Δήμητρα Κυρίλλου
Φεμινιστικό και LGBT+ κίνημα: μία σύνθετη σχέση και το παρόν της.

Έχοντας επίμονα στραμμένο το βλέμμα στην έμφυλη διάσταση κάθε αυθεντικής διεκδίκησης κοινωνικής χειραφέτησης, το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού | mέta διοργάνωσε στις 30 Μαΐου2022 στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων την ημερίδα “Φεμινισμός: Κύματα και ερωτήματα” , με τη συμμετοχή ένδεκα ομιλητριών από διαφορετικούς ακτιβιστικούς, ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς χώρους. Συνεχίζουμε την δημοσίευση εισηγήσεων με την τοποθέτηση της Δήμητρας Κυρίλλου για τη σχέση φεμινισμού και ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος

Καταρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω για την πρόσκληση στην ημερίδα του mέta. Με ανθρώπους από τη συλλογικότητά σας έχουμε βρεθεί μαζί σε μια σειρά αγώνες ενάντια στον σεξισμό, την ομοφοβία και την έμφυλη βία, με πιο πρόσφατη τη δίκη των δολοφόνων της Ζάκι, μια μάχη για την οποία πιστεύω ότι το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα και οι συμπαραστάτες του δεν έχουν πει την τελευταία λέξη.
Η οργάνωση στην οποία δραστηριοποιούμαι, «Proud Seniors Greece – Ομάδα Υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ Ατόμων 50 και Άνω» στους άξονες λειτουργίας της περιλαμβάνει, παράλληλα με την κοινωνική αλληλεγγύη στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που τη χρειάζονται, την ψυχαγωγία, και την πολιτική δράση, δηλαδή συμμετοχή και παρεμβάσεις σε θέματα που αφορούν το αντικείμενο μας, τόσο μέσα στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, όσο και προς την κοινωνία, με στόχο την απαραίτητη ορατότητα, αλλά και την προσπάθεια να αλλάξει η κατάσταση της σεξιστικής καταπίεσης και των πολύπλευρων διακρίσεων που βιώνουμε.
Επίσης, σαν αριστερός άνθρωπος, θα ήθελα να πω ότι από την ενεργή δράση στην αντικαπιταλιστική αριστερά πήρα στήριξη για να βγω «ανοιχτά και περήφανα» και για να παλέψω τον σεξισμό και την καταπίεση.
Ερχόμενη στο θέμα της συμβολής μου στην ημερίδα, πριν καταλήξω στο σήμερα θα ήθελα να θα ήθελα να ανατρέξω στην προηγούμενη ιστορική εμπειρία.

Flashback No 1
Κατά τη διάρκεια του «Δεύτερου Συνεδρίου για την Ενότητα των Γυναικών» που έλαβε χώρα στη Νέα Υόρκη την Πρωτομαγιά του 1970, σε μια περίοδο που το φεμινιστικό κίνημα μεσουρανούσε διεθνώς και στις ΗΠΑ, σαράντα γυναίκες κατέλαβαν τη σκηνή του podium. Φορούσαν ομοιόμορφα μπλουζάκια με τη στάμπα «Απειλή της λεβάντας» (Lavender Menace). Αυτή τη φράση είχε χρησιμοποιήσει η τότε πρόεδρος της Εθνικής Οργάνωσης Γυναικών (NOW), Μπέτυ Φρίνταν αναφερόμενη υποτιμητικά στις λεσβίες μέσα στο αμερικανικό φεμινιστικό κίνημα, όταν απέκλεισε τη συμμετοχή τους στο «Πρώτο Συνέδριο για την Ενότητα των Γυναικών». Τώρα αυτές της το ανταπέδιδαν με εύστοχο τρόπο, έχοντας οικειοποιηθεί την προσβολή: Ναι, είμαστε η «Μωβ απειλή»! Αυτό που επακολούθησε ήταν ότι το σώμα του συνεδρίου υποστήριξε τις ταραχοποιούς και το συνέδριο διακόπηκε για ένα δίωρο, στο οποίο συζητήθηκε το θέμα «Τι σημαίνει να είσαι λεσβία σε μια ετεροσεξιστική κουλτούρα». Το δεύτερο συνέδριο πήρε επίσημα αποφάσεις σχετικά με την ομοφοβία. Όσο για τις γυναίκες της «Lavender Menace», σύντομα συγκρότησαν το ρεύμα του «Ριζοσπαστικού Λεσβιανισμού» με κεντρικό σλόγκαν «Ο φεμινισμός είναι η θεωρία, ο λεσβιανισμός η πράξη».
Τι είχε συμβεί; Ασφαλώς το επίμαχο ζήτημα δεν έγκειτο στο αν η εμβληματική Μπέτι Φρίνταν (συγγραφέας του κλασικού σήμερα βιβλίου «Το γυναικείο μυστήριο») ήταν λεσβοφοβική. Η εχθρότητά της θαρρώ ότι πήγαζε από τον πραγματισμό της ηγεσίας του NOW, που πίστευε ότι για την επίτευξη των μεταρρυθμίσεων και δικαιωμάτων που διεκδικούσε ο φεμινισμός θα ήταν προτιμότερο να μην «προκαλέσει» την αμερικανική κοινωνία συγχρωτιζόμενος με «αντρογυναίκες» και με συμπεριφορές που τότε θεωρούντο «ακραίες». Ήταν άρα λιγότερο (ως καθόλου) υπόθεση ύπαρξης ουσιαστικού ανταγωνισμού δυο καταπιεζόμενων κοινωνικών ομάδων μεταξύ τους και περισσότερο ζήτημα στρατηγικής για την κατάκτηση δικαιωμάτων και την υπέρβαση της καταπίεσης. Αυτή η πολιτική γραμμή διαπερνούσε τόσο το γυναικείο, όσο και το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα. Μέχρι τότε, η κυρίαρχη στρατηγική στόχευε στο να γίνουν τα αιτήματα αποδεκτά από την πλειοψηφία της αμερικανικής κοινωνίας, και παρόμοια τακτική ακολουθούσαν και οι αρχέγονες ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις, Mattachine Society και Daughters of Bilitis (DOB), όταν πραγματοποιούσαν πικετοφορίες σε υπεράσπιση της κοινότητας. Προσπαθούσαν να πείσουν τον μέσο όρο ότι η ομοφυλόφιλη σεξουαλικότητα δεν είναι ανωμαλία, να μην σοκάρουν, ήταν πάντα ευπρεπώς ντυμένες και κτενισμένες…
Έρχομαι λοιπόν στην σχέση των κινημάτων.
Και τα δυο κινήματα είχαν γεννηθεί μέσα στις αντιφατικές συνθήκες που κληρονόμησε στις ΗΠΑ η μεταπολεμική περίοδος και ο ψυχρός πόλεμος από τη μια, και μεγάλες κοινωνικοπολιτικές ανατροπές από την άλλη: το κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, το κίνημα για τα δημοκρατικά δικαιώματα και τα πολιτικά αποκρυσταλλώματα που έφερναν στις αποσκευές τους, κύρια τη «Νέα Αριστερά» (New Left) και το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων. Η συνάντηση με τον Μάη του ’68 και την εξέγερση του Stonewall σάρωσε τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν και λειτουργούσαν οι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι την προηγούμενη περίοδο και επέφερε εκ θεμελίων ανατροπές. Η πιο κομβική κατά τη γνώμη μου συμπυκνώνεται στον εξεγερσιακό χαρακτήρα και κωδικοποιείται στο σύνθημα του Gay Liberation Front (GLF): «Δεν είμαι εγώ ανώμαλος, αλλά το σύστημα που με αποκαλεί έτσι». Τίθεται έτσι το ζήτημα ότι χρειάζεται να αλλάξει η κοινωνία.
Βέβαια, εκτιμώ ότι η πάλη τόσο ενάντια στη σεξιστική καταπίεση, όσο και η ίδια αλλαγή της κοινωνίας είναι υπόθεση συνολικότερων συσχετισμών, πολιτικών και κοινωνικών, όχι των φεμινιστριών μόνο, ούτε βέβαια των λεσβιών (ή των γκέι ανδρών κ.ο.κ) και κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν ευοδώθηκε, ούτε θα μπορούσε. Αυτό που ακολούθησε ήταν η απώλεια του στρατηγικού στόχου και ο κατακερματισμός των κινημάτων σε πολλαπλές διαιρέσεις: μεταρρυθμίστριες, ριζοσπάστριες φεμινίστριες, σοσιαλίστριες φεμινίστριες, αυτόνομες και, αντίστοιχα, συνεχόμενες διασπάσεις στο GLF. Μια πανσπερμία από αυτόνομες δράσεις, ομίλους, νησίδες αυτογνωσίας και αυτοανάλυσης, με αναφορά κύρια τα μεσαία λευκά κοινωνικά στρώματα που μπορούσαν να ακολουθήσουν και εμφανής αποσυσπείρωση για τις μαύρες ακτιβίστριες, από τις οποίες πάντως προέκυψε μια γόνιμη κριτική, η «Κολεκτίβα του Ποταμού Κομπαχί», πρόδρομος της διάσημης σήμερα θεωρίας της διαθεματικότητας (intersectionality).
Θα ήταν άδικο να μην αναγνωριστεί ότι η κινηματική δράση έφερε αλλαγές και κατακτήσεις: το δικαίωμα στις ελεύθερες εκτρώσεις που σήμερα βρίσκεται σε κίνδυνο, τη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου.
Περισσότερο από όλα, θα έλεγα, αμφισβητήθηκε ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονταν και απεικονίζονταν οι ομοφυλόφιλοι άνδρες και γυναίκες, οι τρανς, αλλά και οι σεξουαλικές σχέσεις και αναπτύχθηκε ανοιχτή κριτική στα στερεότυπα με τα οποία μεγάλωσαν οι μεταπολεμικές γενιές.

Αυτό συνέβη και στην Ελλάδα
«Η ομοφυλοφιλία είναι ανθρώπινη δυνατότητα» δήλωνε το ΑΚΟΕ, το πνευματικό παιδί του Stonewall που έφτασε αργοπορημένα στην Ελλάδα κατά τη μεταπολίτευση. Με έμπνευση από το κίνημα του Μάη και την αναδυόμενη επαναστατική αριστερά, αναπόφευκτα ακολούθησε την πορεία της τελευταίας, αφού όμως πρώτα αφήσει τη σφραγίδα του στον χάρτη των μεταπολιτευτικών αγώνων. Χαρακτηριστικά, ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος αναφέρει ότι στον εορτασμό του Πολυτεχνείου του 1977, συνδικαλιστές της ΕΦΕΕ τραμπούκισαν τα μέλη του ΑΚΟΕ στην οδό Στουρνάρα, όμως με την παρέμβαση των «αριστεριστών», το πανό του ΑΚΟΕ βάδισε τελικά πλάι στις κόκκινες σημαίες.
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση και ο ερχομός του HIV/Aids μας γύρισαν και πάλι προς τα πίσω, αλλά πριν συμβεί αυτό, το πρωτοεμφανιζόμενο κίνημα και τα περιοδικά «Αμφί» και «Κράξιμο» τάραξαν τα θολά νερά της «αγίας» ελληνικής οικογένειας και της μάτσο κουλτούρας.
Πιο σημαντική χειροπιαστή νίκη ήταν ο αγώνας κατά του κατάπτυστου νόμου περί αφροδισίων νοσημάτων που κατέληξε σε νίκη (ουσιαστικά «ξεδόντιασμα» του νόμου) και σοβαρή πολιτική ήττα για την κυβέρνηση Ράλλη που το κατέβασε.
Αντίστοιχη ήταν η πορεία και του γυναικείου κινήματος (στην οποία αναφέρθηκε εκτενώς η προηγούμενη ομιλήτρια, Αλέκα Μακρή).

FlashbackNo 2
Αν αναζητήσουμε τις ρίζες της καταπίεσης και των αντιστάσεων στην επιβολή της θα πρέπει να πάμε πολύ πίσω στην ιστορία και τις διάφορες ερμηνείες της. Για το σύγχρονο κίνημα σεξουαλικής απελευθέρωσης το αρνητικό ορόσημο εντοπίζεται στην καθιέρωση του όρου «ομοφυλόφιλος» από έναν ψυχίατρο στη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα. Αυτό σηματοδότησε για πρώτη φορά ότι δεν καταδικάζεται απλά η ομοερωτική σεξουαλική πράξη, αλλά επιβάλλεται στιγματισμός και δίωξη του ατόμου. Νομοθετικά θεσπίζεται η παράγραφος 175 (και αργότερα175α) του γερμανικού Ποινικού Κώδικα. Με παρόμοιο βρετανικό νόμο, τον νόμο Laboucher, το 1895 ο Όσκαρ Ουάιλντ οδηγείται στη φυλακή.
Παρατηρούμε ότι ο στιγματισμός και η ποινικοποίηση επιβλήθηκε από τα πάνω και όχι γενικά από την κοινωνία. Θεωρώ σωστή τη μαρξιστική ερμηνεία ότι το κράτος και η αστική τάξη έσπευσαν στην υπεράσπιση του θεσμού της πυρηνικής οικογένειας, ως κυττάρου για την αναπαραγωγή της εργατικής τάξης, αλλά και της αστικής ιδεολογίας, και ως μέσο πειθάρχησης στην κοινωνία. Την ίδια περίοδο οι γυναίκες ωθήθηκαν (συχνά βίαια και παρά την αντίστασή τους) έξω από την παραγωγή, ώστε να ασχοληθούν αποκλειστικά με τα καθήκοντα της ανατροφής των παιδιών και της συντήρησης του οικοδομήματος της πυρηνικής οικογένειας. Η σύγχρονη καταπίεση (με τις μορφές που πήρε, γιατί ασφαλώς προϋπήρχε και δεν γεννήθηκε στον καπιταλισμό) συγκροτήθηκε σε αυτήν την περίοδο, διαπερνά όλες τις κοινωνικές τάξεις, αλλά βασικά ο στόχος της είναι ο έλεγχος της εργατικής τάξης.
Ο σεξισμός, δηλαδή η θεωρητικοποίηση της κατωτερότητας των γυναικών και του «παρά φύσιν» της ομοφυλοφιλίας, αναδείχθηκε στο απαραίτητο ιδεολόγημα, που μέχρι σήμερα διαιρεί την εργατική τάξη με κριτήριο το φύλο και τη σεξουαλική προτίμηση, κατά αντιστοιχία με τα ιδεολογήματα του φυλετικού ρατσισμού και του μισοαναπηρισμού. Και ενώ (κατά την γνώμη μας) πρόκειται για αστική επινόηση που επιβάλλεται από την κρατική εξουσία, ως ιδεολογία διαχέεται στην κοινωνία μέσω του συνολικού ελέγχου των μηχανισμών του αστικού κράτους (εκπαίδευση, εκκλησία, τύπος κλπ.). Σαν τέτοια, θεωρώ λάθος το να ταυτίζεται με την εκμετάλλευση, την απόσπαση υπεραξίας από την καπιταλιστική τάξη σε βάρος της εργατικής τάξης, ωστόσο είναι σφιχτά δεμένη με την κυριαρχία της πρώτης πάνω στη δεύτερη.
Ιστορικά η αριστερά (τουλάχιστον μέχρι το 1934) δεν υποτίμησε την καταπίεση, υπερασπίστηκε τους ομοφυλόφιλους και τις γυναίκες. Μέσα στο Γερμανικό SPD, ο πρωτοπόρος ερευνητής και αρχέγονη queer φιγούρα Μάγκνους Χίρσφελντ, με την «Επιστημονική Ανθρωπιστική Επιτροπή» (1897) και το Ινστιτούτο Σεξουαλικών Ερευνών στο Βερολίνο του 1920 αγωνίστηκαν για την κατάργηση των ομοφοβικών νόμων. Λίγο ανατολικότερα η Ρώσικη Επανάσταση του 1917 και η άμεση αποποινικοποίηση με προεδρικά διατάγματα κάθε αξιόποινης σεξουαλικής πράξης (τηρώντας την αρχή μη ανάμειξης του κράτους στην ιδιωτική ζωή των πολιτών) πρόβαλε μια διαφορετική στρατηγική: όχι μόνο την αποδοχή της ομοερωτικής συμπεριφοράς από την κοινωνία, αλλά και την αλλαγή της ίδιας της κοινωνίας, ώστε πια να μην σηματοδοτεί κάτι αποκλίνον. Επαναστατικά μέτρα εφαρμόστηκαν στην πρώιμη σοβιετική Ρωσία και σε σχέση με τη θέση των γυναικών (αυτόματο διαζύγιο, ελεύθερες και δωρεάν εκτρώσεις, ίση αμοιβή για ίση εργασία κ.ά.), ίδρυση ειδικού «Γραφείου γυναικών» (Zhenotdel).
Όλα τα παραπάνω ανατράπηκαν και σαρώθηκαν από μαύρα πισωγυρίσματα. Η άνοδος των ναζί στη Γερμανία και η ανάδυση του σταλινισμού στην ΕΣΣΔ σήμαναν το σάρωμα των κατακτήσεων και την επιστροφή στο «μαύρο». Στρατόπεδα συγκέντρωσης για τα ροζ και μαύρα τρίγωνα (ομοφυλόφιλοι άνδρες και γυναίκες), στρατόπεδα αναμόρφωσης στη σταλινική Ρωσία. Τα τελευταία δυστυχώς κληροδότησαν μια καταστροφική πολιτική άποψη σε ολόκληρα τμήματα της Αριστεράς στη Δύση, ότι η ομοφυλοφιλία είναι εγωκεντρισμός, μικροαστική παρέκκλιση, δεν έχει σχέση με τον απλό λαό, κ.ο.κ.
Τα πισωγυρίσματα διήρκεσαν πολύ περισσότερο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Σύμμαχοι νίκησαν τις δυνάμεις του Άξονα, αλλά οι κοινωνίες που αναδύθηκαν και στην Ανατολή και στη Δύση υπήρξαν βαθιά συντηρητικές, με την πυρηνική οικογένεια στο κέντρο, είτε να καταναλώνει ασύστολα, είτε να οικοδομεί τον κρατικό καπιταλισμό στο ανατολικό μπλοκ. Αυτή την κατάσταση κληρονόμησαν τα κινήματα του 1968-69 στα οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως.

Σήμερα
Με σημείο καμπής την ανάδυση του κινήματος ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, στη στροφή του 2000 και μέχρι σήμερα, το γυναικείο και τα ΛΟΑΤΚΙ/Queer κίνημα βρίσκονται σε άνοδο και είναι αντιμέτωπα με σοβαρές προκλήσεις. Η διάθεση που εκφράζεται από τις γυναίκες και τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους βρίσκεται στον αντίποδα των πολιτικών που ασκούν κράτη και κυβερνήσεις.
Θα δώσω επιγραμματικά μερικά παραδείγματα: Η απεργιακή 8 Μάρτη με έμπνευση από το διεθνές κίνημα είναι μια κατάκτηση που μπορεί να ενισχυθεί περισσότερο, κινητοποιώντας την συλλογική δύναμη μέσα στους χώρους εργασίας και τα συνδικάτα. Το ελληνικό #metoo άνοιξε ένα καπάκι που ήθελαν να κρατήσουν ερμητικά κλειστό, καταγγέλλοντας τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις στον χώρο του θεάματος και των media και οδήγησε στις δίκες Λιγνάδη και λοιπών. Η πικρή δικαίωση για τη δολοφονία της Έλενας Τοπαλούδη, οι αντιδράσεις στην συγκάλυψη των πλούσιων βιαστών της Γεωργίας Μπίκα, για την οποία βρεθήκαμε την περασμένη Παρασκευή στο δρόμο.
Την ίδια στιγμή ωστόσο, η θέση των γυναικών στην εργασία παραμένει πιο κακοπληρωμένη και επισφαλής, ενώ κατακτήσεις μιας προηγούμενης περιόδου όπως οι νόμιμες και δωρεάν εκτρώσεις έχουν μπει στο στόχαστρο διεθνώς και στην Ελλάδα. Η ακύρωση του διαβόητου «συνεδρίου» για την γονεϊκότητα και της χρήσης υλικού της εταιρίας προγεννητικής αγωγής που ήθελε να φέρει η Κεραμέως στα σχολεία είναι δείγμα για το ότι υπάρχει δύναμη στη μεριά αυτών που αντιστέκονται.

ΛΟΑΤΚΙ+: Ένα βήμα μπρος δυο πίσω
Η κατάσταση στο κίνημά μας θα έλεγα ότι περιγράφεται σχηματικά από την ετυμηγορία της δίκης των δολοφόνων της Ζάκι: Καταδίκη των 2 δολοφόνων μεν, αλλά οι αστυνομικοί που εμπλέκονται στη δολοφονία έμειναν στο απυρόβλητο. Άλλο πρόσφατο παράδειγμα είναι η απαγόρευση «θεραπειών» μεταστροφής με διατάξεις που την αυτοακυρώνουν και εξαιρούν βασικά μέρη του προβλήματος, όπως ο ρόλος της Εκκλησίας. Αναφέρω λοιπά «συνήθη» περιστατικά όπως αυτό της άρνησης από ιερωμένο σε τρανς γυναίκα συσσιτίου στην Καλλιθέα, ή της νηπιαγωγού που απολύθηκε επειδή είναι τρανς, κ.ά.
Δεν μπορούμε να υποτιμάμε ούτε την καθημερινή ρητορική μίσους από περσόνες της alternative right που υπάρχουν και μέσα στην ίδια την κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας. Παραδείγματα είναι ζητήματα όπως η «ευλογιά των πιθήκων» και η σφαγή στο Τέξας άνοιξαν ένα νέο ομοφοβικό οχετό, στα ταμπλόϊντ και όχι μόνο.
Μια διαπίστωση: Σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη συνέργεια ανάμεσα στο γυναικείο και ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα και αυτό είναι ορατό, κυρίως στους αγώνες. Αυτή δεν ήταν δεδομένη, ούτε εύκολη, καθώς για δεκαετίες είχε μεσολαβήσει κινηματική κάμψη και κάποιες φορές αυτοαναφορικότητα εντός των ακτιβιστών-ριών των επιμέρους κινημάτων, πιστεύω ότι τίποτα δεν συμβαίνει σε κενό, αλλά σε συνάρτηση με τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις.
Σε αυτές τις θετικότερες συνθήκες υπάρχουν ζητήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε: Ουσιοκρατικές αντιλήψεις για το σώμα, την ταυτότητα φύλου και τη φυλομετάβαση (transition) εύκολα οδηγούν σε αποκλεισμούς με το πρόσχημα του κινδύνου απώλειας κεκτημένων μιας κοινωνικής ομάδας από κάποια άλλη. Το γνωστό παράδειγμα των trans exclusionary radical feminists (TΕRFs) δεν οδηγεί σε ενδυνάμωση ούτε του ενός κομματιού ούτε του άλλου, αντίθετα βοηθά την πλευρά του κράτους στη χειραγώγηση και των δυο και δυσφημίζει την εικόνα των κινημάτων απελευθέρωσης. Το ότι μέχρι στιγμής αυτή η άποψη δεν ευδοκίμησε στην Ελλάδα είναι δείγμα ωριμότητας του γυναικείου και ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος.
Αντίστοιχο, πιο «δύσκολο» ιδεολόγημα είναι πιστεύω η ισλαμοφοβική αντίληψη που έχουν κατά καιρούς αναπτύξει κομμάτια του φεμινιστικού και ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος σε σχέση με τις μουσουλμανικές κοινότητες μεταναστών, προσφύγων κλπ., ως de facto φορέων οπισθοδρόμησης στα κεκτημένα των δυτικών χωρών. Αν και το θέμα ξεφεύγει από τη θεματική που συζητάμε και χρήζει εκτενέστερης ανάλυσης, χρειάζεται και εδώ μια επισήμανση ότι, οι επιθέσεις στα κεκτημένα έρχονται από τις κυβερνήσεις (εν προκειμένω των δυτικών κρατών) και όχι από τα κομμάτια της κοινωνίας με τη μικρότερη ισχύ.
Όλα αυτά τα αντιφατικά εκτιμώ ότι δείχνουν τα προχωρήματα που έχουμε κάνει ως κινήματα. Ό,τι κερδίσαμε δεν μας το χάρισε καμιά κυβέρνηση, ήταν αποτέλεσμα αγώνων, των δικών μας, αλλά και της κοινωνίας, γιατί προφανώς δεν δρούμε σε γυάλα, αλλά σε συνθήκες που διαμορφώνονται από τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.
Η αριστερά έχει να παίξει ρόλο ενωτικά, να αναδείξει και να στηρίξει τις διεκδικήσεις μας, όχι μόνο μέσα στο κοινοβούλιο, αλλά στον δρόμο και μέσα στην κοινωνία.
Σαν κινήματα είμαστε πιο ορατά από ποτέ, και γιατί το παλέψαμε και γιατί μια νέα γενιά το εφαρμόζει στην πράξη, το έχει κατακτήσει. Η ρευστότητα στην ταυτότητα φύλου είναι διάχυτη και δημιουργεί τις προϋποθέσεις η κοινωνία να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Το κίνημα #MeToo αποτελεί κομμάτι της απάντησης στο μισογυνισμό.
Χωρίς περιθώρια για εφησυχασμούς, αλλά με το βλέμμα στραμμένο στα ανοιχτά μέτωπα, το στοίχημα ξανατίθεται: Και για τα δικαιώματα και για την αλλαγή της κοινωνίας.