Μετακαπιταλιστικός διάλογος #2: η δεύτερη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ Michael Albert και Γιάνη Βαρουφάκη

Ο Michael Albert και ο Γιάνης Βαρουφάκης, μέλη του Συμβουλευτικού Σώματος του mέta, συμμετέχουν σε έναν διάλογο σε συνέχειες με θέμα το πώς θα έμοιαζε ένας μετακαπιταλισμός για τον οποίο αξίζει να αγωνιστεί κανείς. Αυτή είναι η πιο πρόσφατη ανταλλαγή απόψεων: ολόκληρη η συζήτηση, που θα επικαιροποιείται τακτικά, βρίσκεται εδώ.

Η απάντηση του Michael Albert

3. Δίκαιη, αταξική αυτοδιαχείριση μέσω διαπραγμάτευσης

Michael Albert, 8 Δεκεμβρίου 2021

Γιάνη, λες πως έχουμε κάποιες διαφορές, πέρα από το ότι και οι δύο απορρίπτουμε τον  καπιταλισμό, υποστηρίζοντας κοινά παραγωγής,  ευνοώντας τη συμμετοχή στο σχεδιασμό και επιδιώκοντας να αντικαταστήσουμε την «τάξη των συντονιστών». Συμφωνούμε, όμως, πως για να τερματιστεί η κυριαρχία της τάξης των συντονιστών πρέπει να αντικαταστήσουμε τον εταιρικό καταμερισμό εργασίας με ισορροπημένες θέσεις εργασίας που  στοχεύουν στην ενδυνάμωση; Συμφωνούμε ότι πρέπει όλοι να αποφασίζουμε για τη ζωή μας μέχρι εκεί που οι επιλογές μας προσκρούουν στις επιλογές των άλλων ανθρώπων, και, από εκεί και πέρα, οι άλλοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα της αυτοδιαχείρισης;

Εκφράζεις ανησυχία, καθότι χρησιμοποιώ τις λέξεις «δίκαιη/ισότιμη» και «διαπραγμάτευση». Ανησυχείς για το ότι αυτές οι λέξεις μπορεί να κρύβουν νέες μορφές κυριαρχίας. Εντούτοις, «δίκαιο» σημαίνει ότι λαμβάνουμε εισόδημα ανάλογα με το πόσο καιρό, πόσο σκληρά και υπό πόσο επαχθείς συνθήκες κάνουμε κοινωνικά χρήσιμη εργασία. Γιατί να σε ανησυχεί αυτό; Το μόνο πράγμα που η δίκαιη αμοιβή έχει κοινό με τις αμοιβές της αγοράς είναι ότι συνιστούν εισόδημα. Αλλά με τις αγορές, παίρνει κανείς αυτό του επιτρέπει η διαπραγματευτική του δύναμη. Με τη δίκαιη αμοιβή, λαμβάνει αυτό που ο ίδιος και οι συνάδελφοί του αποφασίζουν, σύμφωνα με τη διάρκεια, την ένταση και τον κόπο που καταβάλλει.

Και όσον αφορά τη «διαπραγμάτευση», υποθέτω ότι θα συμφωνήσεις πως οποιαδήποτε οικονομία θα περιλαμβάνει, και θα πρέπει να περιλαμβάνει, ανθρώπους που ενεργούν από κοινού με άλλους ανθρώπους. Δεν εξυπακούεται ότι, σε ένα μετακαπιταλισμό που αξίζει να ζει κανείς, ένας εργάτης δεν θα κάνει ή θα πάρει ό,τι επιλέξει μόνος του; Ονομάστε αυτό που κάνουν μαζί εξερεύνηση, συζήτηση ή διαπραγμάτευση, όπως θέλετε. Ποια είναι η εναλλακτική λύση; Ένα άτομο αποφασίζει ή μια μικρή ταξική ομάδα; Ή μήπως ο ανταγωνισμός;

Δεν θέλεις να σου λένε τι να κάνεις. Εντάξει, αλλά το «οι άνθρωποι σου λένε τι να κάνεις» φαίνεται παράξενος τρόπος χαρακτηρισμού αποφάσεων στις οποίες συμμετέχεις και εσύ. Εν πάση περιπτώσει, πιστεύεις ότι θα μπορούσε, ή θα έπρεπε, να υπάρχει μια κοινωνία όπου κάθε άτομο θα αποφάσιζε για τη δική του αμοιβή, τη δική του κατανάλωση και τη δική του εργασία, χωρίς να ενδιαφέρεται για τους συνανθρώπους του;

Λες ότι βρίσκεις ασφυκτική την προοπτική επίτευξης μέσω διαπραγματεύσεων μιας από κοινού κατανόησης του τι πρέπει να γίνει και τι είναι «δίκαιη αμοιβή» για τον καθένα. Στη συμμετοχική οικονομία κανείς δεν σου λέει τι πρέπει να κάνεις και είσαι κομμάτι αυτού που αποφασίζει τι είναι δίκαιη ανταμοιβή. Είσαι μέλος της κοινωνίας, όχι ατομιστικά απόμακρος από αυτήν.

Έχεις μια εργασία. Ας υποθέσουμε ότι το συμβούλιο των εργαζομένων, του οποίου είσαι πλήρες μέλος, αποφασίζει πότε αρχίζει η εργάσιμη ημέρα. Καθορίζει τις ατζέντες των συμβουλίων, καθορίζει τη σύνθεση των ισορροπημένων θέσεων εργασίας και αποφασίζει πώς να κατανείμει το εισόδημα μεταξύ των εργαζομένων σε αυτή τη δουλειά. Ας υποθέσουμε ότι λαμβάνουμε ως δεδομένα την αμοιβαία συμφωνημένη λογική συζήτηση και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων μέσω αυτοδιαχείρισης. Θα ήταν ασφυκτικό αυτό; Για να επιτευχθεί «ένας βαθμός αυτονομίας από τη συλλογικότητα», η συμμετοχική οικονομία καθιστά την ποικιλομορφία πρωταρχική αξία και τονίζει την ανάγκη σεβασμού, ακόμη και διατήρησης, των μειονοτικών θέσεων. Αλλά δεν θα πρέπει ο μετακαπιταλιστικός καταμερισμός της εργασίας, η λήψη αποφάσεων, οι αμοιβές και η κατανομή να παρέχουν όχι μόνο αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και αλληλεγγύη, ποικιλομορφία, ισότητα, αυτοδιαχείριση και βιωσιμότητα; Δεν έχουμε διερευνήσει ακόμα πώς μπορούν να συμβούν όλα αυτά, αλλά μπορούμε να συμφωνήσουμε ως προς την αναγκαιότητά τους;

Η απάντηση του Γιάνη Βαρουφάκη

4. Επίπεδη διοίκηση, δημοκρατικός σχεδιασμός και ένα βασικό εισόδημα

Γιάνης Βαρουφάκης, 23 Δεκεμβρίου 2021

Michael: Χαίρομαι που προχωρούμε αργά, αρνούμενοι να θεωρούμε δεδομένους αόριστους όρους όπως «ισότιμο» και «δίκαιο» – όρους μες στους οποίους μπορούν να βρουν καταφύγιο κάθε λογής καταπιέσεις και παραλογισμοί. Πριν προχωρήσω, και για λόγους πλήρους διαφάνειας, επίτρεψέ μου να δηλώσω για την ιστορία ότι από νεαρή ηλικία και μέχρι σήμερα συμμερίζομαι την απόρριψη από τον Καρλ Μαρξ της ισοτιμίας (ως έννοιας της αστικής τάξης), όπως και τη δυσανεξία του να ορίσει την ελευθερία ως το δικαίωμα να κάνεις ελεύθερες επιλογές εφόσον αυτές δεν προσκρούουν σε επιλογές άλλων.

Έτσι, όταν με ρωτάς αν συμφωνούμε «…ότι όλοι πρέπει να αποφασίζουμε για τη ζωή μας μέχρι εκεί που οι επιλογές μας προσκρούουν στις επιλογές των άλλων, και, από εκεί και πέρα, οι άλλοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα της αυτοδιαχείρισης», η απάντησή μου είναι: Ασφαλώς όχι. Η αλληλεξάρτηση είναι δεδομένη σε κάθε κοινωνικό δίκτυο. Έτσι, σύμφωνα με τον δικό σου ορισμό για την ελευθερία, ο κάθε Τομ και Ντικ έχει το δικαίωμα να ωρύεται ότι οι επιλογές της Χάριετ κατά κάποιο τρόπο προσκρούουν στις δικές τους. Ποιος πρέπει να αποφανθεί τότε; Ο Τομ και ο Ντικ, απλώς και μόνο επειδή είναι πλειοψηφία (η οποιαδήποτε πλειοψηφία, εν προκειμένω); Αυτό είναι απαράδεκτο.

Με ρωτάς γιατί με ανησυχεί ο ορισμός σου για τo τι είναι δίκαιο/ισότιμο: «…Δίκαιο  σημαίνει ότι λαμβάνουμε εισόδημα ανάλογα με το πόσο καιρό, πόσο σκληρά και υπό πόσο επαχθείς συνθήκες κάνουμε κοινωνικά χρήσιμη εργασία». Η απάντηση είναι: Επειδή φρίττω όταν προσπαθώ να φανταστώ ποιος θα αποφασίζει τι συνιστά «κοινωνικά χρήσιμη εργασία». Τι θα συμβεί αν η Χάριετ θέλει απεγνωσμένα να εργαστεί σε κάποιο νέο πρότζεκτ, το οποίο κατά τον Τομ και τον Ντικ είναι «κοινωνικά άχρηστο»; Ή, ποιος είναι αρμόδιος να ποσοτικοποιήσει πόσο δύσκολη ή επαχθής είναι μια συγκεκριμένη δουλειά; Η πλειοψηφία, πάλι; Μόνο και μόνο γράφοντας αυτές τις λέξεις, νιώθω έναν κόμπο στον λαιμό.

Ρωτάς: «Συμφωνούμε πως για να τερματιστεί η κυριαρχία της τάξης των συντονιστών πρέπει να αντικαταστήσουμε τον εταιρικό καταμερισμό εργασίας με ισορροπημένες θέσεις εργασίας που στοχεύουν στην ενδυνάμωση;» Φυσικά και συμφωνούμε. Όμως, ποιος είναι αρμόδιος να αποφασίσει την εργασιακή ισορροπία που απαιτείται για την ενδυνάμωση της Χάριετ; Η απάντησή μου είναι: Η Χάριετ. Κανείς άλλος. Ούτε ο Τομ, ούτε ο Ντικ. Κανένα συμβούλιο εργαζομένων δεν θα έπρεπε να υποδεικνύει στη Χάριετ τι είναι καλό για εκείνη, πόσο μάλλον να αποφασίζει για λογαριασμό της. Ασφαλώς, μπορούν να το κουβεντιάσουν στη συνέλευση, στο εταιρικό ενδοδίκτυο, σε τηλεδιασκέψεις κάθε είδους κ.ο.κ. Όμως, δεν θα πρόκειται για αυτοδιαχείριση, εκτός κι αν η Χάριετ αποφασίζει η ίδια για το τι θα κάνει.

Φυσικά, το ερώτημα που τίθεται τότε είναι: Πώς θα γίνονται τα πράγματα που πρέπει να γίνουν; Έχω συγκεκριμένες ιδέες για το πώς απαντιέται αυτή η καθ’ όλα σημαντική ερώτηση. Όμως, στο πνεύμα της σταδιακής προσέγγισης αυτής της συζήτησης, θα ξεκινήσω παραθέτοντας πέντε βασικές αρχές που πρέπει να τηρούν οι επιχειρήσεις:

Αυθεντική αυτοδιαχείριση: Οι συμμετέχοντες (δηλαδή οι εργαζόμενοι-συνιδιοκτήτες) πρέπει να είναι ελεύθεροι να προσχωρούν κατά βούληση σε ομάδες εργασίας εντός της επιχείρησης – ή να τις εγκαταλείπουν – καθώς και να αναλαμβάνουν εγχειρήματα χωρίς την άδεια κανενός.

Δημοκρατική πρόσληψη και απόλυση: Το ποιος εισέρχεται στην επιχείρηση, όπως και το ποιος απολύεται, πρέπει να καθορίζεται από μια δημοκρατική διαδικασία (Σημ. Το δικαίωμα της συλλογικότητας να απολύει έναν συμμετέχοντα, ως απαραίτητο αντίβαρο στην αυθεντική αυτοδιάθεση).

Ένα βασικό εισόδημα για όλους και όλες: Χωρίς ένα επαρκές βασικό εισόδημα, η απόλυση μιας συμμετέχουσας σημαίνει ότι τίθεται σε κίνδυνο η ικανότητά της να ζήσει. Κάτι τέτοιο θα παρείχε υπερβολική εξουσία στην πλειοψηφία (εντός της επιχείρησης), ενώ την ίδια στιγμή θα καθιστούσε πιο δύσκολη την απόλυση κάποιου που θα έπρεπε να απολυθεί.

Δημοκρατική κατανομή πόρων: Η συλλογικότητα αποφασίζει πόσος είναι ο βασικός μισθός, πόσα θα δαπανά σε υποδομές (συμπεριλαμβανομένης της Ε&Α), το πολυετές πρόγραμμα της επιχείρησης και, τέλος, πόσα θα διαθέτει σε ετήσια μπόνους (που θα διανέμονται με μια δημοκρατικά συμφωνημένη διαδικασία).

Οι σκέψεις σου;

Η συζήτηση μεταξύ Michael Albert και Γιάνη Βαρουφάκη συνεχίζεται: περισσότερα σύντομα εδώ.