Μετακαπιταλιστικός διάλογος #3: η τρίτη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ Michael Albert και Γιάνη Βαρουφάκη

Ο Michael Albert και ο Γιάνης Βαρουφάκης, μέλη του Συμβουλευτικού Σώματος του mέta, συμμετέχουν σε έναν διάλογο σε συνέχειες με θέμα το πώς θα έμοιαζε ένας μετακαπιταλισμός για τον οποίο αξίζει να αγωνιστεί κανείς. Αυτή είναι η πιο πρόσφατη ανταλλαγή απόψεων: ολόκληρη η συζήτηση, που θα επικαιροποιείται τακτικά, βρίσκεται εδώ.

Η απάντηση του Michael Albert

5. Η ελευθερία σου είναι προϋπόθεση της δικής μου ελευθερίας, και το αντίστροφο

Michael Albert, 27 Δεκεμβρίου 2021

Γιάνη, αυτοδιαχείριση δεν σημαίνει ότι ο Τομ απαγορεύεται να κάνει πράγματα που επηρεάζουν τρίτους. Σημαίνει, απλώς, ότι ο καθένας θα έπρεπε να συνδιαμορφώνει τις αποφάσεις στον βαθμό που τον επηρεάζουν. Στο πλαίσιο της αυτοδιαχείρισης, η οντότητα που αποφασίζει για κάποια θέματα που την επηρεάζουν μπορεί να είναι ένα ολόκληρο συμβούλιο, μια ομάδα, ή ακόμη κι ένα άτομο. Ανάλογα με το θέμα, η αυτοδιαχείριση μπορεί να χρειάζεται περισσότερη ή λιγότερη διαβούλευση και να απαιτεί διαφορετικούς τρόπους συγκερασμού των επιθυμιών στη λήψη αποφάσεων. Ρωτάς ποιος θα καθορίζει τις μεθόδους και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στους εργασιακούς χώρους. Το συμβούλιο των εργαζομένων, φυσικά.

Θα έπρεπε, άραγε, να φτιάχνεις τηλέγραφους που δεν τους χρησιμοποιεί κανείς; Να φτιάχνεις ρόδες για οχήματα που κανείς δεν οδηγεί; Να καταναλώνεις ό,τι θέλεις, αδιαφορώντας τόσο για το τι θέλουν οι άλλοι, όσο και για το μέγεθος του κοινωνικού προϊόντος; Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να επιτρέψει σε κάθε μέλος της να αποφασίζει μόνο του για τέτοιου είδους πράγματα. Πώς διασφαλίζουμε, λοιπόν, ότι όλοι θα έχουν λόγο στη λήψη αποφάσεων, ανάλογα με το πόσο επηρεάζονται από αυτές; Αν επηρεάζεσαι μόνο εσύ, αποφασίζεις εσύ. Αν επηρεάζεται μόνο μια ομάδα, αποφασίζει η ομάδα. Και αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις χρησιμοποιούν πάντα διαδικασίες που διασφαλίζουν με τον καλύτερο τρόπο την αναλογική συναπόφαση.

Οπότε, φυσικά, η Χάριετ αποφασίζει ποια δουλειά θέλει να κάνει η Χάριετ. Πώς, όμως; Το συμβούλιο εργαζομένων στο οποίο ανήκει αξιολογεί τα καθήκοντα στον χώρο εργασίας και τα επιμερίζει ισορροπημένα σε θέσεις εργασίας, με γνώμονα την ενδυνάμωση. Η Χάριετ κάνει αίτηση για μια δουλειά που της αρέσει. Αν δεν έχει τα απαραίτητα προσόντα για τη δουλειά που προτιμά, το συμβούλιό της θα απορρίψει την αίτησή της διότι το να αναλάβει αυτή την εργασία θα ήταν κοινωνικά ανεύθυνο. Οπότε, ναι, η Χάριετ επιλέγει ποια δουλειά θα κάνει, αρκεί να είναι μία από αυτές που παρέχει ο χώρος εργασίας και να μπορεί να την κάνει καλά.

Πραγματικά πιστεύεις ότι, αντί γι’ αυτό, η Χάριετ θα πρέπει να «αναλαμβάνει εγχειρήματα χωρίς την άδεια κανενός;» Αυτό θα σήμαινε ότι θα μπορεί να χρησιμοποιεί πόρους, εισροές και εργαλεία με όποιον τρόπο της αρέσει. Χωρίς να είναι απαραίτητα ικανή. Χωρίς να ταιριάζει στο περιβάλλον του χώρου εργασίας της. Θα μπορεί να σπαταλά εργαλεία, χρόνο και χώρο, για να φτιάχνει τηλέγραφους που δεν θέλει κανείς. Θα μπορεί να παράγει ρόδες για οχήματα που δεν έχει κανείς. Και τι γίνεται με τους ανθρώπους που έχουν άλλες ιδέες για την αξιοποίηση των εργαλείων που χειρίζεται, του χρόνου που δαπανά και του χώρου που καταλαμβάνει η Χάριετ; Αναρωτιέμαι: Έχουμε διαφορετική άποψη για το πώς συνδυάζεται η ατομική ελευθερία και η δημιουργικότητα για τον καθένα με την ατομική ελευθερία και τη δημιουργικότητα για όλους;

Περνώντας στο θέμα της αμοιβής, ρωτάς «ποιος θα αποφασίζει τι συνιστά κοινωνικά χρήσιμη εργασία;» Ε, λοιπόν, υπάρχει κανείς που να θέλει το προϊόν; Αν όχι, η παραγωγή του δεν ήταν κοινωνικά χρήσιμη. Κατά την παραγωγή, αξιοποιήθηκαν πόροι, εργαλεία, εργασία και άλλες εισροές με υπεύθυνο τρόπο; Αν όχι, τότε δεν ήταν όλη η εργασία κοινωνικά χρήσιμη. Έτσι, το σύνολο του πληθυσμού αποφασίζει από κοινού τι είναι κοινωνικά χρήσιμο, μέσω ενός καταμερισμού που ακόμα δεν έχουμε συζητήσει. 

Τέλος, το εγγυημένο βασικό εισόδημα που προτείνεις είναι εφικτό, όχι όμως απαραίτητο σε μια συμμετοχική οικονομία. Βεβαίως, ένα πλήρες εισόδημα, όταν μετακινείσαι από μια δουλειά σε μια άλλη ή αν δεν μπορείς να εργαστείς, είναι όντως απαραίτητο – αλλά ένα πλήρες εισόδημα, όχι ένα «βασικό εισόδημα». Αναρωτιέμαι αν ο δημοκρατικός σχεδιασμός που υποστηρίζεις είναι οι αγορές σε συνδυασμό με δημοκρατικά επιλεγμένες πολιτικές για την άμβλυνση των αποτυχιών τους. Αν είναι έτσι, προτιμώ τον συμμετοχικό σχεδιασμό χωρίς καθόλου αγορές.

  Η απάντηση του Γιάνη Βαρουφάκη

6. Πέντε προϋποθέσεις για ένα δημοκρατικό εργασιακό περιβάλλον

Γιάνης Βαρουφάκης, 24 Ιανουαρίου 2022

Michael: Στο ερώτημά μου «Ποιος αποφασίζει αν η Χάριετ μπορεί να επιλέγει τα πρότζεκτ στα οποία θα εργαστεί;», απάντησες: «Το συμβούλιο των εργαζομένων, φυσικά». Στο ερώτημα «Ποιος αποφασίζει ποιο προϊόν ή ποια δραστηριότητα είναι κοινωνικά χρήσιμη;», απάντησες: «Το σύνολο του πληθυσμού το αποφασίζει από κοινού». Η ενστικτώδης αντίδρασή μου στις απαντήσεις σου είναι ένας ενδόμυχος φόβος που πηγάζει από τη φυσική απέχθεια που τρέφω για την «τυραννία της πλειοψηφίας», όπως την αποκαλούν φιλελεύθεροι και αναρχικοί. Από την άλλη, βέβαια, δημοκρατία σημαίνει να αποφασίζει ο δήμος. Το ερώτημα είναι: Μπορούμε να καταστήσουμε τη δημοκρατία στον εργασιακό χώρο συμβατή με έναν βαθμό αυτονομίας του ατόμου από τη γνώμη της πλειοψηφίας;

Σε αυτό το σημείο της συζήτησής μας πρέπει να μιλήσουμε για συγκεκριμένους κανόνες διακυβέρνησης των επιχειρήσεων. Θέλω να προτείνω τους εξής πέντε:

i. Δημοκρατικός σχεδιασμός

Τα μέλη καταθέτουν ανταγωνιστικά επιχειρηματικά σχέδια, το καθένα με πλήρη αιτιολόγηση. Αυτά συμπεριλαμβάνουν ποιους πόρους πρέπει να δεσμεύσει η επιχείρηση για Ε&Α, σε ποια προϊόντα ή τεχνολογίες πρέπει να επενδύσει, το ύψος της αμοιβής κ.ο.κ. Παρέχεται στα μέλη ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να διαβάσουν την κάθε πρόταση, να τις συζητήσουν και να διαμορφώσουν τις προτιμήσεις τους. Στη συνέχεια, καλούνται να κατατάξουν τις προτάσεις κατά σειρά προτίμησης σε μια ηλεκτρονική φόρμα ψηφοφορίας. Αν κανένα σχέδιο δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία ως πρώτη επιλογή, ακολουθεί μια διαδικασία διαδοχικών αποκλεισμών (στα πρότυπα του εκλογικού συστήματος της Αυστραλίας, που βασίζεται στην ψήφο με σειρά προτίμησης) για την ανάδειξη του νικηφόρου Σχεδίου.

 ii. Αυτονομία

Οι εργασιακές ομάδες συγκροτούνται (σε συμφωνία με το Σχέδιο) μέσω μιας δημοκρατικής διαδικασίας που αντιστοιχίζει τους υποψηφίους με τα διαθέσιμα πόστα. Κανείς και καμία δεν υποχρεούται να αναλάβει ένα πόστο που δεν επιθυμεί. Ο καθένας και η καθεμία διατηρεί το δικαίωμα να εργαστεί, ατομικά ή σε αυθόρμητα διαμορφωμένες ομάδες, πάνω σε οποιοδήποτε πρότζεκτ θεωρεί ότι είναι συμβατό με το Σχέδιο – χωρίς να ζητήσει την άδεια κανενός.

iii. Αμοιβή

Όλοι και όλες λαμβάνουν έναν βασικό μισθό, το ύψος του οποίου αποφασίζεται δημοκρατικά, όπως προβλέπεται παραπάνω στο πλαίσιο του (i). Επιπλέον, η συλλογικότητα μπορεί να θέσει κατά μέρος ένα ποσό για δύο ειδών μπόνους: (Α) Ανάλογα με το είδος της εργασίας, δηλ. η συλλογικότητα αποφασίζει ότι είναι κατάλληλο ένα μπόνους Χ%, ανάλογα με το πόσο δυσάρεστη είναι μια εργασία ή με το πόσο υψηλά προσόντα απαιτεί. (Β) Ανάλογα με την ατομική προσφορά, δηλ. μια ανταμοιβή για διακεκριμένη συμβολή στη συνολική απόδοση της επιχείρησης, στην ατμόσφαιρα του χώρου εργασίας κ.λπ. Για παράδειγμα, σε κάθε μέλος διατίθενται 100 πόντοι επιβράβευσης, τους οποίους κατανέμει στους συναδέλφους της σε όλη την επιχείρηση. Τότε, το συνολικό ποσό για τα «ατομικά» μπόνους επιμερίζεται ανάλογα με τους πόντους που κάθε μέλος έλαβε από τα υπόλοιπα.   

iv. Το δικαίωμα στην παραίτηση – και το δικαίωμα σε ένα βασικό εισόδημα

Για να είναι μια εργαζόμενη πραγματικά ελεύθερη και να συμμετέχει αυθεντικά, πρέπει να έχει το δικαίωμα να αποχωρήσει από μια εταιρεία, αν αισθάνεται ότι η πλειοψηφία την καταπνίγει. Το δικαίωμα αυτό θα είναι πραγματικό, και όχι θεωρητικό, μόνο αν η εργαζόμενη έχει τη δυνατότητα μιας ‘εξωτερικής επιλογής’. Αυτός είναι ο λόγος που ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα για όλους (που θα εγγυάται μια ζωή με αξιοπρέπεια) δεν είναι ένα προαιρετικό συμπλήρωμα μιας δίκαιης κοινωνίας, αλλά θεμελιώδης υποχρέωσή της προς τους πολίτες της.

v. Tο δικαίωμα στην απόλυση – και το δικαίωμα σε ένα βασικό εισόδημα

Την ίδια στιγμή, για να μη γίνεται η πλειοψηφία όμηρος τοξικών ατόμων, η συλλογικότητα πρέπει να έχει το δικαίωμα να απολύει (με δημοκρατική ψηφοφορία) ένα μέλος που καταχράται την αυτονομία της – δικαίωμα που η συλλογικότητα μπορεί να ασκήσει μόνο αν γνωρίζει ότι όλοι δικαιούνται ένα βασικό εισόδημα που εγγυάται μια ζωή με αξιοπρέπεια.

Ο λόγος σε σένα.

Η συζήτηση μεταξύ Michael Albert και Γιάνη Βαρουφάκη συνεχίζεται: περισσότερα σύντομα εδώ.