Τι μας αρέσει
Ο εικαστικός Νίκος Καναρέλης γράφει στο ελc
Αφοσιώνεσαι για δεκαετίες σε μία τέχνη – και είναι μια τέχνη που συνοδεύει την πορεία της ανθρωπότητας εδώ και χιλιετίες. Και όμως: κάθε τόσο μοιάζει σαν να πρέπει να αποφασιστούν και να οριστούν τα πράγματα από την αρχή. Το αναστοχαστικό ερώτημα επανέρχεται αναπόφευκτο: Γιατί ζωγραφίζουμε; Γιατί ζωγραφίζω;
Παραμερίζω προς στιγμήν τα όσα έχει να μας πει η διαρκώς εμπλουτιζόμενη θεωρία και επιλέγω να μιλήσω βιωματικά. Ζωγραφίζω όχι απλώς από προσωπική ανάγκη, αλλά ακριβώς γιατί αυτή η επιλογή με συνδέει με μια βαθύτερη ιστορικότητα, που φέρει αυτή η τέχνη. Κατασκευάζω εικόνες μέσω των οποίων συνδιαλέγομαι με την Ιστορία. Εξού και επιλέγω πορτρέτα αρχετυπικά που δεν αναφέρονται στην ψυχολογία ή την προσωπικότητα του εικονιζόμενου, αλλά στη συλλογική συνείδηση, στην κοινωνική διάσταση της εικόνας.
Αυτή η συλλογική συνείδηση υπακούει ασφαλώς σε μία χρονικότητα, που όμως είναι μη γραμμική. Με αυτή την έννοια, αισθάνομαι πιο κοντά στο χοροθέατρο, παρά στο παραδοσιακό θέατρο, με την έννοια του μη γραμμικού χρόνου. Τα έργα μου λειτουργούν έτσι σαν θεατρική παράσταση. Νιώθω σαν σκηνοθέτης. Παλαιότερα, δούλευα με έτοιμες εικόνες (found images), τις οποίες και ζωγράφιζα. Τώρα, ξεκινάω με την ιδέα, μετά δουλεύω το σκηνικό και τα ρούχα. Βρίσκω τα μοντέλα, τα φωτογραφίζω, επεξεργάζομαι τις εικόνες στον υπολογιστή και μετά επιλέγω ποιες θα ζωγραφίσω.
Αλλά η καταγωγή του θεάτρου είναι η τελετή. Και αυτό δεν απαλείφεται ακόμη και στους εκκοσμικευμένους καιρούς μας. Δημιουργώ τελετουργικές αποθρησκευτικοποιημενες εικόνες. Αυτές οι τελετουργικές δραστηριότητες απελευθερώνουν τη ζωή από το τυπικό της περιεχόμενο, προσφέροντας μια ποικιλία εμπειριών και αισθήσεων και μια πολύτιμη εγγύτητα προς τα πράγματα και τους ανθρώπους. Τα έργα μου λοιπόν αποβλέπουν σε μια κοσμική λατρεία που φανερώνει τον σύγχρονο κόσμο μας. Η καλλιτεχνική μου παραγωγή αρχίζει με δημιουργήματα που εξυπηρετούν τη λατρεία – με εμένα τον ίδιο σε ρόλο λειτουργού.
Κάτι τέτοιο υποχρεωτικά οδηγεί σε μια διαφορετική σχέση με την πολυσημία και την αισθητικότητα. Προσπαθώ να εφεύρω εικόνες που να είναι πολυσήμαντες και ανοιχτές σε ερμηνείες. Οτιδήποτε άλλο στερείται ενδιαφέροντος. Η πολυσημία είναι καταστατικό γνώρισμα του νοήματος, γιατί στην πραγματικότητα, αυτό παράγεται από το παιχνίδι του ρητού και του άρρητου. Η ζωγραφική έχει πρωτίστως να κάνει με αυτά που δεν δείχνει, με αυτό που λείπει και δεν είναι εκεί. Η δράση συμβαίνει κυρίως έξω από τον καμβά – γιατί εκτυλίσσεται ακριβώς σε χρόνο μη γραμμικό.
Το αισθητηριακό κριτήριο, πάλι, είναι σημαντικό για την ανάγνωση του παρόντος μας. Είναι αυτό που συνδέει τον εσωτερικό με τον εξωτερικό μας κόσμο. Και σε ό,τι με αφορά, οι αισθητηριακές προσλαμβάνουσες αφορούν μια συγκεκριμένη πόλη, με τη βουή και κυρίως την απροσδιοριστία της. Για αυτό και επιμένω να υπάρχει το πνεύμα της Αθήνας στην τέχνη μου. Όλα αυτά επηρεάζουν άμεσα και τον τρόπο δουλειάς του ζωγράφου. Δουλεύω στο studio μου σαν να είναι μια τελετουργική διαδικασία. Με συγκεντρώνει να αλλάζω και να βάζω τα ρούχα της δουλειάς, σαν να ενδύομαι διακριτό ρόλο. Δεν μπορώ να ζω και να ζωγραφίζω στον ίδιο χώρο πια. Όλα μου τα έργα θέλω να γίνονται γρήγορα, σαν μια αυθόρμητη χειρονομία – όσο και αν η προεργασία απαιτεί χρόνο, μεγάλη έρευνα και πολλές δοκιμές.
Και η πρόσληψη του αποτελέσματος; Πιστεύω ότι η ζωγραφική πρέπει να ερεθίζει και να ενοχλεί. Να επανατοποθετεί τις συντεταγμένες της εικόνας που έχουμε για τον κόσμο. Για αυτό και προσπαθώ να δημιουργήσω οδυνηρά όμορφες εικόνες, που να είναι τεχνικά άρτιες και πάντοτε να εγκολπώνονται το παράλογο της ύπαρξης και την πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Προφανώς κανείς δεν επανεφευρίσκει τον τροχό. Όμως η σχέση ενός σημερινού καλλιτέχνη με την πριν από αυτόν ζωγραφική παραγωγή έχει γίνει πια ιδιαίτερα πολύπλοκη – και διόλου αθώα.
Η ίδια η ιστορικότητα στην οποία βρισκόμαστε καταβυθισμένοι, σημαίνει όχι μόνο ότι αλλάζει η ιστορική, πολιτική και φιλοσοφική ανάγνωση των έργων, αλλά ότι κατά μία έννοια αλλάζει η λειτουργία της όρασης με κυριολεκτικό τρόπο. Αλλιώς αντιλαμβανόμαστε τις εικόνες σήμερα, απ’ ό,τι πριν τριάντα ή πενήντα χρόνια πριν. Βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικά, εξαιτίας και των μέσων που χρησιμοποιούμε.
Υπάρχουν ωστόσο εικόνες (και αυτές αποτελούν τα πιο σημαντικά έργα στην ιστορία της τέχνης) που παραμένουν πολύ σύγχρονες. Γιατί ούτε και στην ιστορία της τέχνης είναι ο χρόνος γραμμικός. Προσωπικά, έχω επηρεαστεί από έργα της αρχαίας Ελλάδας, της Αναγέννησης αλλά και από τους εν ζωή συναδέλφους μου. Όλα αυτά τα έργα είναι παρόντα και ενεργά στην δουλειά μου. Με τον κόσμο της πληροφορίας, πάλι, που μας περιζώνει από παντού, επιλέγω μια πιο αποστασιοποιημένη σχέση. Διαλέγω στις συνθέσεις μου να μην δίνω πολλές πληροφορίες για το περιεχόμενο, ώστε ο θεατής να έχει την ελευθερία να τη συμπληρώσει. Είναι διαφορετική η προσέγγισή μου από την παραδοσιακή κατασκευή αλλά και ανάγνωση μιας εικόνας. Υπάρχει ισχυρή αναφορά στη φωτογραφία και το φιλμ, αλλά πάντα επιλέγω η πληροφορία να είναι εκτός του πίνακα. Είναι μια τακτική που παραπέμπει περισσότερο ίσως στη χρήση του Instagram, με την ελλειπτική πληροφορία, παρά στην ευθύγραμμη και φορτωμένη με πληροφορία αφήγηση της τηλεόρασης.
Η προσωπική μου απάντηση, συνεπώς, στο γιατί αξίζει ακόμη να κάνουμε ζωγραφική έχει να κάνει με τη φιλοδοξία για μία νέα θέαση των πραγμάτων και μία νέα ελεύθερη από προκατασκευές, σύνδεση των ανθρώπων Αλλά υπάρχει και μια απλούστερη εξήγηση: Ζωγραφίζω γιατί έχω εθιστεί. Τυχαίνει να κάνω ένα έργο και να μου αρέσει – και αυτό με τρέφει. Αλλά μέχρι να κάνω το επόμενο, περνάει καιρός και εν τω μεταξύ έχω πετάξει πολλές προσπάθειες. Έτσι κυνηγώ αυτόν τον εθισμό μου. Κυνηγώ αυτήν την έκπληξη, τη χαρά που μου προκαλεί κάποιο έργο που κάνω και αναφωνώ “Τι έγινε τώρα;”.
Αλλά ο δράστης δεν είμαι στην πραγματικότητα εγώ: Το ίδιο το θέμα μου, αυτό που έχει ζωγραφιστεί, αγωνιά να υπάρξει.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
