Ουκρανία: το καναρίνι στο ορυχείο | Σωτήρης Μητραλέξης

Άρθρο του ακαδημαϊκού διευθυντή του mέta στην εφημερίδα Documento της Κυριακής 27 Φεβρουαρίου 2022. Γράφτηκε πριν την εισβολή.

Το θέμα με την Ουκρανία είναι ότι το θέμα δεν είναι η Ουκρανία.

Πίσω από δήθεν απλώς διακρατικά ζητήματα, και πέρα από αναλύσεις οικονομικών και ενεργειακών ζητημάτων, κρύβεται ο ελέφαντας στο δωμάτιο: η (νέα) ισορροπία και η (νέα) αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος — αρχής γενομένης από την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης. Ή, αν θέλετε, η επισημοποίηση της μη βιωσιμότητας του παλαιού συστήματος.

Το τέλος του «Τέλους της Ιστορίας» διήρκησε 20 χρόνια (όπως, αν μη τι άλλο, μαρτυρούν το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Συρία κ.ο.κ.) αλλά επισημοποιήθηκε την προηγούμενη Δευτέρα. Η αντίσταση των ΗΠΑ στο ενδεχόμενο αναγνώρισης του γεγονότος πως δεν αποτελούν πλέον έναν αποκλειστικό παγκόσμιο ηγεμόνα που θέτει μονομερώς τους κανόνες έχει φέρει πρωτοφανώς κοντά (ήδη οικονομικά, σύντομα και στρατιωτικά) μεγέθη όπως η Ρωσία και η Κίνα, με τα δικά τους συμφέροντα τόσο ασφάλειας όσο και ισχύος. (Ενώ η Ευρώπη λιμνάζει σε μια κρίση ταυτότητας που θα της κοστίσει πανάκριβα, για αρχή οικονομικά.) Μέχρι στιγμής διαφαίνεται πως αποτυγχάνει κάθε προσπάθεια ειρηνικής συμφωνίας μιας νέας παγκόσμιας ισορροπίας, μιας νέας παγκόσμιας τάξης, επί τη βάσει κανόνων — κάτι απ’ το οποίο δεν ξεφεύγεις ούτε με κυρώσεις, ούτε με εισβολές, ούτε με πολύχρωμες επαναστάσεις, ούτε με μηντιακές υλακές σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο που μόνο ενιαίο δεν είναι. Φαίνεται πως τη σκυτάλη λαμβάνουν τα «στρατιωτικά-τεχνικά μέσα». 

Και τη λαμβάνουν με την ίδια γλώσσα που εργαλειοποιήθηκε από την «άλλη πλευρά» εδώ και τόσες δεκαετίες: αυτήν του «Responsibility to Protect», του ηθικού χρέους για διαφύλαξη της αυτοδιάθεσης, της πρόληψης εθνοκαθάρσεων, κ.ο.κ. Όμως η αναφορά σε ζητήματα διεθνούς πολιτικής με όρους «καλών» και «κακών» και εν γένει με αξιακούς όρους, είναι για παιδικά πάρτυ και δημοσιογραφικοπολιτικά παίγνια. Στο πλαίσιο των τελευταίων, που εσχάτως ταυτίζονται, η ελληνική και εν γένει ατλαντιστική κοινή γνώμη πληροφορείται ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν ως αξιακή προτεραιότητα την εδαφική ακεραιότητα και εθνική κυριαρχία — όπως άλλωστε έγινε στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη, στην Υεμένη, στη Συρία, στην Παλαιστίνη, κ.ο.κ. Ότι συντάσσονται με τις φιλελεύθερες αξίες, τη δημοκρατία, την ελευθερία του λόγου και του τύπου — όπως μπορεί να μας βεβαιώσει ο φυλακισμένος για τη δημοσιογραφική του δράση Julian Assange, λίγο πριν εκδοθεί στις ΗΠΑ για να τελευτήσει. Ότι αγωνίζονται για την αυτοδιάθεση των εθνοτικών ομάδων κατά τη συνείδησή τους (διόρθωση, αυτό το τελευταίο δε διαφημίστηκε πολύ στην ουκρανική συνάφεια). Και ότι απέναντι σε μια αυταρχική Ρωσία μοιράζονται «κοινές αξίες» με την Ουκρανία — του πραξικοπήματος του 2014, του ναζιστικού τάγματος Αζώφ, της πλήρους καταπάτησης των (από το βράδυ της Δευτέρας αλήστου μνήμης) συμφωνιών του Μινσκ. Θα σχολιάζαμε με παρόμοιο τρόπο και τις αντίστοιχες ρωσικές προπαγάνδες — εάν έφταναν ποτέ στην καθ’ ημάς αμερικανική βάση μεγέθους κράτους.

Διότι η Ελλάδα δεν είναι απλώς ένα πιστό μέλος του ΝΑΤΟ, έχουμε πάει σε άλλο επίπεδο: κατά τη μνημονιακή δεκαετία (και, βέβαια, την περαιτέρω απώλεια κυριαρχίας που αυτή συνεπάγεται), η χώρα κατέστη κυριολεκτικά μια απέραντη αμερικανική βάση με σχεδιασμό ΣΥΡΙΖΑ και εκτέλεση ΝΔ, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη. Επί παραδείγματι, ο συναρμόδιος υπουργός και συγγενής εθνάρχου μας εξηγεί ότι είναι «μεγάλης στρατιωτικής σημασίας για το ΝΑΤΟ το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης», δηλαδή ότι δυνητικά η Αλεξανδρούπολη αποτελεί πλέον πολύ σημαντικό στρατιωτικό… στόχο, θεωρώντας πως αυτό είναι… κάτι καλό για την Ελλάδα.

Η εφιαλτική επικινδυνότητα αυτής της εθελούσιας πλήρους κατάποσης της χώρας μας από έναν θνήσκοντα ατλαντιστικό πόλο δεν φανερώνεται ακόμα πλήρως, διότι οι αρχόμενες εξελίξεις θα είναι σπονδυλωτές και μακροχρόνιες — αλλά αναπόδραστες, όταν μιλάμε για τέτοια ανισορροπία του διεθνούς συστήματος. Άλλωστε, δεν είμαστε ακόμα στο κυρίως πιάτο: το ΝΑΤΟ, δηλαδή οι ΗΠΑ, έχει διαμηνύσει με κάθε τρόπο πως δεν προτίθεται να εμπλακεί σε Γ΄ΠΠ για την Ουκρανία, αλλά πως αντ’ αυτού είναι αποφασισμένη να αντισταθεί στη Ρωσία μέχρι και τον τελευταίο Ουκρανό, εξαπολύοντας κυρώσεις, στέλνοντας εξοπλισμό και thoughts & prayers. Εν τέλει, το θέμα με την Ουκρανία είναι ότι το θέμα δεν είναι η Ουκρανία. Μα ένα είναι σίγουρο: τέλειωσε η πρωτοκαθεδρία του «επικοινωνιακού πολέμου», διότι προχωράμε ταχύτατα στο the real thing.

*Ο Σωτήρης Μητραλέξης είναι ακαδημαϊκός διευθυντής του mέta, του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, και διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης και διεθνών σχέσεων.