Άντζελα Δημητρακάκη

Η οπτική της Άντζελας Δημητρακάκη για τον μετακαπιταλισμό. – Συνεισφορά στο mέta.

Πάνε σχεδόν είκοσι χρόνια από τότε που ο μαρξιστής θεωρητικός του πολιτισμού Fredric Jameson έγραψε (ή αντέγραψε) πως «είναι ευκολότερο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου από το τέλος του καπιταλισμού». Στα είκοσι αυτά χρόνια, η ανάγκη να φανταστούμε το τέλος του καπιταλισμού έγινε επιτακτική.

Ο όρος «μετακαπιταλισμός» φέρνει την ανάγκη αυτή στο προσκήνιο, έχοντας ενδεχομένως διττό νόημα: αφενός, αποτελεί εφαλτήριο δυνητικής νοηματοδότησης ενός «μετά», ενεργοποιώντας την πολιτική φαντασία προεικονιστικά. Αφετέρου, αποδέχεται, μέσα από τον ιστορικό πραγματισμό (που, για μένα, συνδέεται με τον ιστορικό υλισμό), ότι το βίωμα του καπιταλισμού έχει υπάρξει και θα έχει υπάρξει. Το «μετά» δεν θα δημιουργηθεί μέσα από μία παρθενογένεση, γιατί, απλούστατα, δεν υπάρχει τέτοια διαδικασία στην Ιστορία της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της – όπως κι αν ορίσουμε το τελευταίο. Δεν υφίσταται παρθενογένεση στο πώς οι τρόποι παραγωγής, που είναι πάντα και τρόποι κοινωνικής αναπαραγωγής, συνδέονται. Για όσες ανήκουμε στα τμήματα του πληθυσμού που αρνούνται να αποστασιοποιηθούν από την δυνατότητα της ρήξης με το ακραία εκμεταλλευτικό και καταπιεστικό συγκείμενο που συνιστά ο καπιταλισμός, η συνειδητοποίηση της σύνδεσης αργών διεργασιών και αιφνίδιων συμβάντων αποκτά καθοριστική σημασία. Η σημασία αυτή συνοψίζεται στην ανάγκη στρατηγικής.

Η στρατηγική υπήρξε ζητούμενο αλλά και χαρακτηριστικό των χειραφετητικών κινημάτων του εικοστού αιώνα, χωρίς να σημαίνει ότι τέτοια κινήματα υπήρξαν ομοιογενή και σίγουρα για την πορεία που ήθελαν να χαράξουν. Αντίθετα, υπήρξε πάντα εντός τους η ανάγκη επεξεργασίας των κοινωνικών δεδομένων, που ενδεχομένως οδηγούσε σε διαμάχες, ίσως και σε εσωτερικές ρήξεις. Όλα αυτά είναι στοιχεία της ιστορικής διεργασίας καθαυτής. Τα είδαμε ή τα μελετήσαμε, για παράδειγμα, ως στοιχεία της πορείας φεμινιστικών κινημάτων – ιδιαίτερα ίσως του δεύτερου κύματος. Σήμερα, ο μαχητικός φεμινισμός της εποχής μας βρίσκεται σε κομβικό σημείο, καθώς το περιβάλλον όπου θέτει τα αιτήματά του έχει αλλάξει αισθητά από τις δεκαετίες του ’60 και ’70. Υπάρχει ένα νέο διεθνές status quo όπου επιταχύνονται καθοριστικές διαδικασίες ακόμη και για το δικαίωμα της διαμαρτυρίας και της διεκδίκησης – ο καπιταλισμός δεν είναι καθόλου «φιλελεύθερος» και τα αδιέξοδα που παράγει αναδεικνύουν πλείστες φασιστικές τάσεις.

Τα νέα μαχητικά φεμινιστικά κινήματα δεν εθελοτυφλούν απέναντι στον ρόλο του καπιταλισμού ως παγκόσμια συνθήκη αλλά με τοπικές «εκφράσεις». Υπάρχει μεγάλη εμπειρία αγώνων (με κέρδη αλλά και ήττες), υπάρχει πολυσχιδές θεωρητικό έργο και ρηξικέλευθη σκέψη, υπάρχει, τέλος, η ανάγκη να μην υποταχτούμε στη «σειρήνα» της αποδοχής της κατάστασης πραγμάτων και στον αδιέξοδο ρεφορμισμό που μας επιτρέπεται
ενίοτε με στόχο την τιθάσευση των πιο ριζοσπαστικών διεκδικήσεων και προοπτικών. Οι τελευταίες είναι αυτές που διαμορφώνουν τον ορίζοντα του «μετά», αλλά ο ορίζοντας αυτός χάνεται από το οπτικό μας πεδίο όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα πραγμάτευσης στρατηγικής. Τι πρέπει να ληφθεί υπόψη για την χάραξη στρατηγικής; Τι είδους συμμαχίες ευνοούν τη στρατηγική και ποιες θα την αποδυνάμωναν;

Νομίζω πως αυτό είναι ένα ερώτημα για τον αντικαπιταλιστικό φεμινισμό σε όλες του τις εκφάνσεις, για το όραμα του «μετά» ως σύνθετη και συλλογική πρόταση επί του πολιτικού, που δεν μπορεί πλέον να περιμένει. Ή θα φανταστούμε το τέλος του καπιταλισμού με ένα «μετά» που καταργεί εκμετάλλευση και καταπίεση ή θα αφήσουμε τον καπιταλισμό να δρομολογεί το τέλος
κάθε αντίστασης.

Η Άντζελα Δημητρακάκη είναι συγγραφέας και ιστορικός τέχνης. Με σπουδές στην Ελλάδα και την Βρετανία, διδάσκει ιστορία και θεωρία της σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου με έμφαση στη μαρξιστική και φεμινιστική σκέψη.

Στα ελληνικά κυκλοφορεί η μελέτη της Τέχνη και παγκοσμιοποίηση: Από το μεταμοντέρνο σημείο στη βιοπολιτική
αρένα (2013) ενώ αγγλικά έχει δημοσιεύσει πλήθος επιστημονικών άρθρων καθώς και τα βιβλία Gender, ArtWork and the Global Imperative (2013), Politics in a Glass Case (επιμ, με
L. Perry, 2013), ECONOMY (επιμ, με K. Lloyd, 2015). Το λογοτεχνικό της έργο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα μυθιστορήματα Ανταρκτική (1997, αναθ/νη έκδοση 2006), Αντιθάλασσα (2002), Το μανιφέστο της ήττας (2006), Μέσα σ’ ένα κορίτσι σαν κι εσένα (2009), ΑΕΡΟΠΛΑΣΤ (2015), ΤΙΝΑ η ιστορία μιας ευθυγράμμισης (2019, υποψήφιο για το κρατικό βραβείο) και τη νουβέλα Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Εριννυού (2016, Βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας περιοδικού Αναγνώστης και Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών).

Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του Third Text για το οποίο έχει επιμεληθεί αφιερώματα στον αντιφασισμό και την κοινωνική αναπαραγωγή ενώ συνεργάζεται με πολλές επιθεωρήσεις/περιοδικά στο πεδίο της ή δι-επιστημονικού
προσανατολισμού.