Γκάι Στάντινγκ: Θα οδηγηθούμε σε μια νέα φασιστική περίοδο

Documento | Κωνσταντίνος Βενάκης

O Βρετανός πανεπιστημιακός μάς εξηγεί γιατί χρειαζόμαστε προοδευτικές πολιτικές

Ο Γκάι Στάντινγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και συγγραφέας, συνιδρυτής του Παγκόσμιου Δικτύου για το Βασικό Εισόδημα (BIEN) και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, βρέθηκε στην Αθήνα με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του «Το πρεκαριάτο, η νέα επικίνδυνη τάξη» (εκδ. Τόπος και mέta), το οποίο παρουσίασε στο Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού του ΜέΡΑ25. Μιλώντας στο Documento καταρχάς επεξήγησε τη σημασία του πρεκαριάτου, πώς αλλάζουν τα δεδομένα με την ανάδυσή του, γιατί είναι διαφορετικό από το προλεταριάτο και κυρίως ποιοι είναι οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την άνοδο της ακροδεξιάς.

Τι είναι το πρεκαριάτο;

Ο νεοφιλελευθερισμός που ξεκίνησε με τη Θάτσερ και τον Ρίγκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ξήλωσε την προηγούμενη σοσιαλδημοκρατική – μεταπολεμική συναίνεση. Πλέον όμως είμαστε σε άλλη εποχή, αυτή του ραντιέρικου καπιταλισμού. Διότι οι νεοφιλελεύθεροι προωθούσαν την ελεύθερη οικονομία, την απορρύθμιση κ.ά. Ενδεικτικά διαβάζω ότι η ελληνική αγορά εργασίας έχει απορρυθμιστεί, όμως αυτό οφείλεται στο κράτος και πραγματοποιείται υπέρ του κεφαλαίου. Το ζήτημα είναι η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας, καθώς ολοένα μεγαλύτερο μερίδιο του παραγόμενου εισοδήματος πάει στους ιδιοκτήτες, δηλαδή στους εισοδηματίες (ραντιέρηδες). Ταυτόχρονα το μερίδιο που πάει στους εργαζόμενους (σ.σ.: στο πρεκαριάτο) συρρικνώνεται. Συγχρόνως ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει συμμαχήσει με την πλουτοκρατία, αν και αυτό είναι μία όψη της νέας ταξικής διάρθρωσης. Εχεις μια κατακερματισμένη παγκοσμιοποιημένη ταξική διάρθρωση, ενώ η αστική τάξη συνιστά το 0,1% του πληθυσμού και περιλαμβάνει τους δισεκατομμυριούχους που λαμβάνουν τεράστια μερίσματα. Αυτά τα εισοδήματα προκύπτουν από την πνευματική ιδιοκτησία, τις μετοχές κ.ά., όχι από την εργασία. Εκείνοι είναι παγκόσμιοι πολίτες, ελέγχουν τον κόσμο ή χρησιμοποιούν την πολιτική ελίτ για να το κάνει εκ μέρους τους. Αυτές οι δύο ομάδες βρίσκονται στην κορυφή της ταξικής πυραμίδας και είναι οι ραντιέρηδες. Κάτω απ’ αυτούς είναι οι επαγγελματίες – τεχνίτες, οι οποίοι είναι οι αυτοαπασχολούμενοι.

Μιλάμε για τη μεσαία τάξη, τους ψηφιακούς νομάδες κ.λπ.;

Ναι ουσιαστικά. Είναι σημαντικό να μιλάμε για τάξεις, διότι αντιλαμβάνομαι τις τάξεις σε τρεις διαστάσεις. Ως προς τις τάξεις υπάρχουν οι ραντιέρηδες, οι επαγγελματίες – τεχνίτες, το σαλαριάτο (σ.σ.: οι μισθωτοί, προκύπτει από την αγγλική λέξη salary), το προλεταριάτο, το πρεκαριάτο και το λούμπεν πρεκαριάτο (π.χ. άστεγοι). Αξίζει να σημειωθεί ότι το σαλαριάτο έχει ασφάλιση, πληρωμένες διακοπές και σταθερή εργασία. Το σαλαριάτο ήταν το μοντέλο της Ευρώπης, όλοι ήθελαν να ανήκουν εκεί, αλλά δεν συνέβη και πλέον η τάξη έχει μειωθεί αριθμητικά. Παρομοίως έχουν συρρικνωθεί οι αριθμοί του προλεταριάτου και η πολιτική αντιδραστικότητα έχει κυριαρχήσει. Αυτό μετουσιώνεται στο «να πάρουμε πίσω ό,τι είχαμε». Το πρεκαριάτο αποτελεί τάξη επειδή το παγκόσμιο κεφάλαιο το χρειάζεται, ενώ χαρακτηρίζεται από την απουσία επαγγελματικής ταυτότητας ή προοπτικής. Εάν ανήκεις στο πρεκαριάτο, έχεις μια επισφαλή θέση εργασίας και πρέπει να εργαστείς για να βρεις δουλειά (π.χ. επανεκπαίδευση).

Το προλεταριάτο του 19ου αιώνα δεν είχε παρόμοια κινητικότητα με το πρεκαριάτο;

Oχι, ήταν διαφορετικά. Εργάζονταν δέκα με δώδεκα ώρες, γύριζαν κουρασμένοι στο σπίτι και κοιμούνταν. Πήγαιναν σχολείο για λίγα χρόνια, εργάζονταν για πολύ, αποσύρονταν για λίγο εάν ήταν τυχεροί και μετά πέθαιναν. Το πρεκαριάτο δεν έχει αυτούς τους ρυθμούς. Βέβαια, υπάρχει και δεύτερη διάσταση: το πρεκαριάτο βασίζεται στους μισθούς, δεν πληρώνεται για διακοπές, δεν έχει ιατρικές άδειες, προοπτική συνταξιοδότησης ή πρόσβαση στις κρατικές παροχές. Το κρίσιμο πάντως είναι ότι το πρεκαριάτο γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης μέσω του χρέους. Διότι οι ραντιέρηδες θέλουν τους πάντες χρεωμένους για να κερδίζουν. Επομένως, οδηγούμαστε στην τρίτη διάσταση: οι πολίτες χάνουν τα δικαιώματά τους. Οταν χάνεις τα δικαιώματα αυτά γίνεσαι ικέτης. Εάν οι πολιτικοί δεν κατανοήσουν το πρεκαριάτο, τότε θα δημιουργηθεί ένα πολιτικό τέρας ακροδεξιάς κατεύθυνσης. Και ο κόσμος από τη στιγμή που δεν ψηφίζει τους σοσιαλδημοκράτες ή τους συντηρητικούς, αναζητάει καινούργιους πολιτικούς, οι οποίοι υπόσχονται να ξαναέρθουν «οι παλιές καλές μέρες».

Το πρεκαριάτο αποκτά νέο ρόλο τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία; Βλέπουμε ότι οι άνθρωποι στέλνονται στο μέτωπο σαν κρέας για τα κανόνια ενόσω αναπτύσσονται νέες πολεμικές βιομηχανίες. Υπό αυτό το πρίσμα είναι το πρεκαριάτο μια επικίνδυνη τάξη;

Είναι όντως μια επικίνδυνη τάξη. Επισκέφτηκα στις αρχές της δεκαετίας του ’90 τόσο τη Ρωσία όσο και την Ουκρανία. Οχι με το ΔΝΤ, οι συνταγές του οποίου δημιουργούσαν την κλεπτοκρατία και τα θεμέλια του φασισμού εκεί. Εγραφα για το πρεκαριάτο τότε και έκανα διάφορες μετρήσεις, ενώ όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου μεταφράστηκε στα ρωσικά και πούλησε πολλά αντίτυπα. Πολλοί από τους νέους μορφωμένους ανθρώπους που γνώριζα και ανήκαν στο πρεκαριάτο είτε έχουν φύγει είτε βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Μάλιστα, κάποιοι από τους λιγότερο μορφωμένους στηρίζουν τον Πούτιν. Φίλοι μου από την Ουκρανία και τη Ρωσία τραβιούνται σε έναν πόλεμο που έχει προκαλέσει στην πολιτική Αριστερά παγκοσμίως προβλήματα. Γιατί η Αριστερά δεν θέλει να στηρίξει κάτι που μοιάζει αμερικανικό ή καπιταλιστικό, ενώ θεωρεί πως η Ρωσία αντιπολιτεύεται τον καπιταλισμό. Ουσιαστικά πάντως βλέπουμε τη ρωσική κλεπτοκρατία να γίνεται μέρος της παγκόσμιας πλουτοκρατίας. Αυτό γίνεται στη βρετανική πολιτική σκηνή, στην οποία οι ολιγάρχες στηρίζουν τους Συντηρητικούς, ενώ το ίδιο γίνεται και στην Κύπρο. Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι η Ρωσία οδεύει στον δρόμο ενός φασιστικού κράτους. Ωστόσο, ως προς το πρεκαριάτο η συμβουλή μου είναι πως αν δεν βρεθούν πολιτικές για την υποστήριξη της συγκεκριμένης τάξης, θα ψηφίζονται φασίστες και θα υποστηρίζουν εξεγέρσεις όπως αυτή που έγινε στο Καπιτώλιο. Θα οδηγηθούμε σε μια νέα φασιστική/ αυταρχική περίοδο και χρειαζόμαστε προοδευτικές πολιτικές.