισθοί άρχισαν να αυξάνονται ταχύτατα μαζί με την απίστευτα γρήγορη εκβιομηχάνιση της χώρας). Αυτό όμως είχε κι ένα οικονομικό κόστος: οι Κινέζοι αντί να καταναλώνουν, ήταν υποχρεωμένοι να κρατάνε ένα μεγάλο μέρος των μισθών τους είτε για να αντιμετωπίσουν τυχόν πρόβλημα υγείας (αφού η περίθαλψη έπαψε να είναι δωρεάν) ή για να προσφέρουν εκπαίδευση στο παιδί τους κλπ. Ακόμα και σήμερα, το ποσοστό της κατανάλωσης στο ΑΕΠ είναι κάτω από το 40% όταν στην ΕΕ είναι στο 50%, στις ΗΠΑ 69%, στην Ν. Κορέα 48% αλλά και στο Χονγκ Κονγκ 69%. Το νούμερο είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον, αν δούμε ότι τη δεκαετία του 70 ήταν πάνω από το 50% ενώ είχε και μια πολύ απότομη πτώση από το 45% στο 25% τη δεκαετία του 2000 (περίοδο δηλαδή που οι μισθοί είδαν πραγματική και σημαντική αύξηση).

Παρένθεση: Η επιλογή του αριθμού 4 για όλες αυτές τις πολιτικές δεν είναι τυχαία: το 4, όντας ομόηχο με τη λέξη για τον θάνατο, είναι το πιο “άτυχο” νούμερο για τους (ιδιαίτερα προληπτικούς) λαούς της Σινοσφαίρας, κάτι σαν το δικό μας 13. Το κόμμα επιλέγοντας τετράδες από πολιτικές επιδεικνύει την αδιαφορία του για τις προλήψεις. Για την ώρα, η τελευταία προσθήκη σε αυτή την ατέλειωτη σειρά τετράδων οφείλεται στον Σι Τζιν-πίνγκ, ο οποίος έχοντας διαβλέψει το τέλος των 4 εκσυγχρονισμών, επινόησε και επέβαλε την 4πλή Συνολική Στρατηγική, που είναι :

1 (一) το Συνολικό (ή σφαιρικό, από όλες τις πλευρές) χτίσιμο μιας κοινωνίας Σιάοκάνγκ,

2 (二) το σφαιρικό βάθεμα των μεταρρυθμίσεων,

3 (三) η συνολική διακυβέρνηση της χώρας σύμφωνα με τον νόμο και

4 (四) η συνολική και αυστηρή διακυβέρνηση του κόμματος (και η καταπολέμηση της διαφθοράς).

Από το πρώτο σημείο επομένως κατανοούμε και το γιατί η Κίνα ανακηρύχθηκε όχι απλώς “μετρίως ευημερούσα κοινωνία” αλλά “συνολικά μετρίως ευημερούσα κοινωνία”: Όταν τον Μάιο, ο Σι, φορώντας μάλιστα όχι δυτικό κοστούμι, αλλά την τυπική παλιά στολή του στελέχους της μαοϊκής εποχής (με το στρογγυλό γιακαδάκι «Mάο»), εξήγησε ότι η Κίνα είναι πλέον σφαιρικά Σιάοκάνγκ και ο στόχος είναι ο σοσιαλιστικός εκσυγχρονισμός, ήταν σαν να εκτελεί ένα περίπλοκο σημασιολογικό χορευτικό στο οποίο μπερδεύονται ο Μάο και ο Ντενγκ, ο σοσιαλισμός και ο καπιταλισμός, το παρελθόν και το μέλλον, ο μετασχηματισμός της Κινέζικης κοινωνίας και οι διεθνείς ανταγωνισμοί, οι 4 εκσυγχρονισμοί, τα 4 Συνολικά, ο Κομφούκιος και η σκέψη Σι Τζιν-πινγκ. Για να γίνει το χορευτικό αυτό ακόμα πιο περίπλοκο, να διευκρινίσουμε ότι ο Σι ο ίδιος δεν είναι κομφουκιανιστής αλλά λεγκαλιστής (η αρχαία φιλοσοφική παράδοση που προτιμούν οι μαοϊκοί, επειδή οι λεγκαλιστές ήταν πρόδρομοι του υλισμού). Το σημείο 3 (η διακυβέρνηση σύμφωνα με το νόμο) είναι απλώς τσιτάτο του Χαν Φέι από τον 3^ο αιώνα π. Χ.:  依法治国 Γι φα ζι γκουό, “ Κυβέρνα το Κράτος Υπακούοντας στο Νόμο”.

Αλλά η διάκριση λεγκαλισμού και κομφουκιανισμού είναι αντικείμενο που ξεφεύγει ίσως λίγο από τα περιθώρια ενός άρθρου…

Ο “Διωγμός” των τεχνο-κολοσσών

Το πλάνο επομένως έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται με μεγάλη ακρίβεια. Μια πλευρά της εφαρμογής του, που αφορά την αύξηση του ελέγχου πάνω στο κεφάλαιο και τους τεχνολογικούς τομείς, έχει γενικά ερμηνευτεί στη Δύση ως σοσιαλιστικός διωγμός των επιχειρήσεων, αν και βέβαια τα πράγματα είναι μάλλον πιο περίπλοκα.

Οι Κινεζικές αρχές μέσα στους τελευταίους λίγους μήνες απαξίωσαν πάνω από 1 τρις δολάρια χρηματιστηριακής αξίας Κινεζικών κολοσσών σε Κινεζικά και Αμερικανικά χρηματιστήρια. Ξεκινώντας με τον Jack Ma, ιδιοκτήτη του Ant Group, του αντίστοιχου της Amazon στην Άπω Ανατολή, συνεχίζοντας με την παρέμβαση στην εγγραφή της Didi Global στην Ν. Υόρκη, απαξιώνοντας τουλάχιστον 100 δις του αχανούς και εισηγμένου στο χρηματιστήριο φροντιστηριακού κλάδου, και καταλήγοντας με την Tencent Holdings, το αντίστοιχο της Facebook στην Κίνα, το κόμμα έχει συμπεριφερθεί ως ταύρος σε υαλοπωλείο, με αποτέλεσμα πολλοί δυτικοί, που ήταν μέχρι πρόσφατα “ταύροι” ως προς τα κινεζικά χαρτιά, να έχουν μετατραπεί πλέον σε “αρκούδες”.

Εδώ όμως θα πρέπει να θυμηθούμε ότι όλα αυτά τα κινεζικά μονοπώλια δημιουργήθηκαν με την βοήθεια και παρότρυνση του κράτους. Γιατί το κινεζικό κράτος απαγόρευσε στους δυτικούς κολοσσούς την είσοδο στο κινεζικό έδαφος, ελέγχοντας πλήρως και τελικά διώχνοντας κάθε πλευρά της λειτουργίας της Google, της Facebook και της Amazon, αφήνοντας έτσι χώρο στις Κινεζικές αντίστοιχες εταιρίες να αναπτυχθούν. Επομένως είναι και υπεύθυνο για την κανονικοποίησή τους και τον περιορισμό τους όταν ξεπερνάνε τα όρια, κάτι που στη δύση δεν γίνεται ποτέ, ακόμα κι όταν χρειάζεται (γιατί είναι προφανές ότι η μονοπωλιακή θέση των εταιριών αυτών είναι πλέον βλαπτική για την εν γένει κυκλοφορία του κεφαλαίου και την εξέλιξη του κλάδου). Επομένως υπάρχει μέθοδος στην τρέλα.

Έτσι παρατηρούμε ότι, τουλάχιστον για την ώρα, οι παρεμβάσεις του κράτους δεν είναι γενικά και αόριστα κατά του μεγάλου κεφαλαίου αλλά έχει συγκεκριμένους στόχους, σε τομείς που παραδοσιακά το Κόμμα θα τους θεωρούσε (και όχι εντελώς αβάσιμα) ως παρασιτικούς. Γιατί τι άλλο είναι οι εταιρίες κοινωνικών μέσων που το εμπορικό τους μοντέλο είναι η μετατροπή του χρήστη σε εμπόρευμα προς πώληση σε διαφημιστικές εταιρίες; Πώς αλλιώς μπορούν να χαρακτηριστούν εταιρίες που, προκειμένου να αυξήσουν το μερίδιο της διαφημιστικής αγοράς, δρουν είτε ως θάλαμοι αντήχησης (echo chambers) χασομεριού και απώλειας παραγωγικότητας είτε, ακόμα χειρότερα, ως εκκολαπτήρια ακροδεξιών, μισανθρωπικών και γενικά απαράδεκτων απόψεων; Η απώλεια χρήσιμου χρόνου μεγεθύνεται και από το γεγονός ότι οι πλατφόρμες αυτές είναι και οι κύριοι πάροχοι βιντεοπαιχνιδιών στην Κίνα, ειδικά σε μαθητές και φοιτητές – εξ ου και η μαρξιστικών αναφορών κατηγορία για αυτά ότι είναι “πνευματικό όπιο”.

Για να μείνουμε στους μαθητές, πώς αλλιώς, εκτός από παρασιτική, θα χαρακτηρίζαμε τη βιομηχανία φροντιστηρίων; Πρόκειται για έναν τομέα που, στην Ελλάδα, αναπτύχθηκε στη βάση της σχεδιασμένης απαξίωσης του δημόσιου σχολείου και της διαρθρωμένης γύρω από τις εξετάσεις μορφή του, ενώ δεν θα είχε καμία απολύτως πραγματική θέση στην εκπαίδευση αν το σχολείο λειτουργούσε στοιχειωδώς σωστά. Κάπως ανάλογα, στην Κίνα το πρόβλημα υπάρχει λόγω του γκάοκάο (高考) του εκπληκτικά αυστηρού συστήματος εισόδου στα πανεπιστήμια, των «Παν-κινεζικών» Εξετάσεων, θα μπορούσαμε να πούμε.  Στην Κίνα αυτήν τη στιγμή λειτουργούν μερικά από τα πιο «καλά», σύμφωνα με τα τρέχοντα αγοραία κριτήρια, πανεπιστήμια του κόσμου. Η είσοδος σε ένα από αυτά σημαίνει σίγουρη κοινωνική άνοδο. Επομένως τα παιδιά υφίστανται τεράστια πίεση για καλά αποτελέσματα στο γκάοκάο, ενώ οι γονείς δίνουν ένα πολύ σημαντικό τμήμα του εισοδήματός τους προκειμένου το παιδί τους να γίνει ανταγωνιστικό. Ήταν τέτοια η επιτυχία των ιδιωτικών σχολείων και φροντιστηρίων τα τελευταία χρόνια, που η κύρια πηγή εισοδήματός τους έχει γενικά πάψει να είναι τα μαθήματα καθαυτά και έχει γίνει η επένδυση των κερδών τους στο real estate (όντας σημαντικός παράγοντας της τεράστιας και μη βιώσιμης αύξησης των τιμών ακινήτων πέρα από τις δυνατότητες των λαϊκών οικογενειών) και το χρηματιστήριο. Ήταν προφανές ότι το κράτος έπρεπε να παρέμβει.

Κάτι που έπρεπε να γίνει και για τα κρυπτονομίσματα. Η Κίνα μέχρι τον Απρίλιο ήταν η παγκόσμια πρωτεύουσα «εξόρυξης» κρυπτονομισμάτων, μιας παρασιτικής δραστηριότητας που καταναλώνει τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας (στην Κίνα αυτή είναι φτηνή, αφού σε μεγάλο βαθμό παράγεται από άνθρακα). Μετά από κεντρική παρέμβαση και εκκαθάριση των σχετικών εταιριών, αυτή τη στιγμή δεν βγαίνουν πια bitcoin στην Κίνα.

Η Didi τώρα, είναι το αντίστοιχο της Uber – και μάλιστα με την τρομερά επιθετική της ανάπτυξη υποχρέωσε την τελευταία σε ταπεινωτική αποχώρηση από την Κινεζική αγορά. Οι δυτικοί αναλυτές ισχυρίζονται ότι ο λόγος που την περιόρισε η κυβέρνηση ήταν ότι η δημόσια προσφορά μετοχών της στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης, θα αποκάλυπτε κινεζικά μυστικά, όπως για παράδειγμα τους χάρτες της Didi που έχουν στρατιωτικές και κρατικές εγκαταστάσεις κλπ. Ίσως· πολύ πιο πιθανό όμως φαίνεται να είναι ότι το μοντέλο του διαμοιρασμού αυτοκινήτων της Didi (και της Uber) είναι από καπιταλιστική σκοπιά εντελώς μη βιώσιμο. Δεν υπάρχει κανένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε αυτό το μοντέλο (γεγονός που φαίνεται και από το ότι δεν υπάρχουν πολυεθνικές ταξί: ακόμα και στην Αμερική οι εταιρίες ταξί είναι τοπικές, σε επίπεδο πόλης). Ακόμα περισσότερο, δεν υπάρχει καμία νέα τεχνολογία στο Uber (είναι κατά βάση μια απλούστατη εφαρμογή). Απόδειξη: η Uber χάνει δισεκατομμύρια κάθε χρόνο εδώ και 11 συναπτά έτη προκειμένου απλώς να χρηματοδοτήσει την επέκτασή της.  H Didi, στην δημόσια προσφορά της, ανακοίνωσε καθαρές απώλειες $2.3 δις  το 2018, $1.5 δις το 2019 και $1.6 δις το 2020.

Πρόκειται, επομένως, για εταιρίες που επιβιώνουν πλουσιοπάροχα “καίγοντας” υπερβάλλουσα ρευστότητα προερχόμενη από χρηματιστηριακά κεφάλαια που σε αυτήν την “τεχνολογική” εποχή δεν βρίσκουν άλλους τομείς άξιους κερδοφορίας για να επενδυθούν εκεί (και αυτό ακριβώς επειδή η εποχή μας δεν είναι τόσο τεχνολογικά προηγμένη όσο αυτάρεσκα ισχυρίζεται για τον εαυτό της). Το περίεργο δεν είναι που παρενέβησαν οι κινεζικές αρχές, αλλά το γιατί δεν παρεμβαίνουν οι Αμερικανικές τόσα χρόνια, μετά από τόσα δις συνεχείς απώλειες.

Τέλος, ακόμα και σε τομείς που υπάρχει από οικονομική-καπιταλιστική σκοπιά σαφής λογική στην ύπαρξή τους, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται σημάδια “απείθειας” και παρασιτισμού. Γιατί οι εμπορικές ιντερνετικές υπηρεσίες προσφέρουν ένα πραγματικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, κάτι που έχει χρησιμοποιήσει η Amazon (και η κινεζική Ant Group) για να μειώσει τις τιμές και να διώξει τους παραδοσιακούς εμπόρους από την αγορά, κάτι που δεν είναι κακό από την πλευρά του κεφαλαίου (οι χιλιάδες εργαζόμενοι που χάνουν τις δουλειές τους ή πρέπει να δουλεύουν νυχθημερόν για ψίχουλα ίσως να έχουν λίγο διαφορετική γνώμη). Όμως ο Jack Ma ήθελε να έχει λόγο ως προς την διαμόρφωση της γενικής πολιτικής όπως επίσης πλήρη απελευθέρωση των διαφημιστικών υπηρεσιών και αναμόρφωση του τραπεζικού συστήματος. Το κόμμα έχει επίγνωση ότι μια βασική αδυναμία της οικονομίας είναι οι τράπεζές της οι οποίες δεν έχουν καμία διεθνή παρουσία. Αλλά δεν είναι ο Jack Ma αυτός που θα λύσει το πρόβλημα αυτό. Το κόμμα τού είπε να ηρεμήσει και να κάτσει στα αβγά του. Έχουμε να ακούσουμε γι’ αυτόν από τότε.

Το μέλλον είναι δυσανάγνωστο…

Οι παρεμβάσεις του κόμματος επομένως είναι συστηματικές και σε συμφωνία με τις αρχές του 5ετούς. Δεν έχουμε ως τώρα ένδειξη ότι το κράτος θα περιορίσει τις δραστηριότητες πραγματικά τεχνολογικών εταιριών -το αντίθετο. Αν μάλιστα τα πρόσφατα νέα ότι ο Κινέζικος κλάδος του γίγαντα των επεξεργαστών ARM (το κινητό σας τέτοιον επεξεργαστή έχει στο εσωτερικό του) αυτονομήθηκε εντελώς αυθαίρετα και αρχίζει να πουλάει πνευματική ιδιοκτησία της πρώην μητρικής εταιρίας όντως ισχύουν (κάτι, ωστόσο, αρκετό δύσκολο να γίνει πιστευτό), θα έχουμε μια ένδειξη ότι το κόμμα είναι διατεθειμένο να κάνει τα στραβά μάτια σε «μικρο-παρατυπίες» σαν αυτή προκειμένου να βελτιώσει την «εσωτερική κυκλοφορία».

Αν κάτι ακόμα περιμένουμε είναι στο επόμενο διάστημα να δούμε μια ορισμένη αυστηροποίηση των κανονισμών εργασίας. Η απόφαση της 26/8 του ανώτατου δικαστηρίου για την αντισυνταγματικότητα του συστήματος 996 (9 πμ ως 9 μμ 6 μέρες την εβδομάδα), ενός ωραρίου που είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο σε όλες τις «τεχνολογικές» επιχειρήσεις που εξετάσαμε ως τώρα, είναι ένα δείγμα σε αυτή την κατεύθυνση.

Φαίνεται ότι, με βάση και τις αρχές του 5ετούς, καθώς και τις προόδους στην παραγωγικότητα της εργασίας στη χώρα, η ηγεσία του κόμματος σκοπεύει να επαναφέρει ένα ορισμένο κομμάτι του «σιδερένιου μπολ με ρύζι» που είχε εξαφανιστεί τα τελευταία χρόνια. Και αυτό, σε συνδυασμό με μια σκληρά ελεγχόμενη κεντρικά κοινωνία, γεγονός που διευκολύνεται από την ευρύτατη εφαρμογή κοινωνικών τεχνικών ελέγχου. Στην Κίνα τα μετρητά έχουν πρακτικά καταργηθεί, το 5G είναι ήδη εφαρμοσμένο, οι πληρωμές και η ταυτοποίηση γίνονται παντού με αναγνώριση προσώπου (και όχι με κάρτες, τηλέφωνα και άλλα ξεπερασμένα συστήματα). Το αποτέλεσμα είναι φυσικά και μια ιδιαίτερη ευκολία στην εφαρμογή των λοκντάουν, όπως και η άμεση ιχνηλάτηση των μολυσμένων από ιό επαφών, αλλά και η πλήρης και συνεχής καταγραφή των κινήσεων όλων ανεξαιρέτως.

Το μοντέλο που φαίνεται να προκρίνεται είναι ένα είδος μετα-σταλινικής κοινωνίας ελέγχου, το οποίο όμως διαθέτει από τη μία μηχανισμούς μεταφοράς της λαϊκής δυσαρέσκειας (οι Κινέζοι, παρά τα λεγόμενα στη δύση ψηφίζουν πολύ συχνά, ενώ το Κόμμα είναι ένας αποτελεσματικότατος μηχανισμός μετάδοσης των λαϊκών αιτημάτων προς τα πάνω) και από την άλλη υπόσχεται μέχρι το 2035 να εγγυάται κοινωνικές παροχές αδιανόητες σήμερα.

Είναι ένα πλάνο εφαρμόσιμο; Έχουμε πολύ σοβαρούς λόγους να αμφιβάλλουμε. Η Κίνα δεν είναι ακόμα μια χώρα του ιμπεριαλιστικού κέντρου. Το πλάνο προβλέπει εν πολλοίς την μετατροπή της σε τέτοια. Δύο είναι τα επακόλουθα μιας τέτοιας πορείας. Πρώτον, είναι αδύνατο η Κίνα να ανέβει επίπεδο χωρίς πραγματική σύγκρουση με τον ως τώρα επικεφαλής της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Και δεύτερο, παρά τις διακηρύξεις του πλάνου για πράσινη ανάπτυξη και σεβασμό στο περιβάλλον, είναι απολύτως βέβαιο ότι η μετατροπή της Κίνας σε «μεσαία αναπτυγμένη» χώρα θα σημάνει την σε αβίωτο βαθμό αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (αφού δεν υπάρχουν ακόμα τεχνολογίες, που να μπορούν να υποστηρίξουν τέτοια άνοδο τόσο γρήγορα, άλλες από τα ορυκτά καύσιμα).

Επομένως, όπως παρατηρεί και ο Minqi Li, τρία είναι τα πιθανά σενάρια: Το πρώτο είναι η άνοδος της Κίνας να απελευθερώσει στο εσωτερικό της κρισιακές δυναμικές, οι οποίες δρώντας διαλυτικά, θα καθηλώσουν τη χώρα σε ένα επίπεδο όχι υψηλότερο από το σημερινό.

Δεύτερο, η Κίνα να συνεχίσει να ανεβαίνει στην διεθνή ιεραρχία. Κάτι τέτοιο όμως σημαίνει ότι αυτή θα πρέπει να χρησιμοποιεί όλο και περισσότερους πόρους από χώρες της περιφέρειας (Αφρική, Ασία, Λατ. Αμερική) με όλο και χειρότερους όρους, εξάγοντας έτσι σε αυτές διαλυτικές δυναμικές. Σε συνδυασμό με τον διεθνή ανταγωνισμό για ενεργειακές πηγές και την κλιματική αλλαγή, θα έχουμε επαναστατικές αλλαγές, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Τέλος, το χειρότερο δυνατό ενδεχόμενο είναι η Κίνα να τα καταφέρει και να πλησιάσει το ιμπεριαλιστικό κέντρο. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είναι καταστροφικό, γιατί το λιγότερο που θα σήμαινε θα ήταν σημαντική αύξηση κατανάλωσης πόρων (άρα σοβαρή επιτάχυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου) μαζί με καταστροφική υπερκεμετάλλευση των χωρών της περιφέρειας μπαίνοντας βαθιά στην περιοχή των μη αναστρέψιμων επικίνδυνων αλλαγών.

Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι μέθοδοι “ανάπτυξης” του παρελθόντος δεν ισχύουν πια. Μπορούμε άραγε να ελπίσουμε ότι ο Σι Τζιν-πινγκ και η ηγεσία του ΚΚ θα πάρουν στα σοβαρά αυτό που είπε ο αγαπημένος τους Χαν Φέι πριν σχεδόν 2500 χρόνια και που ακούγεται παράδοξα μαοϊκό: “Αυτό που ήταν κατάλληλο για τους παλιούς ηγεμόνες δεν είναι κατάλληλο για τους σημερινούς ηγέτες”; 

Βέβαια μπορούμε· η ελπίδα άλλωστε πεθαίνει, δυστυχώς, τελευταία.