Βιοασφάλεια: η ασφάλεια ως εχθρός της ανθρωπότητας;

Dr Paul Tyson

Μέλος του Συμβουλευτικού Σώματος του mέta &  Ερευνητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Πανεπιστημίου του Queensland

Ο αυστραλιανός νόμος του 2015 για τη Βιοασφάλεια μόνο απλός δεν είναι: αποτελείται από περίπου 734 σελίδες. Καθώς μεγάλο μέρος της νομοθεσίας αφορά αγροτικά θέματα, το ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να αποτρέψει την επιστροφή των Αυστραλών από την Ινδία, έναν τόπο με τρομακτική έξαρση της Covid-19, δεν είναι άμεσα εμφανές. Όμως, όποια κι αν είναι η ρεαλιστική νομική ισχύς του νόμου για την Βιοασφάλεια, η έννοια της βιοασφάλειας, υπό το πρίσμα των έκτακτων κυβερνητικών εξουσιών, είναι κάτι που χρήζει προσεκτικής αξιολόγησης.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε συνηθίσει στην ιδέα ότι οι κυβερνήσεις μας χρειάζονται νόμους ασφαλείας που τους δίνουν ειδικές έκτακτες εξουσίες. Έτσι, η ιδέα της διατήρησης της ασφάλειας κανονικοποιεί τις έκτακτες εξουσίες των κυβερνήσεων έναντι των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της αναστολής των καθιερωμένων νομικών πολιτικών δικαιωμάτων κατά της ευθείας παραβίασης της προσωπικής τους ζωής από το κράτος, της ελευθερίας της μετακίνησης και των καθημερινών δραστηριοτήτων τους. Επίσης, δικαιολογεί την αν-ασφάλεια και μια βάρβαρη απανθρωπιά απέναντι σε οποιοδήποτε η κυβέρνηση μας θεωρεί απειλεί στην ασφάλειά μας. Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσαμε να αναλογιστούμε μια βάρκα με αιτούντες άσυλο, Αυστραλούς που επιθυμούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους από περιοχές του εξωτερικού με έξαρση της Covid-19 και, πιθανόν, Αυστραλούς που οι σύμμαχοί μας δεν συμπαθούν, όπως ο Τζούλιαν Ασάνζ· όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως απειλές στην ασφάλειά «μας». (Αν, όμως… «εμείς» ήμασταν «αυτοί»;)

Στην Αυστραλία φαίνεται ότι χτίζουμε μια έννομη τάξη που αποκτά όλο και περισσότερες προβλέψεις για επείγουσες κι έκτακτες εξουσίες. Η ασφάλειά μας φαίνεται να δικαιολογεί σχεδόν όλες τις υπερβάσεις της νομιμότητας σε τέτοιο βαθμό, που κάνει την ίδια τη νομιμότητα να σπανίζει όλο και περισσότερο. Φαίνεται ότι καθιστούμε το παράδοξο της κυριαρχίας του Καρλ Σμιτ σε κανόνα ακόμη και στο επίπεδο των διατάξεων της νομοθεσίας μας. Έχουμε μια κατηγορία νόμων κανονικότητας και μια κατηγορία νόμων έκτακτης ανάγκης, που μπορούν να καταπατούν τους πρώτους σύμφωνα με την κυριαρχική ευχέρεια της κυβέρνησης. Αν καταντήσουμε να ζούμε διαρκώς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης —είτε λόγω μιας τρομοκρατικής απειλής, μιας απειλής βιοασφάλειας, μιας κλιματολογικής απειλής, μιας παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής απειλής, μιας απειλής κυβερνοασφάλειας, ή μιας γεωπολιτικής κρίσης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, κ.ο.κ.—  τότε, ο κανονικός νόμος λειτουργικά παροπλίζεται. Αυτού του είδους την ασφάλεια θέλουμε εν τέλει;

Ο Agamben εξηγεί ότι όταν η περιφρούρηση της «γυμνής ζωής» καθίσταται η κύρια προτεραιότητα του κράτους, η πολιτική παύει να υφίσταται. Το απλώς ποσοτικό στοιχείο ότι είμαστε ζωντανοί δε μας κάνει και πολιτικά όντα (και οι πατάτες είναι ζωντανές, αλλά δεν είναι πολιτικά όντα)· η επιδίωξη έλλογων, διαλογικών διεργασιών που μας οδηγούν σε ένα ποιοτικό όραμα ευδαιμονίας είναι αυτό που μας καθιστά πολιτικά όντα. Επομένως, η σκέτη ασφάλεια —η προάσπιση απλώς της ζωής ως πρώτη προτεραιότητα της κρατικής εξουσίας— αποτελεί εχθρό της πολιτικής ανθρωπινότητάς μας. Και αυτό επειδή το ότι είμαστε απλά ζωντανοί, από μόνο του, δεν σημαίνει ότι και οι ζωές μας αξίζουν να τις ζούμε. Τα μοναδικά ανθρώπινα νοήματα που δίνουμε στη ζωή μας είναι αυτά που κάνουν τη ζωή μας να αξίζει να τη ζήσουμε. Είναι όλες αυτές οι έννοιες όλων αυτών των πραγμάτων που οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης απαγορεύουν που μας κάνουν τόσο ανθρώπινα αλλά και τόσο πολιτικά όντα. Είναι οι έννοιες των σχέσεων, της θρησκείας, της συζήτησης, της ενατένισης, της τέχνης, της ψυχαγωγίας, της συμπόνοιας, της αγάπης, του να μοιράζεσαι γεύματα —αυτά τα ουσιωδώς ποιοτικά και υπερβατικά, μα επισκιασμένα μυστήρια που καλύπτουν τη γύμνια των βιολογικών μας ζωών— αυτά τα οποία ορίζουν τον ανθρώπινη φύση μας.

Είναι ειρωνικό ότι ενώ —στην εποχή της COVID-19— το να αγοράζει κανείς χαρτί υγείας και να ψωνίζει στα υπερκαταστήματα εξακολουθούν να θεωρούνται απαραίτητα και «ασφαλή», κατ’ αντιδιαστολή το να παρακολουθεί πανεπιστημιακές διαλέξεις, γάμους, κηδείες, το να συμμετέχει στη λειτουργική ζωή μιας κοινότητας, το να συναντά αγαπημένους ανθρώπους, όλα αυτά θεωρούνται προδήλως μη απαραίτητα και ασυνείδητες πράξεις δημοσίου κινδύνου. Εξακολουθούμε φαίνεται να θεωρούμε τα βασικά χρειώδη και τον άνευ νοήματος υπερκαταναλωτισμό ως μη διαπραγματεύσιμα, ενώ αυτά που μας ορίζουν ως ανθρώπους ως κάπως περιφερειακά και δυνητικά περιττά.

Το να παραμείνει κανείς ασφαλής είναι μια αδιανόητα αφαιρετική και απομειωτική θεώρηση μιας ζωής με αξία. Και ίσως το ανεχόμαστε διότι είμαστε όντως απλοί όσον αφορά στην θεώρηση της αξίας. Μήπως αφήνουμε τους νομοθέτες να δημιουργούν ειδικές δυνάμεις που μας σπρώχνουν σε μια κατάσταση συνεχιζόμενης κατάστασης ανάγκης, διότι μας λείπει η κοινή αίσθηση του τι τελικά αποτελεί αξία στην ζωή; Μήπως —δυστυχώς—- έχουμε την κυβέρνηση που μας αξίζει;

Τα παραπάνω δεν πρέπει να θεωρηθούν ως μια απολογητική μιας εντελώς αναποτελεσματικής κυβέρνησης στο θέμα της διαχείρισης της πανδημίας. Εννοείται ότι η διατήρηση της ζωής είναι κάτι το εγγενώς αγαθό. Αλλά ο Agamben μας προτρέπει να σκεφτούμε το τι μπορεί να σημαίνει μια ζωή με αξία. Η απλή επιβίωση δεν μπορεί να είναι αυταξία και αυτοσκοπός. Ο καθένας μας επιβιώνει ούτως ώστε να μπορέσει να ζήσει μια ζωή με αξία. Αν σκεφτόμαστε μόνο το πώς θα διατηρήσουμε την κάλυψη των βασικών μας αναγκών, μπορεί πολύ εύκολα να αγνοήσουμε ή ακόμα και να ξεχάσουμε την ζωτικής σημασίας επένδυση της ανθρωπινότητάς μας, του στοιχείου που μας καθιστά ανθρώπους. Και η ασφάλεια μπορεί να αποδειχθεί δαιμονικά αντιανθρώπινη. Η άσκηση της εξουσίας πάνω στη γυμνή ζωή μπορεί να μην ενδιαφέρεται για την ποιοτική μας ανθρωπινότητα ή να μην έχει συμφέρον από αυτήν, και έτσι η ασφάλεια να γίνει ένα σιδερένιο κλουβί που σπάει και φυλακίζει το ανθρώπινο πνεύμα. Παθητικά ζωντανά σώματα τα οποία ελέγχονται ασφυκτικά από ειδικές εκτελεστικές εξουσίες είναι υπο-πολιτικά όντα, αλλά οι άνθρωποι-πολίτες είναι δραστήριοι, σκέφτονται και μιλάνε, με δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Η ναζιστική Γερμανία του Καρλ Σμιτ μας δείχνει πώς μπορεί να καταλήξει μια διακυβέρνηση καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Ας θυμηθούμε επίσης ότι η χυδαία δικαιολόγηση που έδωσε η εξουσία στους Γερμανούς και στα κατεχόμενα κράτη ως προς την περιθωριοποίηση και εξόντωση Εβραίων, κομμουνιστών, ομοφυλόφιλων, και κάθε πολίτη που προσπαθούσε να ανατρέψει το ναζισμό με οποιοδήποτε τρόπο, ανήκε στην επιχειρηματολογία της «δημόσιας ασφάλειας» εναντίον ενός κινδύνου «επιμόλυνσης». Αν έχουμε λάβει ένα μάθημα από τις φρικαλεότητες της ναζιστικής Γερμανίας, είναι σίγουρα πως ο αραχνοΰφαντος μανδύας της ανθρωπινότητάς μας καθίσταται πιο κρίσιμος από ποτέ άλλοτε όταν το ίδιο το νόημα της ανθρώπινης ζωής απειλείται από την αίσθηση μιας βαθιάς ανασφάλειας.

Όταν υπάρχει επιλογή, πρέπει να προτιμούμε την ανθρωπινότητα και από την ασφάλεια. Συχνά όμως αυτό δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά προτεραιοτήτων. Η ανθρωπιά μας προτάσσει να επαναπατρίσουμε άμεσα τους Αυστραλούς από την Ινδία, και παράλληλα να διευθετήσουμε τις υγειονομικές ανησυχίες με τα κατάλληλα μέσα στην Αυστραλία. Η ανθρωπιά μας προϋποθέτει να επιτρέψουμε στους Ινδούς φοιτητές που πενθούν στην Αυστραλία, να πάνε και να θάψουν τους αγαπημένους τους, αφήνοντάς τους να επιστρέψουν στην Αστραλία, διαχειριζόμενοι με τους κατάλληλους πόρους τους υγειονομικούς κινδύνους που θα προκύψουν από αυτή την κίνηση ανθρωπιάς. Δεν θα έπρεπε να διοχετεύσουμε τους πόρους μας για χάρη της ανθρωπιάς; Αλλά το να σηκώσουμε τις γέφυρες αφήνοντας έξω δικούς μας ανθρώπους, χωρίς έλεος για τις ανάγκες των ξένων ανάμεσά μας, αυτό δεν συνάδει με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των Αυστραλών.

Αν διαθέσουμε την ασφάλεια στην υπηρεσία της ανθρωπιάς μας, τότε θα έχουμε και μια ανθρωπιά δαπανηρή αλλά βαθιά και μια πιο ακριβή ασφάλεια. Υπάρχει μια επιλογή που πρέπει να λάβει χώρα εδώ. Χρειάζεται να επιλέξουμε ανάμεσα στην ασφάλεια και την ανθρωπιά ως πρωταρχικό στόχο της διακυβέρνησης. Έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε μια μικρόψυχη ασφάλεια που συντηρεί μια υπο-πολιτική γυμνή ζωή και σε μια μεγαλόθυμη και αυθεντικά πολιτική ανθρωπιά για μια ζωή με πραγματικό νόημα.