Τι μας αρέσει
Anish Kapoor στη Βενετία: αίμα, δόξα και η μελανότερη μαύρη μαγεία.
Το περιοδικό Wallpaper παίρνει συνέντευξη από τον Anish Kapoor στο στούντιο του στο νότιο Λονδίνο πριν από μια μεγάλη αναδρομική έκθεση σε δύο χώρους κατά τη διάρκεια της 59ης Μπιενάλε της Βενετίας, όπου ο καλλιτέχνης θα μυήσει τελικά τον κόσμο στα Vantablack γλυπτά του.
Πορτρέτο του Anish Kapoor από τον George Darrell, 2021
Η τέχνη του Anish Kapoor σπάνια είναι εύκολη στο μάτι, αλλά είναι δύσκολο να σταματήσεις να την κοιτάς. Καθεμία από τις πολλές αίθουσες στο αχανές στούντιο του καλλιτέχνη, στο νότιο Λονδίνο, περιέχει πολύ διαφορετικούς Kapoor. Κάποιοι ρεαλιστικοί, ακατάστατοι, με ανυπάκουες επιθυμίες να προβάλουν, κάποιοι να αντανακλούν, να παραμορφώνουν και να λυγίζουν αυτό που γνωρίζουμε ως σωματικότητα και κάποιοι άλλοι να προσποιούνται ότι αυτή δεν υπάρχει.
Εδώ είναι ένας τόπος παραγωγής αλλά και πειραματισμού με την μέθοδο δοκιμής και λάθους. Για έναν καλλιτέχνη που έχει κερδίσει το βραβείο Turner και φέρει το τίτλο του Ιππότη, με συχνά επταψήφια νούμερα στις δημοπρασίες, είναι εξαιρετικά αξιοσημείωτη η προθυμία του να μας δείξει έργα του σε εξέλιξη – με τον όρο βέβαια να μη τραβήξουμε φωτογραφίες.
Ξεναγούμαστε στο στούντιο του Kapoor ενόψει της κορυφαίας στιγμής του στη Βενετία, όπου, κατά τη διάρκεια της 59ης Μπιενάλε της Βενετίας, ο καλλιτέχνης θα παρουσιάσει δύο ταυτόχρονες σόλο παραστάσεις. Η πρώτη θα λάβει χώρα στη διάσημη Gallerie dell’Accademia, όπου ο Kapoor, ο οποίος εκπροσώπησε την Βρετανία στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1990, θα γίνει ο πρώτος Βρετανός καλλιτέχνης που θα τιμηθεί με ξεχωριστή παράσταση. Η δεύτερη θα ξεδιπλωθεί κατά μήκος του καναλιού στο Palazzo Manfrin του 18ου αιώνα, το οποίο, μετά από πολλά χρόνια χηρείας, εξαγοράστηκε από το Ίδρυμα Anish Kapoor για να γίνει η έδρα του μόλις θα ολοκληρωθούν οι εργασίες αποκατάστασης.
Anish Kapoor, Shooting Into the Corner, 2008-2009. Photography: Dave Morgan. © Anish Kapoor. All rights reserved SIAE, 2021
Υπάρχει ποιητική συμμετρία σε αυτές τις παραστάσεις. Τον 18ο αιώνα, ο Κόμης Manfrin, πλούσιος, γεννημένος στην Κροατία, έμπορος καπνού, μετέτρεψε τον πρώτο όροφο του Palazzo Manfrin σε δημόσια γκαλερί έργων τέχνης. Το Palazzo Manfrin έγινε ένα από τα κύρια τουριστικά αξιοθέατα της Βενετίας, που επισκέφτηκαν διασημότητες της τέχνης όπως ο Λόρδος Μπάιρον, ο Τζορτζ Ράσκιν και ο Εντουάρ Μανέ. Μετά τον θάνατο του Manfrin, η συλλογή πουλήθηκε, και πολλά αριστουργήματα – συμπεριλαμβανομένου του έργου του Τζορτζιόνε, La Tempesta – κατέληξαν και παραμένουν στη συλλογή της Accademia. Και στους δύο αυτούς χώρους, ο Kapoor, μέσα από εμβληματικά ιστορικά έργα και νέους, αόρατους πίνακες και γλυπτά, θα καταθέσει την σκέψη του, μέσα από αυτό που έχει ήδη συμβεί, για το τι μέλλει να συμβεί.
Παρά την προφανή επιτυχία του στην αγορά, ο Kapoor δείχνει ελάχιστο ενδιαφέρον να «παίξει το παιχνίδι». «Ο καλλιτέχνης είναι, κατά κάποιο τρόπο, σε ένα υψηλό επίπεδο, ο κοσμικός ανόητος, σε ένα λιγότερο υψηλό επίπεδο, απλώς ένας ανόητος», ειρωνεύεται κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας ο kapoor. «Είναι δουλειά μας, αποστολή μας, να επιτρέψουμε τη μισή-σκέψη, τη μισή-κατασκευή. Στον σημερινό κόσμο της τέχνης, η αγορά έχει κατακτήσει τα πάντα. Πρέπει να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας ότι δεν είμαστε κατασκευαστές εμπορευμάτων. Η (εταιρεία) Louis Vuitton το κάνει καλύτερα.»
The Unremembered, 2020, ατσάλι, καμβάς, σιλικόνη, Πάνω: Anish Kapoor, Sacrifice, 2019, χάλυβας, ρητίνη. Κάτω: The Unremembered, 2020, ατσάλι, καμβάς, σιλικόνη, μπογιά. Φωτογραφία: Dave Morgan © Anish Kapoor. Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος SIAE, 2021
Ο πρώτος χώρος του στούντιο στην ξενάγησή μας είναι σαν ένα σφαγείο, χαοτικό κόκκινο: «το χρώμα της εσωτερικότητας». Οι τοίχοι και τα πατώματα ματωμένα. Υπάρχουν κομμάτια σωμάτων με το δέρμα ανοιχτό ή που δεν είχαν ποτέ δέρμα. Το δέρμα κρέμεται και ντύνεται σε δομές που μοιάζουν με σκάλες, πάνω από λίμνες από αστραφτερή ρητίνη που μοιάζει με αίμα. Το κεντρικό έργο είναι ένα εξαιρετικά τεράστιο ατσάλινο γλυπτό. Δεν υπάρχει περιθώριο παρερμηνείας γύρω από το προφανές. Μοιάζει με αιδοίο – ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στα έργα του Kapoor. Όταν επισκέφτηκα για τελευταία φορά το στούντιό του τον Σεπτέμβριο του 2021, ήταν γυμνό, τώρα περιέχει ένα σφαιρίδιο από ματωμένη σάρκα. Αυτό το κομμάτι προορίζεται για το Palazzo Manfrin – η αποστολή των έργων στη Βενετία δεν είναι ποτέ μια εύκολη υπόθεση, αλλά σε δυόμισι τόνους, αυτό θα είναι το μέγα εγχείρημα.
Σε ένα άλλο δωμάτιο προβάλλει αυτό που φαίνεται να είναι η ανεστραμμένη ενσάρκωση του «βουνού της τρελής σάρκας» του Σαίξπηρ, ένα άλλο τεράστιο γλυπτό που θα εκτεθεί στην κιονοστοιχία του Palazzo Manfrin.
Οι πίνακες του Kapoor, που εκτέθηκαν για πρώτη φορά στη Modern Art Oxford πέρυσι, εκφράζουν παρόμοιο βάθος αίματος και βίας. Τα βαθύ μωβ, τα λευκά και τα περισσότερα κόκκινα στο όλο φάσμα απαθανατίζουν ένα ανθρώπινο σώμα που έχει βεβηλωθεί πριν προφτάσει να γίνει σώμα, ίσως ακόμη πιο σαρκώδες, αιματηρό, αρχέγονο, ανατομικά φρικτό σε σχέση με τα έργα του Φράνσις Μπέικον που κυριαρχούν σήμερα στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου.
Anish Kapoor, Diana Blackened Reddened, 2021, λάδι σε καμβά, τρίπτυχο. Φωτογραφία: Dave Morgan. © Anish Kapoor. Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος SIAE, 2021
Σε ένα άλλο δωμάτιο, η διάθεση αλλάζει ξανά με τα καθαρά, αναστοχαστικά έργα του Kapoor, όπως αυτά που συχνά βρίσκουν τον δρόμο τους σε δημόσιους χώρους και στο Instagram. Εν μέρει η επιστήμη, εν μέρει η τέχνη, η κοιλότητά τους προκαλούν ένα είδος ιλίγγου, περιβάλλοντας το σώμα, τεντώνοντας και αναποδογυρίζοντάς το και μπερδεύοντας αυτό που ξέρουμε ότι είναι σωματικότητα. Αυτά τα «μη-αντικείμενα» διεισδύουν στην ανθρώπινη επιθυμία για να τα δει κανείς υπό νέες προοπτικές, μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου.
Είναι δύσκολο να αποφύγεις τα γυναικεία μοτίβα που υφαίνουν τόσο ελεύθερα εσωτερικά και εξωτερικά το έργο του Kapoor. Μερικές φορές είναι λεπτά, μερικές φορές κραυγαλέα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, ο Φρόιντ θα ήθελε το έργο του να έβγαινε (να δημιουργείτο) από αυτά τα στούντιο. «Ποιά είναι αυτή? Τι είναι αυτή? Είναι η μητέρα μου; Νομίζω βέβαια ότι είναι μια συνεχής, βαθύτερη επιδίωξη, αλλά και πάλι δεν ξέρω την απάντηση. Ποιος νοιάζεται τώρα!» αναφωνεί ο Kapoor, στεκόμενος μπροστά σε ένα έργο που μοιάζει με γιγάντιο μαύρο αιδοίο σκεπασμένο από ένα σχηματισμό όρχεων.
Στο τέλος, ήρθε η ώρα για το σόου μαύρης μαγείας, γνωστό και ως έργα «Vantablack», «Anish Kapoor black» ή «τα μελανότερα μαύρα» έργα (ή κατά τους πολέμους λαϊκής κουλτούρας, το θέμα μιας μακροχρόνιας, βιτριολικής αντιπαράθεσης με τον καλλιτέχνη Stuart Semple, αφότου το στούντιο του Kapoor αγόρασε την αποκλειστική άδεια για καλλιτεχνική χρήση). Μετά από πολλά χρόνια φήμης, δυσφήμισης, προσμονής και μυστηρίου, αυτά τα έργα θα εμφανιστούν δημόσια για πρώτη φορά στη Βενετία. «Υπήρξε αυτή η γελοία διαμάχη σχετικά με το ότι αν έχω τον έλεγχο του χρώματος», λέει ο Kapoor. «Είναι απολύτως απλό: δεν είναι χρώμα. Είναι μια τεχνολογία. Και είναι εξαιρετικά περίπλοκη και εκλεπτυσμένη».
Anish Kapoor Studio, 2020. © Anish Kapoor. All rights reserved SIAE, 2021
Για όσους από εμάς δεν έχουν διδακτορικό στη νανοτεχνολογία, το Vantablack είναι ένα εμπορικό σήμα για έναν τύπο «σούπερ μαύρης» επίστρωσης, που αναπτύχθηκε για στρατιωτική χρήση μυστικότητας και μη εντοπισμού από τη Surrey NanoSystems με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. Όταν εφαρμόζεται σε μια επιφάνεια, το υλικό γίνεται ένα δάσος από κάθετα σωματίδια που απορροφούν το 99,8 τοις εκατό του ορατού φωτός. Όταν το φως χτυπά το Vantablack, αντί να αναπηδήσει, παγιδεύεται, μετατρέπεται σε θερμότητα και δεν φεύγει ποτέ. Όπως ισχυρίζεται ο Kapoor, το υλικό αυτό είναι «πιο μαύρο από μια μαύρη τρύπα».
Το δωμάτιο είναι ένα πλέγμα από γυάλινες θήκες γεμάτες με μαύρες φόρμες σε λευκό φόντο (όπως σημειώνει ο Kapoor, ένα είδος φόρου τιμής στο Μαύρο Τετράγωνο του Kazimir Malevich). Ομολογουμένως, αυτές οι φόρμες είναι πολύ μαύρες και, ακόμη και από κοντινή θεώρηση, πολύ επίπεδες. Αλλά κοιτάξτε ξανά και μετακινηθείτε στο πλάι των γυάλινων κουτιών και κάτι μαγικό συμβαίνει πράγματι. Αυτό που είχε δύο διαστάσεις έχει τώρα τρεις ως σχήματα που έρχονται φαινομενικά από το πουθενά.
Τα άδεια έργα Vantablack του Kapoor δεν δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για το περιβάλλον τους, δεν αντικατοπτρίζουν τίποτα και δεν αναγνωρίζουν καμία σκιά. «Αν τα βάλεις σε μια πτυχή, δεν μπορείς να δεις την πτυχή. Επομένως, η πρότασή μου είναι ότι αυτό το υλικό είναι πέρα από την ύπαρξη», μας λέει ο καλλιτέχνης.
Είναι ένας τολμηρός ισχυρισμός, αλλά και αυτό είναι ένα τολμηρό υλικό που φτάνει στην καρδιά της τέχνης ως ψευδαίσθησης, την raison d’être της Αναγέννησης. Η συγγένεια του Kapoor με την περίοδο αυτή, και την Βενετία ως πληρεξούσιό της, είναι σαφής. Μοιράζονται μια εμμονή με το χρώμα, την προοπτική, την πνευματικότητα και την οπτική θεατρικότητα: «Υπάρχουν αυτοί οι παράξενοι υπέροχοι, ισχυροί παραλληλισμοί που νομίζω ότι είναι εντελώς σύγχρονοι», λέει ο Kapoor. «Κοιτάξτε αυτόν τον ματωμένο κόσμο στον οποίο ζούμε.» Αλλά υπάρχει μια βασική διαφορά: ενώ η Αναγέννηση προσπάθησε να συλλάβει την πραγματικότητα, το έργο του Kapoor προσπαθεί να την καταβροχθίσει ολόκληρη.
Anish Kapoor, Void Pavilion V, 2018 Wood, concrete and pigment. Photography: Nobutada Omote. © Anish Kapoor. All rights reserved SIAE, 2021 Information
Anish Kapoor’s work will be on view at the Gallerie dell’Accademia di Venezia and the Palazzo Manfrin from 20 April – 9 October 2022 in conjunction with the 59th Venice Biennale.
Μετάφραση από τα Αγγλικά:
Κώστας Βέργος, Μέλος ΟΕΜΥ ΜέΡΑ25.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
