Αλεξάνδρα Κορωναίου

Η οπτική της Αλεξάνδρας Κορωναίου για τον μετακαπιταλισμό. – Συνεισφορά στο mέta.

Μετά από 20 τουλάχιστον χρόνια αφιερωμένα στις κοινωνιολογικές μελέτες για τη νεολαία, δεν θα μπορούσα να εκφραστώ αλλιώς παρά μέσα από αυτές τις έρευνες που καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και την πολιτική συνεισφορά μου στην Αριστερά. 

Σκύβοντας πάνω από αυτές τις έρευνες ξανά και ξανά και ολοκληρώνοντας μία ακόμα για το ελληνικό brain drain, καταλήγω στην άποψη πως, πίσω από τα «εμπειρικά δεδομένα», το κεντρικό ερώτημα είναι εκείνο της σχέσης των συγκινήσεων και των συναισθημάτων των νέων με τα κινήματα και την πολιτική. 

Επιχειρώντας να κωδικοποιήσω αυτά τα ευρήματα θα έλεγα πως εκείνο που στοιχειώνει τους νέους 16-30 ετών είναι ο θυμός ή… οι θυμοί. Πολιτικοί, κοινωνικοί, υπαρξιακοί. Θυμός και οργή που συχνά υπερβαίνουν, δίχως να αναιρούν, τις ταξικές καταγωγές, τις εθνικές ή εθνοτικές προελεύσεις, τις έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες.

Θυμοί που υποκρύπτουν, ωστόσο, κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις τις οποίες καλούμαστε να προσέξουμε:

• Αντισυστημικότητα: Σε όλες τις έρευνες  οι νέοι και οι νέες εμφανίζονται βαθιά απογοητευμένοι από το υπάρχον σύστημα, ακόμα κι αν δεν ξέρουν να κατονομάσουν τον «εχθρό», ακόμα κι όταν αρκούνται σε ένα σύνθημα (π.χ. για τον πρωθυπουργό ή έναν στίχο του αγαπημένου τους ράπερ Λεξ). 
• Αποκρυστάλλωση: Όταν καταφέρνουν να μιλήσουν για το σύστημα, οι λέξεις που επανέρχονται είναι «διεθνείς παρεμβάσεις» ή «χρηματιστικός καπιταλισμός». Η, ακόμα, τα μέσα ενημέρωσης ως συνένοχοι του συστήματος.
• Απαξίωση: Ο θυμός εκφράζεται, πρωτίστως, από τους φοιτητές και τους απόφοιτους με μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα. Οι δρόμοι που θα άνοιγαν με ένα πτυχίο οδηγούν σε οικονομικοκοινωνικές στερήσεις και ψυχοκοινωνιολογικές ματαιώσεις: αβεβαιότητα στην εργασία, πρεκαριάτο, έλλειψη  αυτόνομης στέγασης, εγκλωβισμός στη γονική οικογένεια, κατακερματισμένος ελεύθερος χρόνος, αδυναμία δημιουργικών ενασχολήσεων, κ.ά.

Είναι ακριβώς αυτές οι ματαιώσεις και ο θυμός που άλλοτε τους ωθούν σε αυθόρμητα κινήματα και άλλοτε σε καθήλωση και παραίτηση. 

Οι σημερινοί νέοι που μεγάλωσαν σε δημοκρατικά συστήματα και ζουν στον κόσμο της διαδικτυακής επικοινωνίας, έχουν διαφορετικές απαιτήσεις από τη Δημοκρατία σε σχέση με τη γενιά του Μάη του ‘68 ή του Πολυτεχνείου. Δεν συγκρούονται αναγκαστικά με την προηγούμενη γενιά, δεν τη θεωρούν «συντηρητική». Συχνά διεκδικούν ευρύτερα δικαιώματα που αγγίζουν όλες τις γενιές. Διεκδικούν, επίσης, αμεσότητα στην επικοινωνία, καθαρότητα και εντιμότητα. 

Σε πολιτικό επίπεδο δεν κρύβουν την αντιπάθειά τους προς την πολιτική και την έλλειψη εμπιστοσύνης στους πολιτικούς. Όταν ψηφίζουν στρέφονται συχνά προς τα αριστερά της παραδοσιακής Αριστεράς ή στα δεξιά της συντηρητικής Δεξιάς, στην ακροδεξιά (κυρίως αυτοί που δεν σπούδασαν). Το αντισυστημικό τους όραμα απορρίπτει τις κεντρώες τοποθετήσεις και την «ξύλινη γλώσσα» των παραδοσιακών πολιτικών εκπροσώπων. 

Σχεδόν φυσιολογικά επιλέγουν, επομένως, την αποχή από το εκλογικό σύστημα. Μια αποχή που τους εκφράζει, επειδή πιστεύουν ότι κανείς δεν τους υπολογίζει, ότι η περιφρόνηση για την πραγματική τους ζωή κρύβεται πίσω από τα μεγάλα λόγια που σκοπό έχουν να υφαρπάξουν την ψήφο τους. 

Κι όμως οι νέοι διψούν για ζωή και δημιουργία. Αναζητούν πρόσωπα που να αντιλαμβάνονται διαφορετικά την κοινωνία και την πολιτική. Προσωπικότητες που να τις αγγίζει η υποκειμενική και συγκινησιακή πλευρά της ζωής τους. 

Καλούμαστε, επομένως, να αναστοχαστούμε και να επαναπροσδιορίσουμε τις υπαρξιακές δοκιμασίες των νέων, αφήνοντας λίγο τις στατιστικές στην άκρη. Να δούμε τα πρόσωπά τους, όπως τα βλέπω συχνά στις πανεπιστημιακές αίθουσες και στις καφετέριες. Όπως τα συνάντησα στο βιβλίο λογοτεχνίας-μαρτυρίας του   Γιάνη Βαρουφάκη «Το Άλλο Τώρα».  Πρόσωπα νεανικής ορμής, αμηχανίας και ματαίωσης. Πρόσωπα που αναζητούν μια άλλη, μη πραγμοποιημένη, σχέση  με τον εαυτό και τον άλλο. Στην εργασία, στον ελεύθερο χρόνο και την κουλτούρα, στο πανεπιστήμιο, στη σεξουαλική έκφραση, στις φιλικές σχέσεις. 

Έχω την αίσθηση πως είναι αυτό ακριβώς το πολυπρισματικό ρηξικέλευθο σύμπαν που ανακάλυψα στις έρευνες, όπως και στο «Άλλο Τώρα», που αξίζει να μεταφέρουμε στους νέους λέγοντας πως, πράγματι, ο καπιταλισμός πέθανε. Και πως ένας άλλος κόσμος ζητά να γεννηθεί «χωρίς αφεντικά και τράπεζες, χρηματιστήρια και ψηφιακούς κολοσσούς, δισεκατομμυριούχους και κρατικούς αυταρχισμούς». 

Οι έρευνες μου δείχνουν πως αυτόν τον κόσμο ονειρεύονται. Έναν άλλο κόσμο για να υπάρχουν. Και πώς γι’ αυτό δεν αρκεί να καταφέρονται σαν την Αιρις στο « Άλλο Τώρα» οργισμένα εναντίον του κυρίαρχου συστήματος. 

Δεν υπάρχει κανένα «μυστικό εμβόλιο εναντίον της μοναξιάς». Για τούτο, χρειάζεται να εργαστούν με όλα τα μέσα που διαθέτουν και διαθέτουμε – τη γνώση, την επιστήμη,  το σινεμά, τις τέχνες – θέτοντας ξανά το ερώτημα, περίπου στα λόγια του Γιάνη Βαρουφάκη: Μέχρι πού είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε για να κατακτήσουμε το όνειρο; Πιστεύω πως οι περισσότεροι νέοι θα απαντήσουν. Μέσα από τη σχέση με τον εαυτό τους, τη σχέση του εαυτού τους  με τον κόσμο, την ανάγκη τους να φτιάξουν από την αρχή τους κοινωνικούς  δεσμούς που κάνουν την κοινωνία κοινωνικό σώμα. Μέσα από τη δοκιμασία των τραυμάτων. Εδώ και τώρα και…mέta…

Η Αλεξάνδρα Κορωναίου γεννήθηκε στον Πειραιά και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Στη συνέχεια σπούδασε στη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Paris V. Από το 1998. Είναι Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών (2017-2021). Μέλος του Δ.Σ. του ΙΝΕΔΙΒΙΜ (2015-2016), Αντιπρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου Κοινωνικών Επιστημών και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΙΕΠ για τη διαμόρφωση βιβλίων στις κοινωνικές επιστήμες (2017-2018).
Από το 2021 είναι μέλος της Γενικής Συνέλευσης του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ) .

Από το 2011 ήταν επιστημονική υπεύθυνη των παρακάτω ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων:
1) MYPLACE (Memory, Youth, Political Legacy and Civic Engagement, FP7, 2011-2015, http://www.fp7-myplace.eu/);
2) MYWEB (Measuring Youth Well-Being, FP7, 2014-2016, http://fp7-myweb.eu/);
3) INNOSI (Innovative Social Investment: Strengthening Communities in Europe, Horizon 2020, 2015-2017, http://innosi.eu/).
4) DARE (Dialogue about Radicalisation and Equality, Horizon 2020, 2017-2021)
5) CoSIE (Co-creation of Service Innovation in Europe, Horizon 2020, 2017-2020)
6) ECDP (European Cohort Development Project, Horizon 2020, 2018-2019)
7) Transitions, Emigration and Politics (TEmPo 2019-2023). Το Πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το ΕΛΙΔΕΚ.

Δημοσιεύσεις σε ακαδημαϊκά περιοδικά και συλλογικά έργα (επιλογή)

1. Koronaiou, A. et al. (2018). “Attitudes towards the EU among young people in Eastern Germany, Greece, and the UK: Embedding survey data within socio-historical context”. In H.Pilkington and G.Pollock (eds.), Understanding youth participation across Europe, London: Palgrave Macmillan.
2. Alexandra Koronaiou & Alexandros Sakellariou (2018) “Young People, Transition to Adulthood and Recession in Greece: In Search of a Better Future”, στο S.Irwin, A.Nilsen (eds.), Transitions to Adulthood through Recession: Youth and Inequality in a European Comparative Perspective, Abingdon: Routledge, σσ.156-175.
3. Alexandra Koronaiou & Alexandros Sakellariou (2017) “Women and Golden Dawn: Reproducing the nationalist habitus”, Special Issue, Gender & Education, 29 (2): 258-275.
4. Koronaiou, A. and Sakellariou, A. (2017). “At the other side of the wall: The passage from employment to unemployment”. In Ch. Karakioulafi and M.Spyridakis (eds.), Society, unemployment and social reproduction, Athens: Gutenberg.
5. Koronaiou at al. (2015). “Golden Dawn, austerity and young people: The rise of fascist extremism among young people in contemporary Greek society”. In H.Pilkington and G.Pollock (eds.), Radical Futures? Youth, Politics and Activism in Contemporary Europe, The Sociological Review Monograph Series, West Sussex: Wiley-Blackwell.
6. Koronaiou, A., Lagos, E., Sakellariou, A. (2015). “Singing for race and nation: Fascism and racism in Greek youth music”. In P.Simpson and H.Druxes (eds.), Digital Media Strategies of the Far Right in Europe and the United States, Lanham: Lexington Books.
7. Koronaiou, A. and Sakellariou, A. (2013). “Reflections on ‘Golden Dawn’, community organizing and nationalist solidarity: helping (only) Greeks”, Community Development Journal, vol.48, no.2, pp.332-338.
8. Koronaiou, A. (2010). “Women’s leisure in Greece: fighting for a time of one’s own”. In M.T. Segal, and V. Demos (eds.), Advances in Gender Research, USA: Publishing Emerald Group
9. Koronaiou, A. (2010), Women’s Free Time as a Precondition for the Development of Adult Education”. In A. Kokkos and D. Vergidis (eds.), Adult Education: International Approaches and Greek Trajectories, Athens: Metehmio.
10. Koronaiou, A. (2009), “Free Time and Recreation Spaces for the Albanian Immigrants in Greece”. In M. Spyridakis (ed.), Space Transformations: Social and Cultural Dimensions, Athens: Nissos.
11. Koronaiou, A. (2002). “Young employees and the social meanings of work”. In K. Navridis (ed.), Power, Violence, Pain, Athens: Kastaniotis.

Ερευνητικές μονογραφίες (Βιβλία)

1. Koronaiou, A. (1995). Youth and Media of Mass Communication, Athens: Odysseas
2. Koronaiou, A. (1996). Sociology of Leisure Time, Athens: Nissos
3. Koronaiou, A. (2002). Educating Outside School, Athens: Metehmio
4. Koronaiou, A. (2007). The Role of Fathers in Balancing Professional and Family-Private Life, Athens: KETHI
5. Koronaiou, A. (2010). When Work Becomes Illness, Athens: Pedio

Άλλα άρθρα και μελέτες σχετικά με την κοινωνικοπολιτική συμμετοχή της νεολαίας, την εργασία, τον ελεύθερο χρόνο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά και στον Τύπο.